گشت‌وگذاری در موزه کتابت و چاپ

 این موزه به‌عنوان زیرمجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ایران و در ساختمانی برای کتابخانه ملی قرار دارد و گوشه گوشه آن از دوره قاجاریه و دستگاه‌های چاپ آن زمان یادگاری‌های مختلف دارد.

۷ گام برای نمایش صنعت چاپ

بخش‌های این موزه به ۷ گالری یا هفت بخش تقسیم شده است: پیشینه کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتاب‌سازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و دوران معاصر که در دل هر یک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات موجود قرار دارد.

گام اول؛ پیشینه

می‌توان نخستین فضای نمایشگاهی موزه را پیشینه کتابت در ایران معرفی کرد که به آغاز دوران نگارش در ایران، حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح تا اختصاص سبک کتاب‌سازی و کتاب‌آرایی سنتی ایران می‌پردازد. در این بخش تابلت‌های گلی و مهرهای گلی از نوشتارهای پروتو ایلامی، نوشتار خط ایلامی، خطوط میخی ایلامی و نوشتار میخی پارسی، کتیبه‌های خط و زبان پارسی میانه یعنی کتیبه‌های پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی و نیز خط اوستایی است.  اما ویترین اول موزه هم که در همین قسمت قرار دارد به نمونه‌هایی از اثر مهرهای باستانی همچنین ابزار و ادوات نگارش برای تابلت‌های گلی تعلق دارد و نیمه دوم این فضا به بخش دوران اسلامی تعلق دارد.  مکاتب تاریخی کتابت و کتاب‌آرایی سنتی ایران در دوران اسلامی با آثاری مثل کتابت قرون اولیه اسلامی (قرآن‌های خط کوفی)، کتاب‌های علمی عصر سلجوقی، مکاتب نگارگری و خوشنویسی ایرانی با آثاری از مکتب تبریز ایلخانی، مکتب هرات تیموری، مکتب تبریز صفوی، مکتب اصفهان صفوی و مکتب قاجاری در این بخش معرفی شد‌ه‌اند.

گام دوم؛ چاپ در ایران

سومین فضای این موزه درباره آغاز چاپ در ایران است و در قسمت شرقی ورودی موزه قرار دارد که به معرفی قدیمی‌ترین آثار موجود مربوط به چاپ همچنین چگونگی ورود صنعت چاپ به ایران و شیوه‌های چاپ سنگی در ایران می‌پردازد. چندین ویترین در این بخش قرار داده شده است که نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ سنگی و تصاویر مربوط به هنر گرافیک اولیه ایران که در مطبوعات چاپ سنگی این دوران را می‌توان در آن مشاهده کرد.ازجمله آثار این بخش آثار هنرمندانی مثل صنیع‌الملک غفاری نقاش‌باشی، ابوتراب غفاری و میرزارضای کلهر خوشنویس مشهور این دوران در آثاری مثل روزنامه دولت علیه ایران و روزنامه‌های شرف و شرافت و نیز نخستین نمونه‌های چاپ در ایران است. همچنین در ویترین دیگر این بخش نمونه‌های موجود از سنگ چاپ‌های مربوط به تکنیک چاپ سنگی نمایش داده‌ شده‌اند که در نوع خود جذاب و دیدنی‌ هستند.

گام سوم؛ ماشین‌های چاپ

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این موزه به فضاهای چهارم و پنجم موزه یعنی ماشین‌آلات چاپ اختصاص دارد که می‌توان ادعا کرد وسیع‌ترین بخش موزه را در اختیار دارد. اینجا می‌توان صدای نفس‌های کارگران چاپخانه‌ها را شنید و رد دست‌های قوی و توانمندشان را بر روی ماشین گراور مشاهده کرد.در این بخش ماشین‌های بزرگ چاپ طبق ترتیب تاریخی به نمایش گذاشته شده‌اند؛ ماشین‌های چاپ در سمت چپ این فضا قرار دارند و در طرف مقابل آنها در سمت راست مسیر بازدید ویترین‌های دیواری اشیای کوچک‌تر مرتبط با صنعت چاپ را خواهید دید.ماشین چاپ حروف و گراور PHOENIX، ماشین چاپ حروف و گراور اتوماتیک آلبرت ساخت کارخانه آلبرت فرانکتال ـ آلمان، ماشین ربعی چاپ دستی حروف و گراور KAHLE EMIL ساخت لایپزیک آلمان، ماشین چاپ حروف و گراور دستی ساخت سال ۱۹۲۶ آلمان و ماشین‌های اینترتایپ مونوتایپ ساخت انگلستان ازجمله ماشین‌های این بخش هستند. همچنین نمونه‌های حروف و کلیشه‌ها و روش‌های حروف‌چینی مرتبط با دستگاه‌ها و نیز نمونه‌هایی از انواع ماشین‌های تایپ در ویترین‌های این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند. آثاری مثل علامت‌ها و حاشیه‌هایی از جنس برنج که توسط تیزاب کاری تهیه شده در مزین کردن بعضی از نقاط کتاب‌ها ازجمله ابتدا، رئال حروف، ماتریس‌های تک‌ریز ساخت کارخانه منوتایپ انگلیس، ماتریس کیس منوفتو، ماتریس کیس منوتایپ قالب مخصوص حروف‌چینی ساخت کارخانه منوتایپ، ماتریس ماشین فتورونیک، ماتریس اشترتوپی، گوی قلم لاتین IBM، حروف سربی لاتین به خط رومی ساخت آلمان، حروف چوبی فارسی، حروف چاپی لاتین، اعداد مسی لاتین، حروف لاتین سایه‌دار نگاتیو کلیشه‌های پلاستیکی ازجمله وسایل این بخش است.

