زخم سیاه بی مسئولیتی

 زمزمه‌های کمبود انسولین در کشور از یک سال و نیم پیش آغاز و برخی معتقدند حالا جدی‌تر شده، این در حالی است که کمبود انسولین هر زمان که اتفاق بیفتد دغدغه‌ای جدی برای بیماران دیابتی ایجاد می‌شود، زیرا عدم دسترسی به این دارو سلامت این دسته از بیماران را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.  در سال ۱۴۰۰ هشتگ «انسولین نیست» در فضای مجازی داغ شد و این روزها هم خبرهایی مبنی بر افزایش قیمت انسولین در برخی از خبرگزاری‌های رسمی منتشر شده است؛ هرچند به‌گفته مشاور رسانه‌ای سازمان غذا و دارو انسولین قلمی تحت پوشش بیمه‌ است و براساس طرح دارویار میزان پرداختی بیمار برای خرید آن تغییری نمی‌کند.

به گزارش ایفدانا سجاد اسماعیلی با تاکید بر اینکه این دارو با نسخه پزشک و ثبت در سامانه تیتک عرضه می‌شود، گفت: انسولین دارویی نیست که بتوان بدون نسخه آن را تهیه کرد و گزارشات گرانی انسولین قلمی ممکن است به‌دلیل خرید بدون نسخه این دارو باشد، در حالی که این کار منع قانونی دارد.

صمت در این گزارش به حواشی مطرح این روزها درباره انسولین پرداخته است.

پشت پرده کمبود انسولین قلمی

انسولین قلمی طی سال‌های گذشته به‌عنوان ارزبرترین داروی کشور شناخته می‌شد؛ به‌طوری که طبق اعلام سازمان غذا و دارو قبل از اجرای طرح دارویار، سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار برای واردات انسولین قلمی تخصیص می‌یافت، این در حالی بود که با تخصیص ارز دولتی برای تامین داروهای اساسی کشور، تولیدکنندگان و واردکنندگان همواره با چالش‌هایی همچون انتظار طولانی‌مدت در صف تخصیص ارز و عدم کفایت ارز تخصیص‌یافته مواجه بودند.

 این مسائل در نهایت زنجیره تامین داروهای اساسی مانند انسولین قلمی را با مشکلاتی مواجه کرد و منجر به کمبود دارو و سرگردانی بیماران ‌شد؛ از همین رو سازمان غذا و دارو در راستای تسهیل تامین انسولین بر ضرورت تولید داخلی آن تاکید کرد.

در این راستا نخستین مجموعه تولید انسولین قلمی در تیر ۱۳۹۹ در کشور آغاز به‌کار کرد که در حال ‌حاضر قلم انسولین گلارژین (لانتوس) را تولید می‌کند و در آینده نزدیک قلم انسولین آسپارت آن نیز وارد بازار خواهد شد. با تولید انسولین گلارژین در کشور، بین ۲۰ تا ۳۰ درصد سهم بازار در اختیار قلم انسولین تولید داخل قرار گرفته و مابقی بازار در اختیار انواع وارداتی آن است.

همچنین از آنجایی که در طرح دارویار مبنا این بود که نرخ دارو برای مصرف‌کننده تغییر نکند، در زمینه انسولین قلمی نوع وارداتی آن مبنای قیمت‌گذاری قرار گرفت، چراکه نوع وارداتی انسولین قلمی بیشترین مصرف را در کشور دارد. در عین حال باتوجه به تغییر سیاست ارزی این دارو، مسئولان سازمان غذا و دارو اعلام کرده‌اند در صورتی‌که بیماری با نسخه الکترونیک برای دریافت انسولین به داروخانه مراجعه کند، تغییر قیمت‌های اخیر شامل حال آنها نمی‌شود و با قیمت‌های قبلی دارو را تهیه خواهد کرد.

به‌علاوه اینکه محمد پیکانپور، مدیرکل اداره داروی وزارت بهداشت در نخستین ماه سال با اشاره به تامین داروهای ژنریک در کشور از ذخیره انسولین گلارژین به‌عنوان اصلی‌ترین و پرمصرف‌ترین نوع انسولین در انبارها برای حداقل 6‌ ماه خبر داد.

فروش بدون نسخه انسولین ممنوع است

علیرضا سالم، عضو رسمی شورای‌عالی دارو درباره کمبود و گرانی انسولین در داروخانه‌ها به صمت گفت: انسولین دارویی نیست که بتوان بدون نسخه آن را تهیه کرد و داروخانه موظف است تنها با نسخه پزشک و تایید بیمه، دارو را در اختیار بیماران قرار دهد.

