شوک مرزی به دولت پزشکیان؛ رابطه ایران و عراق در آستانه بحران قرار گرفت

تأخیر شش ساله در بهره‌برداری از دستگاه ایکس‌ری شلمچه نشان‌دهنده ضعف در مدیریت پروژه‌های مرزی و زیرساختی است. وقتی تجهیزات گران‌قیمت و حیاتی برای تسریع تجارت، ماه‌ها و سال‌ها بدون استفاده باقی می‌مانند، نه تنها منابع مالی هدر می‌روند، بلکه اعتماد فعالان اقتصادی نسبت به کارایی زیرساخت‌ها کاهش می‌یابد.

این موضوع می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاران و صادرکنندگان را برای فعالیت در مرزها کاهش دهد و در بلندمدت بر کل زنجیره تجاری تأثیر منفی بگذارد.

از سوی دیگر، توقف یا تأخیر در راه‌اندازی چنین تجهیزات مهمی، فشار مضاعفی بر رانندگان و تجار وارد می‌کند. طولانی شدن زمان ترخیص و هزینه‌های اضافی، علاوه بر افزایش نارضایتی، می‌تواند باعث انتخاب مسیرهای جایگزین و کاهش حجم صادرات رسمی شود. این مسئله نه تنها برای تجار خسارت‌آور است، بلکه موجب کاهش درآمدهای مرزی و دولت نیز می‌شود.

به طور کلی، وضعیت فعلی پایانه شلمچه نمونه‌ای از اثرات سوء تأخیر در پروژه‌های زیرساختی است که می‌تواند بهره‌وری اقتصادی و رقابت‌پذیری کشور را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. اجرای سریع و به‌موقع چنین پروژه‌هایی، علاوه بر کاهش هزینه و زمان ترخیص، موجب افزایش اعتماد فعالان اقتصادی و تقویت جایگاه تجاری کشور در مرزها خواهد شد.

جمهوری عراق با یک‌هزار و ۴۵۸ کیلومتر مرز مشترک با ایران، در میان همسایگان غربی کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اشتراکات مذهبی، فرهنگی و زبانی، به‌ویژه در مناطق مرزی، پیوندهای عمیق میان دو ملت را تقویت کرده و بستر توسعه همکاری‌های اقتصادی را فراهم ساخته است.

بر اساس آمارهای رسمی، ارزش صادرات ایران به عراق در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۱۲ میلیارد دلار رسیده است، رقمی که معادل حدود یک‌پنجم کل صادرات کشور در این سال محسوب می‌شود. این آمار، اهمیت راهبردی مرزهای مشترک و به‌ویژه پایانه‌های تجاری فعال میان دو کشور را دوچندان می‌کند.

رانندگان کامیون و تجار؛ قربانیان بی‌تدبیری در پایانه مرزی شلمچه

ایران و عراق در حال حاضر هفت پایانه مرزی فعال دارند که بخش عمده مبادلات تجاری از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد. در میان این گذرگاه‌ها، پایانه مرزی شلمچه در استان خوزستان به‌عنوان نزدیک‌ترین مرز ایران به استان بصره، نقشی کلیدی در توسعه تجارت بین دو کشور ایفا می‌کند.

طبق آمار سال ۱۴۰۳، حجم صادرات از پایانه شلمچه به دو میلیارد دلار رسیده است؛ رقمی که بیانگر جایگاه برجسته این مرز در مسیر ترانزیت و صادرات کالاهای ایرانی به عراق است.

دستگاه ایکس‌ری بلااستفاده از سال ۱۳۹۸ تاکنون

یکی از ابزارهای ضروری برای حفظ امنیت مرزی و تسریع روند بازرسی کالا، دستگاه ایکس‌ری (پرتونگاری) است. این دستگاه ضمن افزایش سرعت کنترل محموله‌ها، دقت بسیار بالایی در شناسایی اقلام غیرمجاز دارد.

با این حال، در حالی‌که از سال ۱۳۹۸ یک دستگاه ایکس‌ری در پایانه شلمچه خریداری و نصب شده است، تاکنون هیچ‌گاه به بهره‌برداری نرسیده و همچنان فرآیند بازرسی کالا به‌صورت دستی و سنتی انجام می‌شود. این وضعیت سبب کندی عبور و مرور کامیون‌ها، افزایش صف‌های طولانی، و نارضایتی رانندگان و تجار شده است.

در حال حاضر، روزانه حدود ۴۰۰ کامیون از مرز شلمچه عبور می‌کنند، در حالی‌که با راه‌اندازی دستگاه ایکس‌ری این ظرفیت می‌تواند تا یک‌هزار و ۵۰۰ کامیون در روز افزایش یابد؛ افزایشی نزدیک به چهار برابر که تأثیر مستقیمی بر رونق تجارت، کاهش هزینه‌ها و رشد درآمدهای صادراتی کشور خواهد داشت.

خسارت به تجار و تهدید امنیتی برای کشور

به‌رغم گذشت شش سال از خرید دستگاه ایکس‌ری در پایانه مرزی شلمچه، این تجهیزات حیاتی هنوز به کار گرفته نشده‌اند؛ موضوعی که ضمن افزایش هزینه و زمان ترخیص محموله‌ها، ظرفیت صادراتی این مرز را به‌شدت کاهش داده و نارضایتی رانندگان و تجار را در پی داشته است.

ادامه تأخیر در بهره‌برداری از این دستگاه نه‌تنها باعث افزایش معطلی و هزینه رانندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل شده است، بلکه به‌دلیل فسادپذیری بخشی از کالاهای صادراتی مانند محصولات کشاورزی و دامی، زیان قابل توجهی را نیز به صادرکنندگان تحمیل می‌کند.

کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که این تأخیر می‌تواند به کاهش کیفیت محصولات صادراتی و آسیب به اعتبار کالای ایرانی در بازار عراق منجر شود. از سوی دیگر، بازرسی دستی محموله‌ها ریسک ورود کالای قاچاق، مواد مخدر و سلاح به کشور را افزایش می‌دهد؛ در حالی‌که بهره‌گیری از دستگاه ایکس‌ری می‌تواند در پیشگیری از چنین مواردی نقش مؤثری ایفا کند.

مطالبه از مسئولان برای فعال‌سازی فوری دستگاه ایکس‌ری

با توجه به مزایای گسترده راه‌اندازی دستگاه ایکس‌ری، کارشناسان خواستار آن هستند که سازمان منطقه آزاد اروند به‌عنوان نهاد مسئول در پایانه شلمچه، هرچه سریع‌تر نسبت به فعال‌سازی و بهره‌برداری از دستگاه موجود اقدام کند.

بر اساس اساسنامه مصوب سال ۱۳۸۳، سازمان منطقه آزاد اروند مسئول حسن اجرای امور پایانه شلمچه و مرجع تصمیم‌گیر در حوزه مقررات امنیتی و انتظامی منطقه با تأیید فرماندهی کل قوا است. از این‌رو، انتظار می‌رود مسئولان این سازمان با هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط، موانع بهره‌برداری از دستگاه ایکس‌ری را برطرف کنند.

در عین حال، گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز طبق بند «ق» تبصره ۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۲ مکلف شده است از محل اعتبارات مصوب خود نسبت به تجهیز گمرکات استان‌های مرزی به سامانه‌های بازرسی پرتونگاری (ایکس‌ری) اقدام کند. بر همین اساس، بهره‌گیری از تجهیزات خریداری‌شده و غیرفعال در پایانه‌های مهمی چون شلمچه، ضرورتی فوری برای صیانت از منافع ملی، تسهیل تجارت و ارتقای امنیت مرزی کشور است.