چراغ سبز هند به ایران در دقیقه ۹۰؛ آمریکا پیچ تحریم‌های تهران را شُل کرد
بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران، با دسترسی مستقیم به دریای عمان و مسیرهای ترانزیتی امن، به نقطه‌ای طلایی برای تجارت بین‌المللی و موتور محرک توسعه اقتصادی کشور تبدیل شده است. این بندر می‌تواند ایران را به هاب ترانزیتی منطقه‌ای و پلی برای ارتباط با بازارهای جنوب و شرق آسیا بدل کند.
بندر چابهار، واقع در استان سیستان و بلوچستان، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، یکی از مهم‌ترین نقاط استراتژیک ایران در عرصه تجارت و ترانزیت بین‌المللی به شمار می‌رود. این بندر تنها بندر اقیانوسی ایران است و دسترسی مستقیم به دریای عمان و دریای عرب دارد، به همین دلیل می‌تواند به‌عنوان پل ارتباطی ایران با بازارهای جنوب و شرق آسیا عمل کند.
یکی از مهم‌ترین مزایای بندر چابهار، نقش آن در دور زدن مسیرهای پرهزینه و تحریم‌زده است. با توجه به محدودیت‌های حمل‌ونقل کالا از بنادر شمالی و غربی ایران، چابهار می‌تواند جایگزینی امن و مطمئن برای ترانزیت کالاهای وارداتی و صادراتی کشور باشد. این بندر همچنین می‌تواند مسیر اتصال ایران به افغانستان، آسیای میانه و حتی هند را تسهیل کند و سهم قابل توجهی در توسعه منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا نماید.
از منظر اقتصادی، توسعه بندر چابهار می‌تواند محرک رشد صنایع وابسته به حمل‌ونقل و لجستیک در ایران باشد. ایجاد زیرساخت‌های پیشرفته بندری، امکانات انبارداری و خدمات ترانزیتی، موجب جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی می‌شود و فرصت‌های شغلی گسترده‌ای در منطقه ایجاد می‌کند. علاوه بر این، با توجه به نزدیکی به مرز افغانستان، چابهار می‌تواند به گره‌گاه اصلی تجارت کالاهای افغانستان با دنیا تبدیل شود و ایران را به هاب ترانزیتی منطقه‌ای مبدل سازد.
در سطح بین‌المللی، بندر چابهار برای کشورهای همسایه مانند هند نیز اهمیت حیاتی دارد. هند به عنوان یکی از شرکای استراتژیک ایران، از طریق چابهار دسترسی مستقیم به افغانستان و آسیای میانه پیدا می‌کند و می‌تواند کالاهای خود را بدون عبور از پاکستان به مقصد برساند. این موضوع، روابط تجاری و همکاری‌های منطقه‌ای را تقویت کرده و ایران را در موقعیتی ممتاز در عرصه ترانزیت منطقه‌ای قرار می‌دهد.
با وجود اهمیت استراتژیک چابهار، این بندر با چالش‌هایی نیز روبرو است. از جمله محدودیت زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در تجهیزات مدرن بندری، و ضعف هماهنگی بین دستگاه‌های مسئول در مدیریت ترانزیت کالا. با این حال، برنامه‌های توسعه‌ای دولت و مشارکت بخش خصوصی می‌تواند این محدودیت‌ها را برطرف کند و ظرفیت کامل بندر را برای ترانزیت و تجارت آزادسازی نماید.
به طور خلاصه، بندر چابهار نه تنها یک بندر اقتصادی، بلکه یک نقطه استراتژیک برای ایران در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای است. بهره‌برداری هوشمندانه از این ظرفیت می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران کلیدی در ترانزیت کالا در خاورمیانه و آسیای جنوبی تبدیل کند و سهم قابل توجهی در رشد اقتصادی کشور داشته باشد.
نظم جدیدی در حال شکل‌گیری است
یک کارشناس ترانزیت گفت: در شرایطی که تحولات ژئوپلیتیکی جهان مسیرهای سنتی تجارت را تغییر داده، بندر چابهار به محور شکل‌گیری بلوک نوین میان ایران، هند، روسیه و آسیای مرکزی بدل شده است.
محمدمهدی کریمی قهی کارشناس ترانزیت با بیان اینکه در حالی که تنش‌های ژئوپلیتیکی جهان مسیرهای سنتی تجارت را دگرگون کرده، ائتلافی تازه میان ایران، هند، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی در حال شکل‌گیری است، گفت: محور این بلوک نوظهور، بندر چابهار است، دروازه‌ای که می‌تواند ایران را به شاهراه اصلی تجارت اوراسیا بدل کند.