از سوی دیگر در قالب طرح دارویار هیچ‌ تغییری در پرداختی بیماران به‌وجود نخواهد آمد و گزارش‌ها از افزایش قیمت انسولین قلمی ممکن است به‌دلیل خرید بدون نسخه این دارو باشد، در حالی که این کار منع قانونی دارد. همچنین اگر داروخانه‌ای باوجود قرارداد با سازمان بیمه‌گر از ارائه خدمات خودداری کند، مشمول بازرسی و لغو قرارداد می‌شود.

وی با اشاره به کمبود انسولین در داروخانه‌ها در روزهای اخیر، اظهار کرد: 3 نوع انسولین قلمی اصلی در کشور موردنیاز است که شامل نوورپید (آسپارت)، لانتوس (گلارژین) و نوومیکس است. این انسولین‌ها برای مدتی نایاب بود. البته ممکن است تخلفاتی هم ازسوی برخی داروخانه‌ها صورت گیرد، اما نمی‌توان آن را به همه داروخانه‌ها نسبت داد.

تلخی صنعت دارو

عضو رسمی شورای‌عالی دارو درباره خودداری از فروش انسولین توسط داروخانه‌ها گفت: دلیل اصلی برگردانده شدن نسخ بیماران، فقدان دارو است. دو نوع انسولین سریع‌الاثر و طولانی‌اثر وجود دارد که تزریق جداگانه آنها مشکل ایجاد می‌کند.

برای نمونه در نسخه فرد مبتلا به دیابت در کنار انسولین لانتوس حتما انسولین نوورپید نیز وجود دارد. هنگامی که لانتوس در داروخانه موجود نباشد، فرد نوورپید را نیز دریافت نمی‌کند، زیرا با این اقدام لانتوس و البته سایر داروی‌های درج‌شده در نسخه که در داروخانه موجود نیست، از تعهد بیمه خارج می‌شود.

وی با انتقاد از عملکرد شرکت‌های واردکننده و توزیع‌کننده اظهار کرد: این موضوع در حوزه دارو نیز مانند سایر کالاهای قابل‌عرضه در بازار، جا افتاده که هر زمان قرار به افزایش نرخ است، از مدتی قبل، آن کالا در بازار نایاب می‌شود.

 برای نمونه پیش از این انسولین لانتوس (گلارژین) که از پرمصرف‌ترین قلم‌های انسولین کشور است پس از مدتی کمبود با افزایش نرخ وارد بازار شد.

 در حال ‌حاضر نیز انسولین لانتوس نخستین قلم انسولینی است که با افزایش نرخ در داروخانه‌ها توزیع شد. این سوال ما داروخانه‌ها است که چرا دارویی که تا دیروز کمبود داشت به محض افزایش نرخ توزیع می‌شود؟ پس قطعا این داروها در انبارها موجوداست.

طرح دارویار با داروخانه‌ها چه کرد؟

عضو رسمی شورای‌عالی دارو با اشاره به اجرای طرح دارویار و تحمیل برخی افزایش قیمت‌ها به داروخانه‌ها، تصریح کرد: بیمه‌ها هنوز به تعهدات‌‌شان در قبال داروخانه‌ها عمل نکرده‌اند، اما بیمارانی که تحت پوشش بیمه هستند برای تهیه نسخه خود مبلغ کمی را پرداخت می‌کنند.

در حال ‌حاضر مشکل این است که داروخانه‌ها به‌علت اینکه بیمه‌ها به وظایف‌شان عمل نمی‌کنند، نقدینگی ندارند و وقتی داروخانه‌ها توان خرید دارو نداشته باشند، به شرکت‌ها و تولیدکنندگان فشار وارد می‌شود.

آموزش، حلقه گمشده

اسدالله رجب، رئیس انجمن دیابت ایران درباره کمبود انسولین در بازار به صمت گفت: کمبود انسولین موضوع تازه‌ای برای بیماران مبتلا به دیابت نیست. اکنون با کمبود انسولین‌های خارجی (قلمی آنالوگ) روبه‌رو هستیم که مهم‌ترین عامل ایجاد آن، تحریم است. مسئله کمبود دارو سال‌ها است که در کشور مطرح است و موضوع جدیدی نیست. کمبود دارو در دوره‌ای برطرف و با گذر زمان دوباره ایجاد می‌شود. در حال ‌حاضر برای تامین داروهای داخلی مشکلی وجود ندارد، اما در زمینه داروهای وارداتی با مشکل مواجهیم.

وی در تشریح دلایل اصلی کمبود دارو اظهار کرد: از تحریم‌ها می‌توان به‌عنوان اصلی‌ترین دلیل کمبود دارو یاد کرد و پس از آن مدیریت ضعیف عامل این مشکل است. از سوی دیگر دولت باید آمارهای دقیقی از تعداد افراد مبتلا به دیابت و مقدار انسولین موردنیاز کشور داشته باشد تا پیش از ایجاد کمبوده برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد.

