در گزارش صمت از بررسی مازوت‌سوزی صنایع مطرح شد
چـشم‌انتـظار بــاد
مدت‌ها است که شنیدن اخبار آلودگی هوا دیگر، موردی، اتفاقی، فصلی یا محلی نیست. مدت‌ها است که پی‌درپی با این بحران دست‌به‌گریبان هستیم و هر روز بر شدت و وخامت آن افزوده می‌شود.
شاید در پاییزی که پشت‌سر گذاشتیم، هیچ روزی نفسی سالم نکشیدیم و برف و باران زمستان هم نتوانست نفس تنگ شهرها را چاق کند. حتی گفته شد دیگر بارش هم درمان این درد نیست و تنها باید دست به دعا برداریم تا بادی بوزد و هوایی بیاورد. در این حال، مازوت‌سوزی در بسیاری از صنایع از جمله کارخانه‌های سیمان، شن، ماسه و... هم مزید بر علت شده و اتاق گازی غول‌آسا ایجاد کرده است. سوخت مازوت اولین و آخرین راهکاری است که هر سال برای تامین گازخانگی در فصل سرد سال اجرایی می‌شود. این درحالی است که ایران دارای دومین ذخایر گاز جهان است و باز برای تامین نیاز داخل در زمستان به کاهش مصرف گاز صنایع و نیروگاه‌ها روی می‌آورد. هرچند وزیر نفت معتقد است در تهران مصرف سوخت مازوت نداریم اما شواهد آلودگی هوا گویای عملکرد دیگری است. در گزارش امروز صمت، عباس محمدی، کنشگر محیط‌زیست و انوشیروان دلیریان، کارشناس و فعال معدن از بایدها و نبایدها درباره وضعیت موجود و تجربه‌های جهانی متفاوت می‌گویند.
ته‌مانده تولید
عباس محمدی ـ کنشگر محیط‌زیست: مازوت یا نفت کوره ته‌مانده تولید پالایشگاه‌ها است که در مراحل پالایش بعد از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است، نفت سیاه هم نامیده می‌شود. این ماده، که هیدروکربنی بسیار سنگین است، ارزان‌ترین سوخت به‌شمار می‌رود. قبل از تحریم‌ها بخش عمده‌ای از این ماده صادر می‌شد، اما پس از تحریم 2 اتفاق افتاد؛ اول اینکه سوخت مازوت ایران ، مشتریان خارجی خود را از دست داد و دیگر اینکه موارد مصرف داخلی آن به‌عنوان مثال برای تولید قیر و...، به مرحله اشباع رسید و امکان مصرف داخلی آن‌هم به‌شدت پایین آمد.
مشکل ذخیره سازی
از سوی دیگر از آنجا که مخازن ذخیره مازوت، ظرفیت بسیار محدودی دارند، تصمیم برآن شد که از این ماده به‌عنوان سوخت نیروگاه‌های برق و برخی دیگر از صنایع مانند کارخانه‌ها تولید سیمان، شن و ماسه استفاده شود.
تقابل صادرات و مصرف داخل
از سوی دیگر، گاز را هم به‌خاطر تحریم‌ها نمی‌توانیم به حداکثر ظرفیت تولید برسانیم، اما براساس قراردادهایی که از قبل داشته‌ایم، باید همچنان به کشورهای همجوار گاز صادر یا به‌صورت سوآپ مبادله کنیم، یعنی گاز را از کشوری مانند ترکمنستان، برای تامین نیاز استان‌هایی مانند گلستان و... بگیریم و از جنوب، گاز کشور خودمان را به‌جای ترکمنستان صادر کنیم.
اما همان‌طور که گفته شد، تولید گاز کشور به‌واسطه تحریم‌ها کاهش پیدا کرده، اما نمی‌توان تعهدات صادرات یا سوآپ گاز به کشورهای طرف قرارداد را متوقف کرد، در نتیجه در فصل سرما که مصرف گاز بالا می‌رود، برخی کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها برای تامین سوخت موردنیاز از مازوت استفاده می‌کنند.
