درماندگی صنعت از اقتصاد بیمار

توسعه مالی و باز بودن تجاری، دو عامل موثر بر رشد اقتصادی هستند که از طرق مختلف رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و موجب گسترش اقتصاد آزاد در جوامع می‌شود. اهمیت بخش صنعت در اقتصاد کشور به عنوان یک بخش مولد در تولید و به دلیل دارا بودن حدود یک پنجم از تولید ناخالص داخلی کشور، یک موضوع انکار نشدنی است. اما از طرفی هم این اقتصاد آزاد است که زمینه‌های رشد تولیدات صنعتی را فراهم می‌کند؛ بنابراین می‌توان از اقتصاد و صنعت به عنوان یک دور باطل یاد کرد. صمت در این گزارش به اهمیت اقتصاد در توسعه صنعتی کشور و همچنین به نقش تولیدات صنعتی در رشد اقتصادی ایران پرداخت.

 آقای وزیر چه می‌گوید

وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به رشد ۴.۹ درصدی بخش صنعت در نیمه نخست امسال، گفت: در مقایسه با سال‌های گذشته، رشد ۴.۹ درصدی بخش صنعت در نیمه نخست امسال بالاترین رشد از سال ۱۳۹۷ به بعد را داشته است. به گزارش ایسنا، سیدرضا فاطمی امین، اظهار کرد: تمامی بخش‌های صنعت، معدن و تجارت تولید تلقی می‌شوند و از سویی نیز مهم‌ترین شاخص در اقتصاد کشور، تولید است؛ از این رو باید محور تمامی برنامه‌ریزی‌ها را بر مبنای تولید قرار دهیم. براساس اخبار هرچند واحدهای تولیدی با مشکلاتی مواجه هستند، اما در کل، شاهد رشد تولید هستیم و آمارها نیز گویای این موضوع است. وی با اشاره اینکه رشد ارزش افزوده بخش صنعت در نیمه نخست امسال به ۴.۹ درصد افزایش یافته است، افزود: این درحالی‌است که این عدد در سال قبل ۳.۵ درصد و سال ۱۳۹۹، ۰.۹ و سال ۹۸ و قبل تر از آن منفی بوده است؛ در واقع می‌توان گفت از رشد منفی در تولید به رشد مثبت و قابل توجهی رسیدیم. تولید شرکت‌های بورسی یکی از شاخص‌های رشد محسوب می‌شود، چراکه ۵۰ درصد تولید کشور را انجام داده و در آبان ماه امسال ۶.۵ درصد رشد تولید داشته‌اند. وی با بیان اینکه رشد بنگاه‌های بزرگ همانند لوکوموتیو است که تولید را به حرکت می‌اندازد، تصریح کرد: امسال رشد صادرات ما نیز ۱۷ درصد بوده است.

چه صنایعی رشد منفی را تجربه کردند

بنا به گزارش منتشر شده پژوهشکده پولی و بانکی؛ رشد ماهانه تولید صنعتی ایران در آبان منفی ۲.۶ درصد برآورد شده، این دومین ماه متوالی است که رشد تولید ماهانه در اقتصاد ایران منفی به ثبت می‌رسد.

در مهر نیز این شاخص منفی ۰.۲ درصد بوده است. این در حالی‌است که رشد تولید نسبت به دوره مشابه سال گذشته مثبت ۶.۵ درصد به ثبت رسیده، به طور کلی رشد تولید سالانه از ابتدای سال تا کنون مثبت و روندی صعودی داشته است. البته در آبان به دلیل منفی شدن رشد ماهانه در دو ماه اخیر روند صعودی رشد سالانه متوقف شد و از بالای ۷ درصد به حدود ۶ درصد رسید.

با توجه به اینکه رشد ماهانه در نیمه دوم سال کاملا منفی بوده، پیش‌بینی می‌شود شاهد سقوط رشد سالانه طی ماه‌های آتی باشیم. رشد سالانه صنایع کاغذی در آبان منفی ۱۳.۷ درصد بوده، این نرخ پایین‌ترین رشد رقم خورده در میان تمامی گروه‌های صنعتی اقتصاد ایران محسوب می‌شود. البته رشد ماهانه این صنعت در آبان مثبت بوده و به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده رشد سالانه صنایع کاغذی نیز به بالای صفر بیاید.

