بهعنوان جراح لاپاراسکوپی و متخصصی که سالها در حوزه بیماریهای کیسه صفرا فعالیت کردهام، طی یک دهه اخیر افزایش چشمگیر مراجعه زنان تهرانی با علائم مرتبط با سنگ صفرا را به وضوح مشاهده کردهام. این روند، تنها یک آمار خشک و ساده پزشکی نیست، بلکه نشانه تغییری عمیق در سبک زندگی، الگوی تغذیهای و وضعیت سلامت عمومی زنان در شهرهای بزرگ است. در تجربه بالینی من، درصد قابلتوجهی از بیماران خانم بین 25 تا 55 سال قرار دارند؛ گروهی که انتظار میرود در اوج سلامت و فعالیت باشند، اما به دلیل مجموعهای از عوامل خطر، بیشتر در معرض تشکیل رسوبات صفراوی قرار گرفتهاند.
سنگ صفرا زمانی ایجاد میشود که توازن طبیعی ترکیبات صفرا بههم میریزد و رسوبات کلسترول یا بیلیروبین در کیسه صفرا تجمع مییابد. نکته مهم این است که این بیماری در مراحل ابتدایی غالباً بدون علامت باقی میماند. به همین دلیل بسیاری از زنان تنها زمانی به متخصص مراجعه میکنند که علائمی مانند درد شدید سمت راست شکم، تهوع بعد از خوردن غذاهای چرب، سنگینی شکم، درد تیرکشنده به پشت یا حتی حملات کولیکی بروز میکند. این تأخیر باعث میشود بیماری در مرحلهای تشخیص داده شود که التهاب کیسه صفرا، انسداد مجاری صفراوی یا حتی پانکراتیت ایجاد شده باشد؛ شرایطی که نیاز به مداخله درمانی فوری و در بسیاری از موارد جراحی لاپاراسکوپی دارد.
در بررسی علل افزایش شیوع سنگ صفرا در میان زنان تهرانی، باید مجموعهای از عوامل فیزیولوژیک، هورمونی و محیطی را در نظر گرفت. یکی از مهمترین عوامل، نقش هورمون استروژن است. سطح بالاتر استروژن در زنان، چه بهصورت طبیعی و چه ناشی از بارداری، قرصهای ضدبارداری یا درمانهای هورمونی، میتواند موجب افزایش کلسترول صفرا و کاهش حرکات کیسه صفرا شود؛ وضعیتی که زمینه تشکیل سنگ را فراهم میسازد. در مطب، بارها مشاهده کردهام که زنانی با سابقه بارداریهای متعدد یا مصرف طولانیمدت داروهای هورمونی، بیشتر دچار رسوبات صفراوی میشوند.
از سوی دیگر، تغییرات سبک زندگی در شهرهای بزرگی مانند تهران نقش قابلتوجهی در رشد این بیماری داشته است. مصرف بالای چربیهای اشباع، غذاهای فرآوریشده، فستفودها، نوشیدنیهای شیرین و کاهش مصرف فیبر از مهمترین عوامل تغذیهای ایجاد سنگ صفرا محسوب میشود نکته ای که همه باید به آن توجه کنند مراجعه به موقع به دکتر سنگ صفرا میباشد .بسیاری از مراجعان من به دلیل فشار کاری، کمبود زمان و زندگی پراسترس شهری، وعدههای غذایی نامنظم، غذاهای سریع و چرب و میانوعدههای پرکالری مصرف میکنند. این شیوه تغذیه، همراه با کمتحرکی ناشی از سبک زندگی آپارتمانی، خطر اضافهوزن و چاقی مرکزی را افزایش میدهد؛ و چاقی یکی از شناختهشدهترین عوامل خطر برای تشکیل سنگ صفراست.
یکی از مشکلات شایع در تشخیص سنگ صفرا این است که علائم آن بهطور مشخص با سایر بیماریهای گوارشی اشتباه گرفته میشود. بسیاری از بیماران من در ابتدا تصور میکنند دچار رفلاکس، سوءهاضمه یا درد عضلانی شدهاند. اما درد شدید در ناحیه فوقانی راست شکم بهخصوص پس از غذاهای چرب، حملات درد ناگهانی، تهوع، استفراغ، نفخ مداوم و درد تیرکشنده به پشت یا شانه راست از جمله نشانههایی است که باید جدی گرفته شود. تشخیص بهموقع از طریق سونوگرافی ساده میتواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند.
