آغاز نقشه‌برداری بزرگ در کشور؛ حریم جاده‌ها از سایه بیرون می‌آیند
در سال جاری، اجرای طرحی ملی برای نقشه‌برداری دقیق از حریم راه‌های بزرگراهی، اصلی و فرعی در سراسر کشور آغاز شده است؛ اقدامی که هدف آن، ساماندهی حریم جاده‌ها، جلوگیری از تجاوزات و ارتقای ایمنی شبکه راهی ایران عنوان می‌شود.
نقشه‌برداری از حریم راه‌ها، یکی از پایه‌ای‌ترین اقدامات برای مدیریت زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران محسوب می‌شود. طی دهه‌های گذشته، نبود داده‌های دقیق و به‌روز از مرزهای واقعی حریم جاده‌ها، موجب بروز اختلافات حقوقی میان دستگاه‌های اجرایی، نهادهای محلی و حتی مالکان خصوصی شده است. آغاز این طرح ملی می‌تواند برای نخستین بار، مرجع واحد و شفافیت قانونی در این زمینه ایجاد کند تا از تصرف و ساخت‌وساز غیرمجاز در محدوده‌های راهی جلوگیری شود.
یکی از چالش‌های جدی در مدیریت راه‌های کشور، تداخل مالکیت اراضی اطراف جاده‌ها با حریم قانونی آن‌هاست. در بسیاری از نقاط کشور، به‌ویژه در مسیرهای روستایی و جاده‌های فرعی، به‌دلیل نبود نقشه‌های دقیق، ساخت‌وسازها به مرور به حریم جاده‌ها نفوذ کرده‌اند. این مسئله نه‌تنها امنیت تردد را کاهش داده، بلکه هزینه‌های سنگینی را برای آزادسازی و توسعه آینده راه‌ها به دولت تحمیل کرده است. بنابراین، نقشه‌برداری جدید می‌تواند مبنای اصلاح اسناد، تحدید حدود و ساماندهی حریم‌ها قرار گیرد.
هدف نهایی از این پروژه صرفاً تعیین مرزهای حقوقی نیست؛ بلکه ارتقای ایمنی و کارایی شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای کشور است. در بسیاری از حوادث رانندگی، عوامل محیطی مانند نبود دید کافی در اطراف مسیر یا وجود موانع در حریم قانونی جاده نقش مستقیم دارند. مشخص شدن دقیق حدود حریم می‌تواند از ایجاد موانع فیزیکی و ساخت‌وسازهای ناایمن جلوگیری کند و زمینه‌ساز توسعه ایمن جاده‌های جدید باشد. افزون بر این، اطلاعات حاصل از نقشه‌برداری می‌تواند در طراحی خطوط لوله، فیبر نوری، تأسیسات برقی و توسعه خدمات بین‌راهی نیز کاربرد مستقیم داشته باشد.
چالش بزرگ؛ هزینه و هماهنگی میان دستگاه‌ها
اجرای این طرح، هرچند ضروری است، اما بدون چالش نخواهد بود. نخستین مانع، تأمین بودجه برای نقشه‌برداری دقیق در تمام استان‌هاست که نیاز به فناوری‌های پیشرفته سنجش از دور و پهپادی دارد. دومین چالش، هماهنگی میان دستگاه‌های متعدد مانند وزارت راه، سازمان ثبت اسناد، وزارت کشور و شهرداری‌هاست. هرگونه ناهماهنگی در ثبت اطلاعات می‌تواند موجب اختلاف‌نظر و حتی تداخل در طرح‌های توسعه‌ای شود. بنابراین، وجود سامانه‌ای متمرکز و یکپارچه برای مدیریت داده‌ها امری حیاتی است.
نقشه‌برداری از حریم راه‌ها می‌تواند مقدمه‌ای برای شکل‌گیری زیرساخت هوشمند مدیریت جاده‌ها در کشور باشد. اطلاعات دقیق مکانی، اگر در قالب سامانه GIS یکپارچه‌سازی شود، می‌تواند به ابزار قدرتمندی برای تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه حمل‌ونقل تبدیل شود. دولت می‌تواند از این داده‌ها برای تحلیل تصادفات، برنامه‌ریزی تعمیرات، یا حتی صدور مجوز ساخت در حریم‌ها استفاده کند. به این ترتیب، جاده‌ها از یک فضای صرفاً فیزیکی به بستری هوشمند و قابل مدیریت در زمان واقعی تبدیل خواهند شد.
در نهایت، موفقیت این طرح زمانی معنا پیدا می‌کند که داده‌های حاصل از آن به سند رسمی و اجرایی تبدیل شود. اگر نقشه‌برداری‌ها به‌صورت دقیق انجام اما به‌موقع در قوانین و دستورالعمل‌ها لحاظ نشود، نتیجه آن صرفاً انباشت داده‌های بدون اثر اجرایی خواهد بود. وزارت راه و شهرسازی باید با همکاری سازمان ثبت اسناد، مرزهای جدید حریم‌ها را در اسناد ملی تثبیت کند تا هرگونه تصرف یا تغییر کاربری غیرمجاز در آینده با سرعت و دقت پیگیری شود. این اتفاق، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ مدیریت راه‌های کشور باشد.
طرح تهیه نقشه حریم راه‌های کشور تا پایان سال جاری اجرایی می‌شود
مدیرکل دفتر نگهداری حریم راه سازمان راهداری با اشاره به آغاز تهیه نقشه حریم راه‌های کشور از دو سال پیش، گفت: در سال جاری، برنامه‌ریزی برای نقشه‌برداری از حریم راه‌های بزرگراهی، اصلی و فرعی باقی‌مانده در همه استان‌ها آغاز شده است.
مدیرکل دفتر نگهداری حریم راه سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در نشست رؤسای ادارات نگهداری حریم راه ادارات‌کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور از تداوم اجرای طرح تهیه نقشه حریم راه‌های کشور، نهایی‌سازی بازنگری قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن و ارتقای سامانه ثبت تخلفات حریم راه‌ها (RMS) خبر داد.
سید احمد هاشمیان با اشاره به آغاز تهیه نقشه حریم راه‌های کشور از دو سال پیش، گفت: در سال جاری، برنامه‌ریزی برای نقشه‌برداری از حریم راه‌های بزرگراهی، اصلی و فرعی باقی‌مانده در همه استان‌ها آغاز شده و راه‌های روستایی نیز در برنامه سال آینده قرار دارد.
وی افزود: در روند توسعه و ارتقای این سامانه، اهداف مختلفی همچون افزایش دقت در ثبت تخلفات، ارتقای شفافیت و تقویت نظارت استانی بر فرآیند صیانت از حریم راه‌ها دیده شده است.
