گسترش نیوز: با بسته شدن گذرگاههای مرزی افغانستان و پاکستان به دلیل تنشهای سیاسی و درگیریهای مرزی، افغانستان به دنبال مسیرهای جایگزین برای تجارت خود بوده است. این شرایط، فرصت مناسبی برای ایران فراهم کرده تا با ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید، جایگاه خود را به عنوان یک هاب اقتصادی در منطقه تثبیت کند. حکومت طالبان، همانند دولتهای پیشین افغانستان، تلاش دارد تجارت با کشورهای همسایه و دیگر قدرتهای آسیایی از جمله ایران، هند، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را گسترش دهد.
خبرگزاری رویترز در گزارشی اخیر به نقل از سخنگوی وزارت صنعت و تجارت طالبان اعلام کرد که تجارت افغانستان با ایران در شش ماه نخست سال گذشته به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسید؛ رقمی که از تجارت افغانستان با پاکستان، که ۱.۱ میلیارد دلار بود، پیشی گرفت. این آمار نشان میدهد که ایران به سرعت جایگاه مهمی در زنجیره تجارت افغانستان پیدا کرده است.
گسترش فعالیت اقتصادی و تجاری کشورهای چین، ترکیه، قطر و روسیه در افغانستان، ایران را نیز به حرکت واداشته است. حضور خارجیها در این کشور روز به روز افزایش مییابد؛ بهطور مثال، ازبیکستان که ده سال پیش حضور رسمی در افغانستان نداشت، اکنون پروژههای گستردهای را اجرا میکند. ایران نیز با آگاهی از اهمیت استراتژیک افغانستان، برنامههای بلندپروازانهای برای ایجاد کریدورهای ترانزیتی به چین از طریق این کشور طراحی کرده است. این برنامهها بخشی از ابتکار «کمربند و جاده» چین (BRI) است که ایران از سال ۲۰۱۹ به آن پیوسته و هدف اصلی آن کاهش زمان حملونقل کالا از مسیرهای دریایی به کمتر از نصف زمان فعلی، دور زدن تحریمها و دسترسی به منابع معدنی افغانستان و انرژی ایران است.
یکی از پروژههای کلیدی، بزرگراه جدید جاده ابریشم است که چین را از طریق افغانستان به ایران متصل میکند. این مسیر از مرز غربی چین آغاز شده و از کریدور واخان عبور میکند، بخشی از آن در ژانویه ۲۰۲۴ تکمیل شد. این بزرگراه دسترسی چین به بازارهای خاورمیانه را تسهیل کرده و برای افغانستان نیز فرصت سرمایهگذاری در معادن لیتیوم و عناصر نادر فراهم میکند.
راهآهن هرات-مزارشریف یکی دیگر از پروژههای مهم ایران و افغانستان است که بخشی از کریدور راهآهن پنج ملت (FNRC) به شمار میرود. این کریدور ۲۱۰۰ کیلومتری چین را از طریق قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران به هم متصل میکند. راهآهن خاف-هرات که تا سال ۲۰۲۶ تکمیل میشود، امکان حمل سالانه سه میلیون تن بار را فراهم میکند. مطالعه امکانسنجی این پروژه با بودجه ۱۰ میلیون دلار تا مارس ۲۰۲۶ تکمیل شده و آزمایشهای باربری از سال ۲۰۲۷ آغاز میشود. ایران، افغانستان و ترکیه نیز در اکتبر ۲۰۲۵ برای ساخت مشترک این مسیر توافق کردند.
علاوه بر این، شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب بینالمللی (INSTC) نیز از طریق افغانستان به چین گسترش یافته است. در می ۲۰۲۵، اولین قطار باری از شیآن چین به بندر خشک آپرین تهران رسید و زمان حمل بار به ۱۵ روز کاهش یافت. این مسیر که از قزاقستان و ترکمنستان عبور میکند، با افزودن شاخههای افغانستان، تنوع و امنیت مسیرهای ترانزیتی را افزایش میدهد. تفاهمنامههای لجستیکی بین ایران و ترکمنستان و دیدارهای دیپلماتیک ایران با تاجیکستان و ازبکستان نیز در راستای دسترسی بهتر به بنادر چابهار و بندرعباس انجام شده است.
ایران با بهرهگیری از موقعیت جغرافیایی و گسترش همکاریهای منطقهای، در حال تبدیل شدن به یک هاب ترانزیتی است که میتواند تجارت با چین و دیگر بازارهای آسیایی را به شکل چشمگیری افزایش دهد. مسیرهای ریلی و جادهای در حال تکمیل، فرصتهای اقتصادی عظیمی برای افغانستان و ایران ایجاد میکنند و در عین حال، امنیت و توسعه اقتصادی چین را نیز تقویت مینمایند. با ادامه سرمایهگذاریها و مدیریت هوشمند چالشها، این کریدورها میتوانند معادلات تجاری و ترانزیتی منطقه را برای دهههای آینده تعیین کنند.