وی افزود: تحولات اخیر در سیاست‌های تجاری و ترانزیتی آسیا نشان می‌دهد نظم جدیدی در حال شکل‌گیری است؛ نظمی که محور آن نه در شرق دور و نه در اروپا، بلکه در مسیرهای میانی اوراسیا قرار دارد. بندر چابهار در جنوب شرق ایران اکنون به نقطه تلاقی منافع چهار بازیگر کلیدی اعم از ایران، هند، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است.
تمدید معافیت تحریمی بندر چابهار؛ تثبیت حضور هندی‌ها
کریمی قهی بیان کرد: بر اساس گزارش رسانه‌های اقتصادی هند، دهلی‌نو توانسته معافیت تحریمی بندر چابهار را برای چند ماه دیگر از دولت آمریکا تمدید کند، اقدامی که عملاً حضور هند در این بندر را تثبیت می‌کند و مسیر همکاری‌های چندجانبه منطقه‌ای را باز نگه می‌دارد.
وی ادامه داد: از سال ۲۰۱۶ تاکنون، چابهار در چارچوب توافق سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان توسعه یافته است. با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌ها، فعالیت هند در چابهار به‌واسطه معافیت ویژه ادامه یافت؛ امتیازی که اکنون بار دیگر به مدت شش ماه تمدید شده و به دهلی‌نو اجازه می‌دهد پروژه‌های خود را در قالب قرارداد ده‌ساله بهره‌برداری از بندر دنبال کند.
این کارشناس ترانزیت تصریح کرد: این بندر نه‌تنها مسیر ارسال کمک‌های بشردوستانه هند به افغانستان است، بلکه به‌گفته تحلیلگران، نقش کلیدی در طرح بزرگ‌تر اتصال هند به آسیای مرکزی و روسیه دارد. ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان نیز به‌دنبال استفاده از مسیر چابهار برای کاهش وابستگی خود به شبکه حمل‌ونقل تحت کنترل چین هستند.
کریمی قهی یادآور شد: در همین راستا، تهران ماه گذشته میزبان نشست سه‌جانبه ایران - هند - ازبکستان بود؛ نشستی که نخستین گام رسمی برای هماهنگی عملیاتی در بهره‌گیری از ظرفیت‌های چابهار و کریدور شمال - جنوب محسوب می‌شود.
بندر چابهار؛ محور استراتژیک تبدیل ایران به شاهراه اصلی تجارت اوراسیا
وی ادامه داد: بر اساس گزارش اکونومیم نیوز، این کریدور با اتصال بنادر جنوبی ایران به روسیه و اروپا، مسیر جایگزینی برای کانال سوئز و ابتکار چینی «یک کمربند - یک راه» به‌شمار می‌رود.
این کارشناس ترانزیت عنوان کرد: هم‌زمان، روسیه نیز در پی جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب، به مسیرهای جایگزین حمل‌ونقل علاقه‌مند شده و با استفاده از شبکه ریلی قزاقستان و ازبکستان، مسیر خود را تا بندر چابهار گسترش می‌دهد. این روند عملاً زمینه شکل‌گیری یک بلوک تجاری اوراسیایی با محوریت ایران را فراهم کرده است.
وی با اشاره به سیاست دریایی جدید هند افزود: در سطح کلان، سیاست دریایی جدید این کشور با عنوان MAHASAGAR و طرح ساگرمالا ۲.۰ به‌دنبال توسعه بنادر و مسیرهای دریایی فرامنطقه‌ای است. این سیاست در هماهنگی با منافع ایران و روسیه می‌تواند به تثبیت موقعیت تهران در نظم اقتصادی نوین منجر شود.
کریمی قهی ادامه داد: ایران باید با سرعت بیشتری جایگاه خود را در این بلوک جدید مشخص کند. در شرایطی که کشورهای منطقه به‌دنبال بازتعریف مسیرهای تجاری مستقل از غرب و شرق هستند، چابهار می‌تواند همان حلقه اتصال باشد که ایران را از یک بازیگر ترانزیتی محلی به محور راهبردی اوراسیا ارتقا دهد.
این کارشناس حوزه ترانزیت در پایان خاطرنشان کرد: به‌نظر می‌رسد شکل‌گیری «بلوک تجاری چابهار» دیگر یک سناریوی احتمالی نیست؛ بلکه واقعیتی است در حال وقوع واقعیتی که اگر ایران آن را به‌موقع درک نکند، فرصت تاریخی رهبری در نظم جدید تجاری منطقه از دست خواهد رفت.