رشد تولید سالانه خودرو و قطعات در آبان ماه ۲۷.۸ درصد برآورد شده، این نرخ بالاترین نرخ رشد تولید در میان گروه‌های صنعتی به حساب می‌آید. رشد ماهانه تولید در گروه‌های صنایع شیمیایی و فلزات اساسی در آبان به ترتیب منفی ۳.۶ درصد و منفی ۱.۱ درصد بوده است. این دو گروه مهم‌ترین گروه‌های صنعتی کشور محسوب می‌شود و علت اصلی منفی شدن رشد تولید کل منفی شدن رشد در همین دو گروه است.

همچنین مواد غذایی از دیگر گروه‌های مهمی صنعت است که در آبان رشد منفی را رقم زده است. البته رشد سالانه برای گروه فلزات اساسی مثبت بوده اما برای صنایع غذایی و صنایع شیمیایی رشد سالانه نیز در آبان ۱۴۰۱ منفی بوده است.

برگی از یک پژوهش

مریم خلیلی پژوهشگر در حوزه اقتصاد در یک پژوهش با عنوان «تاثیر سرمایه‌گذاری خصوصی و دولتی بر رشد صنعتی» آورده است؛ توجه کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به صنعتی شدن از سال ۱۹۵۰ تاکنون دلایل متعددی داشته است.

بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه مستعمرات سابق، صنعتی شدن را معادل متمدن شدن، مستقل شدن و عاملی برای کسب حیثیت می‌دانستند.

به مرور رهبران مطلع تر و واقع بین‌تر کشورهای در حال توسعه، استراتژی توسعه صنعتی را به خاطر توجه به تامین مای‌حتاج زندگی مردم و به‌دست آوردن رفاه اقتصادی بیشتر به عنوان اهرم‌های توسعه کشور به کار گرفتند و فهمیدند که صنعت راهی برای رسیدن به اقتصاد آزاد در کشورها است؛ اما آنچه کوشش‌های صنعتی شدن را تقویت کرد، ماهیت خود صنعتی شدن است که باعث تغییر در کل ساخت و بافت جامعه می‌شود و این خود تفاوت‌هایی بین جوامع پیشرفته و جوامع توسعه نیافته را به وجود می‌آورد.

وی در این پژوهش اشاره کرده است که در عمل تاکنون استراتژی‌های توسعه اقتصادی بر پایه توسعه صنعتی استوار بوده است. به عیارت دیگر توسعه صنعتی با خود اقتصادی شکوفا به همراه می‌آورد.

پیش از انقلاب اسلامی ایران کشور سه موج در جهت صنعتی شدن را پشت سر نهاده بود. با شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران گذشته از مشکلات سابق، وابستگی شدید به ارز حاصل از نفت برای خرید ماشین‌آلات و قطعات و مواد اولیه مشکلات جدیدی مانند کمبود نقدینگی، عدم تثبیت مدیریت، بی‌تجربگی مدیران تازه، فقدان پیوند بین برنامه‌ریزی و اجرای نیازهای واقعی توسعه صنعتی و غیره پدید آمد.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند به طور کلی عوامل متعددی بر رشد اقتصادی اثر می‌گذارند که تجربه تاریخی ثابت می‌کند که تولید و انتقال فناوری یکی از تعیین کنندهای مهم رشد اقتصادی هستند. علاوه بر آن، سرمایه‌گذاری و انباشت سرمایه فیزیکی نیز یکی از عوامل اساسی مؤثر بر رشد اقتصادی است. در کشورهایی مانند ایران که صادرکننده منابع زیرزمینی هستند، نوسانات این منابع نیز بر رشد اقتصادی اثرگذار است، زیرابا افزایش یا کاهش این منابع از یکسو منابع لازم برای دولت جهت فراهم کردن زیرساخت‌ها دچار نوسان می‌شوند. ازسوی دیگر منابع لازم برای تجارت خارجی و واردات مواد وماشینآلات مورد نیاز برای تولید، به ویژه تولید صنعتی نیز دچار اختلال می‌شوند. بنابراین، نقش نفت و درآمدهای نفتی را نیز در رشد صنعتی باید در نظر گرفت.