گام چهارم و پنجم؛ چاپخانه و چاپ عکس

ششمین فضای موزه کتابت و چاپ که در زیرزمین این مجموعه قرار دارد، به نمایش زنده یک چاپخانه قدیمی می‌پردازد که در آن دستگاه‌های چاپ که امکان راه‌اندازی دارند نصب و چیدمان شدن تا فضای یک چاپخانه و محیط کار آن را به نمایش بگذارند. البته در این بخش کلاس‌هاس آموزشی برگزار می‌شود.  فضاهای شماره هفت تا نهم این موزه هم به شیوه‌ها و دستگاه‌های چاپ عکس در صنعت چاپ اختصاص دارد، این بخش هم به معرفی نمونه شیشه‌های عکاسی، دستگا‌ه‌های عکاسی شامل دوربین زغالی (گراورسازی) ساخت آلمان و دوربین ریلی ساخت سال ۱۹۷۳ میلادی ساخت تویوتا ژاپن اختصاص دارد.همچنین دستگاه کنتاکت ۵ ورقی، دستگاه کنتاکت عمودی کارخانه اتوفوکس ایتالیا، دستگاه کپی ساخت کشور آلمان از کارخانه اسکرین، دستگاه قید کپی زغالی، مدل کلیشمر آلمانی و دوربین عمودی عکاسی اگفا نیز از دیگر دستگاه‌های این بخش به شمار می‌آیند.

گام ششم؛ صحافی و کتابسازی

هنر صحافی، کتابسازی و جلدسازی از گذشته تا دوران معاصر را می‌توانید در ششمین گالری این موزه ببینید. در این بخش علاوه بر معرفی نمونه‌های مهم تاریخ هنر صحافی و جلدسازی هنرمندان این صنعت ازجمله وسایل و دستگاه‌های موجود در این بخش نیز به نمایش گذاشته شده است. ماشین برش دستی کروز مجلس ساخت آلمان، دستگاه طلاکوب نعلی، میز تمام چوب قید کتاب، برش فلکه‌ای، پرفراژ دستی رومیزی مدل کروز، دستگاه طلاکوب PAR GRANT عمودی، دستگاه چسب‌زن عطف (جلدسازی سخت)، قید کتاب، وارهای ۱۰ سانتی‌متری، مشکی ـ آبی ـ طلایی مخصوص طلاکوبی بر روی کاغذ/ مقوا/ گالینگور/ چرم، دستگاه دوسوراخ‌کن رومیزی، دستگاه پرس و طلاکوب، خط‌‌زن و پرفراژ دستی و پانچ‌کن زینگ.

گام هفتم؛ کتابت و چاپ در عصر دیجیتال

در فضاهای ۱۳ و ۱۴ که آخرین بخش نمایشگاه هستند، معرفی دوره معاصر و نمونه‌های آثار چاپ در دوران حاضر و عصر دیجیتال و تکنیک‌های رایانه‌ای در کتابت و چاپ و نیز انتشار متون در فضای اینترنت و فضای مجازی به‌صورت مختصر ارائه می‌شود تا سیر تکاملی موضوع کتابت را به سرانجام خود برساند.

ورود ماشین تایپ به ایران

در این موزه یک ویترین به ماشین‌های تحریر اختصاص دارد و۴ ماشین تایپ در ویترین خودنمایی می‌کنند. اما در بالای این ویترین آگهی فروش ماشین تحریر YOST با تصویری از مظفرالدین شاه نصب شده است. در این آگهی فروش که نوعی تبلیغ برای این شرکت به شمار می‌آید زیر عکس مظفرالدین شاه آمده است: خریداری شده توسط شاه ایران.ماشین تحریر YOST سال ‍۱۸۸۷ میلادی توسط مظفرالدین‌شاه خریداری شده و اگرچه اصل این دستگاه در موزه نیست اما مدیر موزه اطلاعاتی درباره آن می‌دهد و می‌گوید: از ماشین‌های تحریر می‌توان به‌عنوان یکی از عوامل ترقی حکومت‌ها در گذشته نام برد و این ماشین‌ها در ترقی صنعت چاپ نیز تاثیر ویژه‌ای داشته‌اند. بعد از خریداری این ماشین تحریر توسط مظفرالدین‌شاه از آن برای انجام کارهای تلگرافی و نظامی همچنین بخش عمده سیستم داخل دربار استفاده می‌کرده است.دستگاه‌های تحریر در اوایل سال‌های ۱۲۹۰ رونق گرفت. بعد از ماشین‌های تحریر، ماشین‌های اینترتایپ، لاین‌تایپ و منوتایپ رشد زیادی پیدا کردند که ۳ مدل از این نوع ماشین‌ها در موزه وجود دارند که همگی ساخت کشور انگلستان هستند. البته ماشین‌های تایپ از سال ۱۸۷۰ تا سال ۲۰۰۰ رونق خوبی داشت و از ابزارهای جدانشدنی دفاتر و اداره‌های مرتبط با نوشتن بود و شاید جالب باشد بدانید گودرج و بویس، کارخانه‌ای در بمبئی، آخرین کارخانه‌ای در دنیا بود که ماشین تحریر می‌فروخت، تا سال ۲۰۰۹، این کارخانه هر سال بین ۱۰ هزار تا ۱۲ هزار ماشین تحریر می‌فروخت اما تعطیل شده است./روزناکه صمت