چرا قیمت دلار به زیر ۲۰ هزار تومان نرسید؟
با نگاهی به روند اخیر بازارها، چه بازاری جهانی همچون نفت و چه بازار ارز داخلی که دماسنج سیاسی کشور محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد بازارها احیای برجام را جدی نگرفته‌اند. چنانکه دلار تمایل چندانی به بیرون آمدن از محدوده نوسان اخیر خود نشان نداده و بازار نفت هم به بالاترین سطوح ۹ ماه گذشته رسیده است. دلیل بی‌تفاوتی این دو بازار به سیگنال های برجامی را از علیرضا کدیور، کارشناس بازارهای مالی و ایمان ناصری، مدیرکل امور خاورمیانه موسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE جویا شدیم.
تقریبا روزی نیست که سخن جدیدی از برجام به گوش نرسد و در این بین برخی اظهارنظرها از تیم احتمالی بایدن و سران کشورهای اروپایی قابل توجه بوده‌اند. در داخل کشور هم علیرغم سیگنال‌های ضد و نقیض که شاید حاصل برخی ناهماهنگی‌های داخلی باشد، چند نشانه مشخص از آمادگی دولت برای ورود به مذاکرات مشاهده شد. برای مثال، وزیر امور خارجه اخیرا اعلام کرد آمادگی بازگشت آمریکا به برجام وجود دارد و رئیس‌جمهور هم گفت آمریکا با یک امضا از برجام خارج شد و بازگشت به برجام هم با یک امضا انجام می شود. سخنگوی دولت نیز اخیرا اشاره کرد کشور قطعا مسیر گفت‌وگو را طی خواهد کرد.
پس از انتخاب رسمی بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آینده آمریکا در ۱۷ آبان، دلار که در نزدیکی ۲۶ هزار تومان قرار داشت، تا حدود ۲۳ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش یافت. اما این ریزش پایدار نبود و شاخص ارزی طی هفته‌های بعدی هر بار به بهانه‌ای از جمله جدال‌های حقوقی ترامپ و یا مصوبه مجلس، بار دیگر به مسیر صعودی بازگشت. از آن زمان تاکنون دلار هیچ زمان نتوانسته در مسیر نزولی، جای پای خود را در زیر مرز ۲۴ هزار تومان محکم کند و اخیرا هم شاهد برگشت آن به سطح ۲۶ هزار تومان هستیم. این در حالی است که در پیش‌بینی‌های کارشناسان از نرخ دلار پس از آمدن بایدن، عموما اعداد پایین‌تری و حتی ارقام زیر مرز ۲۰ هزار تومان به گوش می‌رسید. اما چرا این پیش بینی ها تحقق نیافتند؟
علت این واکنش‌ها چه می‌تواند باشد؟
آشکارترین استدلال می‌تواند آن باشد که جامعه با توجه به سوابق قبلی، نسبت به هر گونه توافق و بازگشایی بدبین است و اعتماد نسبت به سیاست‌گذار کاهش یافته است. از این رو عمده نگاه‌ها در جامعه در خصوص آینده برجام، بیشتر به سمت داخل کشور و کمتر به سیگنال‌های برجامی از خارج معطوف شده است. در عین حال بسیاری اگرچه توافق را ممکن می‌دانند، اما اشاره دارند که این مسأله از اولویت‌های بایدن نیست و شاید در دوره ۴ ساله ریاست او پیشرفت خاصی در این زمینه حاصل نشود؛ حتی اگر کشورها به توافق برسند، اجرایی شدن و آشکار شدن اثر آن بر اقتصاد کشور مدت زیادی به طول انجامد. استدلال‌های دیگر نیز می‌توانند مربوط به افزایش تقاضای سنتی در پاییز، نگرانی‌ها از افزایش هزینه‌های دولت و کسری بودجه سال آینده باشد و در واقع با این فرض طرح می‌شوند که فعلا واکنش بازار ارز کمتر سیاسی و بیشتر اقتصادی بوده است. در واقع برخی مشکلات ساختاری کشور از جمله تب همیشگی نقدینگی را آنچنان مهم می‌دانند، که حتی توافق برجامی هم نمی‌تواند اثر آن را خنثی کند.
در خصوص بازار نفت هم بخش مهمی از این واکنش احتمالا به دلیل خوشبینی به واکسن‌های کرونا و بهبود تقاضا بوده است و از این رو شاید به آسانی نتوان در خصوص بی‌تفاوتی بازار نفت به برجام صحبت کرد. اما آنچه مشخص است آن است که اکنون اضافه شدن تولید ایران به بازار دغدغه چندانی برای فعالان بازار نفت است و متغیرها بااهمیت‌تری پیش‌روی این بازار است.
برجام اثر مشکلات ساختاری را خنثی نمی‌کند
علیرضا کدیور، کارشناس بازارهای مالی درباره کم‌اثری احتمال احیای برجام بر روند قیمتی دلار می‌گوید: «هیچ‌چیزی در مورد برجام روشن نیست؛ آیا توافقی شکل بگیرد یا خیر؛ آیا آمریکا برای این‌کار پیش‌شرط می‌گذارد یا خیر. تا زمانی که تکلیف این موضوعات مشخص نشود، بازار نیز قاعدتا نسبت به آن واکنشی نشان نمی‌دهد.»