در بسیاری از مواردی که با آنها مواجه شدهام، زنان زمانی به متخصص مراجعه کردهاند که التهاب کیسه صفرا یا انسداد مجرا ایجاد شده و بیماری به مرحله حاد رسیده است. در چنین شرایطی، خطر عفونت، پارگی کیسه صفرا و پانکراتیت بالا میرود. انجام جراحی لاپاراسکوپی کیسه صفرا در این مراحل نهتنها ضروری است، بلکه از گسترش عوارض پیشگیری میکند. از آنجا که لاپاراسکوپی یک روش کمتهاجمی، ایمن و با دوره نقاهت کوتاه است، به زنان اجازه میدهد ظرف مدت کوتاهی به فعالیتهای روزمره بازگردند.
به بیمارانم توصیه میکنم با رعایت رژیم غذایی کمچرب، افزایش مصرف فیبر، کاهش وزن اصولی، فعالیت بدنی منظم و انجام سونوگرافی دورهای، خطر تشکیل سنگ صفرا را به حداقل برسانند. زنان بهویژه باید نسبت به علائم هشداردهنده حساس باشند، زیرا تشخیص زودهنگام تفاوت زیادی در روند درمان ایجاد میکند.
افزایش شیوع سنگ صفرا در زنان تهرانی، زنگ خطری برای توجه بیشتر به سلامت گوارش است. سبک زندگی سالم، کنترل وزن و پیگیری پزشکی منظم میتواند از بسیاری از عوارض این بیماری جلوگیری کند. بهعنوان جراح لاپاراسکوپی، توصیه میکنم هر زنی که با علائم مشکوک مواجه میشود یا سابقه خانوادگی ابتلا دارد، بدون تأخیر به متخصص مراجعه کند تا بتوانیم پیش از بروز مشکلات جدی، درمان مناسب را آغاز کنیم.
در سالهای اخیر، تغییرات اجتماعی و اقتصادی در تهران الگوی طبیعی زندگی زنان را بهطور جدی تحت تاثیر قرار داده است. افزایش ساعتهای کاری، مسئولیتهای متعدد خانوادگی و محدودیتهای زمانی موجب شده بسیاری از زنان فرصت کافی برای تهیه غذای سالم یا فعالیت بدنی منظم نداشته باشند. در جلسات مشاورهای که با بیماران دارم، متوجه میشوم که بخش قابلتوجهی از زنان شاغل در طول روز تنها یک وعده غذایی کامل مصرف میکنند و سایر وعدهها را با میانوعدههای پرچرب و شیرین جایگزین کردهاند. این شیوه تغذیه نهتنها باعث افزایش وزن میشود، بلکه موجب اختلال در تخلیه صفرا و تجمع رسوبات کلسترولی در کیسه صفرا خواهد شد. اضافهوزن، بهویژه در ناحیه شکمی، از فاکتورهای بسیار مهم در ایجاد سنگ صفرا محسوب میشود که در معاینات بالینی به کرات مشاهده میکنم.
علاوه بر تغذیه نامناسب، کاهش تحرک بدنی نیز عامل دیگری است که خطر ابتلا به سنگ صفرا را در زنان تهرانی افزایش میدهد. بسیاری از زنان روزانه ساعتهای طولانی پشت میز کار مینشینند و فرصت کافی برای ورزش یا حتی پیادهروی ساده ندارند. عدم فعالیت عضلات شکمی و کاهش جریان خون کافی در این نواحی، بهمرور عملکرد طبیعی کیسه صفرا را مختل میکند و احتمال رسوب صفراوی را بالا میبرد. از همینرو، در برنامههای پیشگیری، بهطور جدی بر ورزش منظم، پیادهروی ۳۰ دقیقهای روزانه و کاهش زمان نشستنهای طولانیمدت تأکید دارم.
یکی از مواردی که همواره در ارزیابی بیمارانم به آن توجه زیادی دارم، انجام تصویربرداری دقیق در مراحل اولیه بروز علائم است. سونوگرافی شکم، روشی کمهزینه و در دسترس است که میتواند به سرعت وجود سنگهای کلسترولی یا Pigment را در کیسه صفرا مشخص کند. در برخی موارد برای تشخیص دقیقتر، از CT و MRCP نیز استفاده میکنیم تا انسداد مجاری صفراوی یا التهابهای پنهان، قبل از تشدید بیماری شناسایی شوند. تجربه نشان داده بیمارانی که در همان مراحل ابتدایی تحت پایش و تشخیص قرار میگیرند، با احتمال بسیار کمتری به عوارضی مانند کولسیستیت حاد، پانکراتیت یا زردی انسدادی مبتلا میشوند.