رجب یکی دیگر از مشکلات این بیماری در کشور را شیوه درمان و کنترل نادرست دیابت دانست و بیان کرد: مهم این است که فرد دیابتی، پزشکان، سیاست‌گذاران حوزه بهداشت و درمان و سازمان‌های بیمه‌گر پایه به‌ویژه تامین اجتماعی بدانند که راه درمان دیابت فقط مصرف دارو نیست. در کنترل بیماری دیابت مصرف دارو راهکار آخر است.

رئیس انجمن دیابت ایران ضمن انتقاد به اینکه تست قند خون و برخی لوازم موردنیاز افراد دیابتی مشمول پوشش بیمه‌ای نیست، افزود: دستگاه قند خون باوجود درخواست‌های مکرر، تحت پوشش بیمه قرار نگرفته و حالا تنها صحبت از دارو می‌شود، این در حالی است که برای بیمار دیابتی فقط تامین دارو کافی نیست و بیماری در این دسته به تجهیزاتی مثل دستگاه تست قند خون نیاز دارد. درمان دیابت ۶ پایه اساسی دارد که دارو یک پایه آن است و اگر فردی ۵ پایه دیگر را رعایت کند، کمتر به دارو وابسته می‌شود.

شرط اصلی درمان و پیشگیری

رجب با اشاره به اهمیت آموزش اظهار کرد: آموزش شرط اصلی درمان و پیشگیری از بیماری دیابت است. مهم‌ترین قدم در درمان دیابت آموزش است. مسئله آموزش آنقدر اهمیت دارد که در کشور آلمان با آموزش درست دیگر هیچ فردی مبتلا به عوارض چشمی دیابت مانند نابینایی نمی‌شود. در واقع آموزش باید به‌گونه‌ای باشد که فرد دیابتی را در مدیریت بیماری خود توانمند کند. همچنین فرد مبتلا به دیابت که آموزش‌دیده است، می‌تواند درمان بیماری خود را به‌صورت مشارکتی انجام و با این روش هزینه‌های درمانی خود را کاهش ‌دهد. متاسفانه در کشور ما هنوز این ماجرا نهادینه نشده و هزینه آموزش‌ها تحت پوشش هیچ بیمه‌ای نیست و اصلا بیمه‌ها آموزش بیمار را مهم تلقی نمی‌کنند، این در حالی است که اگر آموزش و گفت‌وگو مبنای کنترل بیماری دیابت قرار گیرد، می‌توان مصرف دارو را تا میزان زیادی کاهش داد.

وی در ادامه گفت: آموزش برای فرد دیابتی از دارو مهم‌تر است. در کنترل بیماری دیابت ۹۹ درصد آموزش و یک درصد دارو تاثیرگذار است. پیشگیری از دیابت و عوارض آن به‌نوعی صرفه‌جویی به‌‌‌شمار می‌رود که آموزش راحت‌ترین و بهترین راهکار این پیشگیری است.  باید به آموزشی کاربردی که بتوان با تکیه بر ارزشیابی کیفی آن از آمار مبتلایان به دیابت و عوارض آن و نیز هزینه‌های آن کم کرد، در شرایط کنونی کشور که حوزه دیابت دچار برخی نارسایی‌ها است، توجه کرد.

راهکار چیست؟

رجب در بیان راهکاری برای حل مشکلات افراد دیابتی تاکید کرد: باید افراد متخصص در این حوزه جمع شوند و راهکار ارائه دهند. دولت، متخصصان، افراد دیابتی، خیرین و فعالان حوزه دیابت باید با کمک هم آینده روشنی برای بیماران دیابتی کشور رقم بزنند. در واقع وزارت بهداشت باید از متخصصان این حوزه و بیمه‌گران دعوت کند تا راهکاری برای کاهش مشکلات بیماران پیدا کنند. یادآوری می‌کنم که اصل این است که چه کنیم که بیمار اذیت نشود؟ رئیس انجمن دیابت ایران درباره احتکار انسولین توسط برخی از شرکت‌های توزیع اظهار کرد: اگر احتکار رخ دهد بسیار تلخ است؛ هرچند به‌عقیده من امکان این کار وجود ندارد. انسولین برای یک بیمار دیابتی مایه حیات است. مانند این است که بدانید آدمی گرسنه است و نانی برای خوردن به او ندهید.

سخن پایانی

سال‌های زیادی است که بیماران دیابتی درگیر مشکلات هستند و هیچ دولتی نتوانسته برای آنها کاری کند. آیا انسولین دارویی است که بیمار مبتلا به دیابت بتواند برای دریافت آن یک هفته صبر کند؟ بیمار دیابتی حتی ۱۲ ساعت یا یک روز هم نمی‌تواند منتظر انسولین باشد. با این حال هنوز هم این موضوع در هاله‌ای از ابهام قرار دارد که چه کسی پشت پرده کمبود دارو و گرانی آن است که هرازگاهی تکرار می‌شود و به‌راحتی با جان آدم‌ها بازی می‌کند.