او با صرف‌نظر از واکنش‌های احساسی در ابتدای اعلام نتیجه انتخابات آمریکا و روی کارآمدن بایدن، ادامه می‌دهد: «فارغ از این مورد، رفتار بازار کاملا طبیعی است، زیرا اکنون صحبت از آن است که آمریکا اعلام کرده برای بازگشت به برجام، پیش‌شرط‌هایی را در نظر دارد و ایران نیز ممکن است این پیش‌شرط‌ها را نپذیرد.»
این کارشناس مالی گزینه دومی را نیز طرح می‌کند: «با فرض آنکه دو طرف نیز به برجام بازگردند، تا اینکه این اتفاق عملیاتی شود و محدودیت‌ها به‌تدریج برداشته شود، طبیعتا زمان خواهد برد و با توجه به متغیرهای اقتصادی کلان مانند حجم نقدینگی، وضعیت بودجه دولت، قاعدتا روند نرخ ارز صعودی خواهد بود. این روند صعودی، فارغ از آن است که برجام یا چیزی مشابه آن، احیا شود یا نشود.»
به گفته او اگر فرض کنیم نرخ ارز در صورت توافق برجام به ۲۰ هزار تومان برسد، باز هم این نرخ به تدریج رو به بالا خواهد بود و روند کاهشی به خود نخواهد گرفت. اگر امروز نرخ تعادلی دلار روی رقمی بایستد، سال آینده به آن رقم، قطعا افزوده خواهد شد. با فرض ایجاد توافق و شاید احیای برجام، عددی که احتمالا دلار روی آن به تعادل خواهد رسید، در روز توافق (که پیش‌بینی می‌کنم بین شش ماه تا یکسال آینده باشد) احتمالا آن عدد زیر ۲۳ تا ۲۴ هزار تومان نخواهد بود.
او با دور از انتظار خواندن کاهش نرخ ارز به زیر ۲۰ هزار تومان و با نگاهی به خوش‌‌بینی‌های دولت در این زمینه، ادامه می‌دهد: «رقمی که نرخ ارز در آن به پایداری می‌رسد در همان محدود ۲۳ تا ۲۴ هزار تومان خواهد بود. با این حال به واسطه آن خوشبینی که نسبت به اجرایی‌شدن برجام وجود دارد، نباید انتظار رشد نرخ ارز را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت داشت و به همین دلیل نرخ دلار در همین محدود ۲۵هزار تومان درجا خواهد زد و اگر فرض کنیم که توافقی صورت بگیرد، کمی افت کرده و فرضا به ۲۳ هزار تومان خواهد رسید، اما در نهایت به مرور زمان با روندی کند، مسیر صعودی را در پیش خواهد گرفت.»
این کارشناس بازارهای مالی در پاسخ به این پرسش که «در صورت رفع محدودیت‌های همکاری ایران با نظام بانکی بین‌المللی و حتی پیوستن ایران به FATF در ادامه توافق احتمالی، آیا نباید در انتظار افزایش ارزش پول ملی و در ادامه آن، کاهش نرخ برابری آن با دلار باشیم؟» می‌گوید: «تنها اثری که این اتفاقات در روند قیمتی نرخ دلار دارد، آن خواهد بود بود که شتاب رشد نرخ ارز کند شود، وگرنه مانع آن نخواهند شد؛ زیرا اقتصاد ایران کماکان یک اقتصاد تورمی است، کسری بودجه دولت باقی است و این شرایط ایجاب می‌کند که نرخ ارز همچنان روند صعودی داشته باشد، اما شتاب آن کند خواهد شد.»
به گفته او، این رشد ممکن است به‌صورت مداوم نباشد و گاهی ثابت بوده و گاهی یکجا تمام عقب‌ماندگی خود را جبران کند، زیرا بنا به تجربه نیز هرچقدر دولت تلاش کرده نرخ ارز را سرکوب کند، باز هم شاهد بودیم که پس از یکی دو سال، نرخ ارز عقب‌ماندگی انباشته سنوات گذشته را نیز جبران کرده و رشد شدیدی را تجربه کرده است.
نگاه نفت سوی اتفاقات مهم‌تر
ایمان ناصری، مدیرکل امور خاورمیانه موسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE درباره بی‌واکنشی بازار نفت به احیای برجام می‌گوید: «اثر احتمال بازگشت برجام، در عکس‌العمل بازار نفت کمرنگ بوده است. چراکه این احتمال، جدید نیست و از خیلی قبل، احتمال احیای برجام وجود داشته و بازار خود را با آن هماهنگ کرده است.»
ناصری در ادامه با اشاره به اخباری با قطعیت بیشتر در بازار نفت، می‌افزاید: «آنقدر عوامل دیگر با عدم قطعیت یا با قطعیت، اما ناشناخته و با تأثیرهای متغیر مانند کرونا و تعطیلات ناشی از آن و کاهش تقاضا و... در بازار وجود دارد و می‌تواند با قطعیت بیشتری روی قیمت نفت اثرگذار باشد که احتمال احیای برجام در مقابل آن، چیزی نیست.»
او به وجه غالب احتمالی بودن آن تأکید کرده و می‌گوید: «آن هم احتمالی که تنها ۵۰ درصدی است و ممکن است حتی برجام در کار نباشد و تنها احتمال توافقی جدید بین ایران و آمریکا بر سر یک معاهده جدید وجود داشته باشد.
دلار ارزون نمیشه چون یک عدهای نونشان د ر خون مردم توشیشه کردن است و به قیمت ف قر و بدبختی مردم می خواهند در ناز نعمت زندگی کنند