به زنان توصیه میکنم اگر علائم گوارشی مکرر مانند نفخ شدید، درد پس از غذاهای چرب، تهوع یا بیاشتهایی دارند، این نشانهها را جدی بگیرند. بسیاری از این علائم ممکن است ناشی از عملکرد نامناسب کیسه صفرا باشد، حتی اگر سنگ بزرگ یا قابل مشاهده در سونوگرافی وجود نداشته باشد. تشخیص زودهنگام میتواند از جراحیهای اضطراری و بستریهای طولانیمدت جلوگیری کند.
در مواردی که سنگ صفرا باعث دردهای مکرر، التهاب کیسه صفرا یا انسداد مجاری شده باشد، بهترین و ایمنترین روش درمان، جراحی لاپاراسکوپی کیسه صفرا است. این روش با ایجاد چند برش کوچک انجام میشود و به بیمار اجازه میدهد طی 24 تا 48 ساعت فعالیتهای عادی خود را از سر بگیرد. در سالهای اخیر، پیشرفت تکنیکهای لاپاراسکوپی و استفاده از تجهیزات پیشرفته موجب شده این جراحی با کمترین میزان عوارض، خونریزی و درد انجام شود. در تجربه شخصی من، بیماران زن پس از لاپاراسکوپی بسیار سریعتر از آنچه تصور میکنند، به فعالیت روزمره بازمیگردند و کیفیت زندگیشان بهطور واضح بهبود مییابد.
یکی از نکات مهمی که همواره به بیماران توضیح میدهم، این است که برداشتن کیسه صفرا هیچ تأثیر منفی بر روند هضم یا عملکرد طبیعی بدن ندارد. صفرا همچنان از کبد ترشح میشود و بدون تجمع در کیسه صفرا، مستقیم وارد روده شده و وظیفه خود را انجام میدهد. بنابراین جراحی، خطری برای سیستم گوارشی ایجاد نمیکند و در عوض از بروز حملات دردناک و عوارض خطرناک آینده جلوگیری میکند.
برای کاهش خطر ابتلا به سنگ صفرا در زنان، رعایت چند اصل ساده اما مهم ضروری است. نخست، تغییر الگوی تغذیهای و کاهش مصرف چربیهای اشباع، فستفود، غذاهای سرخشده و شیرینیها ضروری است. افزایش مصرف سبزیجات، میوهها، حبوبات و غلات کامل میتواند به بهبود عملکرد کیسه صفرا کمک کند. دوم، کنترل وزن و جلوگیری از افزایش ناگهانی آن نقش مهمی در پیشگیری دارد. زنانی که طی مدت کوتاه وزن زیادی کم یا زیاد میکنند، بیشتر در معرض تشکیل سنگ صفرا هستند.
توصیه سوم، انجام فعالیت بدنی منظم است. پیادهروی روزانه، ورزشهای هوازی سبک و تمرینات قدرتی میتواند جریان صفرا را بهبود بخشد و خطر رسوب را کاهش دهد. همچنین تاکید میکنم که زنان با سابقه خانوادگی سنگ صفرا، بارداریهای متعدد یا مصرف داروهای هورمونی باید بیشتر تحت مراقبت باشند و سونوگرافی دورهای انجام دهند.
افزایش آمار ابتلا به سنگ صفرا در زنان تهرانی، نتیجه ترکیبی از عوامل هورمونی، تغذیهای، محیطی و سبک زندگی است. آگاهی، تشخیص زودهنگام و تغییر رفتارهای خطرزا میتواند از بسیاری از عوارض جلوگیری کند. من دکتر سعید شمس بهعنوان جراح لاپاراسکوپی، باور دارم بهترین زمان رسیدگی به این بیماری زمانی است که هنوز وارد مرحله حاد نشده و بیمار فرصت انتخاب درمان مناسب را دارد. زنان تهرانی با مراقبت بیشتر از تغذیه، فعالیت بدنی منظم و انجام بررسیهای دورهای میتوانند سلامت کیسه صفرا و سیستم گوارش خود را حفظ کنند و از خطرات آینده جلوگیری نمایند.
دریافت مشاوره و نوبت آنلاین با کلینیک : ۰۹۳۳۱۰۱۷۸۷۸
