سهم اندک اسکناس در چرخه پولی

هفته گذشته تصاویری از اسکناس‌های جدید هزار تومانی و 2 هزار تومانی که به‌تازگی عرضه شده‌اند، منتشر شد. در دل همین عکس‌ها، نکات مهمی پنهان شده است. این اسکناس‌های جدید با امضای عبدالناصر همتی، رئیس کل اسبق بانک مرکزی، منتشر شده‌اند. در واقع به‌نظر می‌رسد این اسکناس‌ها در دولت پیشین چاپ شده و اکنون وارد بازار شده‌اند. از طرف دیگر در قسمت بالای این اسکناس‌ها صفرها کم رنگ شده و در پایین آنها، اعداد بدون صفر نمایش داده شده‌اند که به‌نظر می‌رسد این اقدام در جهت آمادگی اذهان عمومی برای حذف ۴ صفر از پول ملی است؛ موضوعی کهنه که سال‌هاست توسط دولت‌ها مختلف مطرح می‌شود. واضح است حذف ۴ صفر هزینه‌ای روی دست بانک مرکزی برای چاپ اسکناس هزار و 2 هزار تومانی گذاشته است؛ در نتیجه انتظار می‌رود بانک مرکزی در پی انتشار اسکناس‌های جدید هزینه امحای اسکناس‌های هزار تومانی و 2 هزار تومانی سابق را اعلام کند.

اما در عین حال این پرسش مطرح است که چرا این نوع اسکناس فقط برای معرفی تومان کاربرد دارد و برای معاملات قابل‌استفاده نیست و ارزش معاملاتی ندارد، زیرا در حال ‌حاضر حتی نان نیز به نرخ 10 هزار تومان به فروش می‌رسد؛ بنابراین کسی تمایل به معامله با اسکناس ۱ و ۲ تومانی ندارد؛ گرچه با رشد فناوری‌ها و بانکداری دیجیتال و الکترونیک سهم اسکناس از کل نقدینگی و پول در گردش به کمتر ۲ درصد رسیده و از نقدینگی 5000 هزار میلیارد تومانی در گردش اقتصاد تنها ۶۴۳ هزار میلیارد تومان را اسکناس و مسکوک تشکیل می‌دهد. با به بازار آمدن اسکناس‌های یک و 2 تومانی آنهم با چهره‌ای که 4 صفر از آن حذف شده بیانگر نوعی تغییر و تحول در حوزه اسکناس به‌شکلی جدی‌تر است. مسکوکات نیز چند سالی است که از رده خارج شده، زیرا ارزش ذاتی و آلیاژی که برای ضرب آنها استفاده می‌شود از ارزش اسمی آنها بیشتر است؛ بنابراین این مسکوکات از دور خارج شده‌اند و البته هنوز مسکوک جدیدی هم ضرب نشده است.

لازم به ذکر است حذف 4 صفر از پول ملی در کشورها معمولا در شرایطی اتفاق می‌افتد که اقتصاد به‌شدت دچار تورم باشد و دولتمردان با این اقدام به جنگ با تورم می‌روند. اکنون اقتصاد ایران در شرایطی استثنایی قرار دارد؛ از یک سو نیازمند اصلاحات گسترده است و از سوی دیگر مراودات بین‌المللی به‌دلیل اعمال تحریم‌ها کاهش یافته است؛ بنابراین زمان برای حذف یکباره 4 صفر از پول ملی مناسب نیست.

علاوه بر این تا زمانی که شرایط داخلی به‌گونه‌ای نباشد که قدرت رقابت واقعی در بازار‌های جهانی برای کشور وجود داشته باشد، کاهش ارزش پول ملی به ضرر منافع ملی است؛ در نتیجه باید ارزش پول را از روش دیگری جز حذف 4 صفر از پول ملی حفظ کرد.

آخرین مزیت حذف صفر پول ملی، کاهش تورم است که این مزیت هنگامی قابل‌وصول است که تغییر واحد پول در انتهای برنامه تثبیت اقتصادی انجام شود. همچنین شواهد تاریخی نشان می‌دهد تغییر واحد پول در فضای مناسب به‌وجود آمده پس از اجرای برنامه اصلاحات ساختاری یا تثبیت اقتصادی به‌مراتب موفق‌تر از سایر شرایط است و دستیابی به نرخ‌های پایین‌تر تورم محتمل‌تر است.

در شرایط تورمی فعلی کشور، حذف 4 صفر از برخی اسکناس‌ها در تبدیل‌ کردن اطلاعات با اسکناس‌های جدید در برخی نرم‌افزارهای حسابداری مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد؛ از همین رو لازم است در نرم‌افزارها در آینده تغییراتی برای واحد پولی شکل بگیرد تا بتوانند نسبت به تغییر واحد پولی اقدام کنند، زیرا ممکن است نرم‌افزارهای قدیمی که دارای پشتیبانی نیستند با مشکل جدی روبه‌رو شوند.