فرصت‌سوزی صادراتی با نقایص ترانزیتی

ایران نه‌تنها در میان کشورهای همسایه، بلکه در بین بسیاری از کشورهای جهان، از مزیت رقابتی جدی برای تولید محصولات کشاورزی برخوردار و سال‌ها است که این نوع تولیدات ایران در بازارهای مختلف، طرفدار و خواهان دارد. تا سال‌های گذشته، اقلام محدودی مانند پسته، جزو مهم‌ترین و معروف‌ترین محصولات کشاورزی صادراتی ایران محسوب می‌شدند، اما در حال ‌حاضر، توانایی ایران در تولید محصولات کشاورزی بسیار فراتر رفته و هم‌اکنون کشورهای مختلفی حتی از فاصله‌های دور خواهان تولیدات ایران هستند. اگر به اخبار و آمارهای موجود در رابطه با میزان صادرات محصولات کشاورزی ایران نیز نگاه کنیم، خواهیم دید، قراردادهای جدی و گسترده‌ای با سایر کشورها برای ارسال تولیدات کشاورزی ایران منعقد شده است.

به‌عنوان مثال، چندی پیش، صادرات محصولات کشاورزی ایران به کشور چین خبرساز شده بود. غیر از کشورهای منطقه و آسیا، کشورهای اروپایی نیز به‌طور جدی خواهان تولیدات ایران هستند. محصولاتی مانند انار و پرتقال ایران در کشورهای اروپایی مانند اتریش و سوئیس طرفدار دارد و در حال‌ حاضر بخشی از تولیدات کشاورزی داخلی به این مناطق فرستاده می‌شوند. دلیل اصلی این موضوع را می‌توان بالا بودن کیفیت تولیدات محصولات کشاورزی تولید ایران دانست. امروزه محصولات کشاورزی تولید داخل بنا به دلایلی مانند اعمال آموزش‌های لازم و تخصصی به کشاورزان، وجود فناوری و تکنولوژی‌های به‌روزتر برای انجام فعالیت‌های کشاورزی و سایر موارد این‌چنینی، از کیفیت بالایی برخوردار است. تا پیش از این، نبود تکنولوژی‌های به‌روز جهانی جزو ضعف‌های تولید در ایران محسوب می‌شد، اما امروزه این خلأها برطرف و آموزش‌های صحیحی به کشاورزان در این زمینه ارائه داده شده است، بنابراین شرایط کلی تولید محصولات کشاورزی را می‌توان در مرحله باثبات و باکیفیتی دانست.

از سویی دیگر، نگاه کلی به آمارها نشان می‌دهد که باوجود شرایط مناسب تولید، ارزآوری محصولات کشاورزی آن‌طور که باید و شاید بالا نیست و این یک چالش جدی برای صادرات غیرنفتی ایران محسوب می‌شود؛ مسئله‌ای که سبب شده امروز شاهد صادرات گسترده محصولات کشاورزی ایرانی نباشیم، وجود خلأها و نقایصی در روند انتقال و مدیریت تجارت این نوع کالاها است. تولیدکننده به‌عنوان آغازکننده یک فعالیت اقتصادی، وظایفی را برعهده دارد، اما نمی‌توان تولیدکننده را مسئول تمامی مشکلات و چالش‌ها دانست. بر دوش سایر بازیگران فعالیت‌های تجاری نیز تکالیفی وجود دارد و افراد در کنار یکدیگر می‌توانند چرخ تجارت را به‌حرکت درآورند. در این راستا می‌توان به مسئولیتی که دولت برعهده دارد، اشاره کرد؛ دولت باید بسترها و زیرساخت‌های انتقال را به‌گونه‌ای فراهم کند که محصولات کشاورزی هنگام انتقال، کمترین آسیب را متحمل شوند. متاسفانه آسیب دیدن محصولات در زمان انتقال، مهم‌ترین نقص در صادرات غیرنفتی ایران به‌ویژه محصولات کشاورزی، به‌شمار می‌رود،بنابراین دولت باید با ایجاد امکانات مناسب، تدوین راهکارها و اصلاح قوانین صادراتی، شرایطی را برای تسهیل صادرات فراهم کند. به‌عنوان مثال، اگر در مسیر ترانزیت ترافیک وجود دارد، باید دولت بستری را فراهم کند که انتقال با سرعت بیشتری انجام شود یا در این روند، محصولات آسیب جدی نبینند. در حال ‌حاضر ضعف‌های ترانزیتی و لجستیکی، مهم‌ترین چالش صادرات محصولات کشاورزی ایران است و رفع این مشکل برعهده تولیدکنندگان نیست.

باوجود تمام چالش‌هایی که در مسیر تولید و حتی تجارت این محصولات وجود دارد، ایران می‌تواند تبدیل به یکی از کشورهای مهم صادرکننده محصولات کشاورزی در عرصه بین‌المللی شود. اگر وظایف مسئولان در رابطه با تسهیل صادرات و همچنین اهمیت حفظ کیفیت تولیدات به‌خوبی روشن شود، در ادامه عملکردهای تجاری می‌توانند بازدهی مناسب‌تری داشته باشند. در سال‌های اخیر، کشاورزان تلاش بسیار زیادی برای تولید محصولات باکیفیت و رقابت‌پذیر کشاورزی با تولیدات سایر کشورهای جهان کرده‌اند و به پیشرفت‌های مناسبی هم دست‌ یافته‌ایم، اما همچنان موانع قانونی و خلأهای مربوط به امکاناتی مانند ترانزیت صحیح و اصولی، سد راه توسعه صادرات محصولات کشاورزی ایران هستند.