پانوشت فهرست
اما تکلیف محیط‌زیست و حفاظت از آن چه می‌شود؟ لازم به یادآوری نیست که در سراسر دنیا مسئله حفاظت از محیط‌زیست کره زمین در پانوشت اولویت‌های‌بندی سیاستمداران قرار دارد. شاهد مثال اینکه هنوز کشورهای پیشرفته در راس تولیدکنندگان آلاینده‌های محیط‌زیستی قرار دارند که از آن جمله می‌توان به امریکا، چین، استرالیا، ژاپن و حتی آلمان اشاره کرد. البته ایران هم جزو یکی از تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانه‌ای به‌شمار می‌رود و در زمینه کاهش تولید کربن کارنامه ضعیفی دارد.
بیانیه تهران ۷۴
نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به‌صدا درآمد. در آن سال نزدیک به ۱۰۰ نفر از کارشناسان محیط‌زیست، بیانیه‌ای به نام «هوای تهران ۷۴» منتشر کردند. در این بیانیه برای نخستین‌بار، درباره آلودگی هوای پایتخت اظهار نگرانی شده و آن را بحرانی ملی معرفی کرده که برای مقابله با آن، عزمی ملی لازم است.
در این متن، بر آثار بهداشتی و بیماری‌زایی آلودگی هوا تاکید شده بود و امضاکنندگان کوشیده بودند، بر این موضوع پافشاری کنند که یکی از علل اپیدمی بیماری‌هایی همچون افسردگی، اضطراب و انواع ناراحتی‌های تنفسی در تهران، آلودگی هوا است و این پدیده را باید از جمله عوامل قابل‌توجه مرگ‌ومیر در تهران به‌شمار آورد.
در بخش دیگری از این بیانیه، راهکارهایی برای حل این معضل ارائه داده شده بود، اما از آن زمان، بیش از ۳۰ سال می‌گذرد و هنوز هیچ‌یک از آن راهکارها نه‌تنها در تهران، که در هیچ‌کدام از شهرهای بزرگ اجرایی نشده است. به‌علاوه، در این مدت شهرستان‌ها هم به این قافله پیوسته‌اند و امروز در شهرهای کوچک هم شاهد شرایطی بسیار غیرعادی هستیم و جزیره‌های بی‌نهایت آلوده‌ای را می‌بینیم که ثابت می‌کند تا امروز اراده‌ای برای حل مشکل آلودگی هوا وجود نداشته است.
تعطیلی در کار نیست
براساس اخبار نیروگاه‌های تولید برق، کارخانه‌های شن و ماسه، سیمان، کارگاه‌های فرآوری و... که اطراف شهرها وجود دارند؛ مازوت و سوخت‌های آلاینده دیگری می‌سوزانند، اما برخلاف سال‌های گذشته که حداقل در زمان اوج بحران آلودگی، فعالیت این مجموعه‌ها متوقف می‌شد، امسال، تا همین چند روز پیش، واکنشی نسبت به آنها نشان داده نشد. شاید یکی از عمده‌ترین دلایل این است که در شرایط سخت و دشوار اقتصادی کشور، برخی مسئولان علاقه‌مند نیستند که محل کسب درآمد عده‌ای تعطیل شود که در مقابل با ادامه روند، سلامت افراد جامعه قربانی می‌شود.
مصرف خانگی
درباره مصرف گاز خانگی هم گفته می‌شود، کشور ۸۵ میلیون نفری ما به‌اندازه چین با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر گاز مصرف می‌کند، اما گفته نمی‌شود که بیشتر رادیاتورها و موتورخانه‌های واحدهای مسکونی با تکنولوژی‌های بسیار قدیمی و از رده خارج کار می‌کنند که مصرف آنها چندبرابر موتورخانه‌های جدید یا پکیج است.
اگر تعویض موتورخانه‌های قدیمی الزامی شود، هزینه بسیار بالایی دارد و برای بسیاری از مردم امکان‌پذیر نیست و به‌طبع نارضایتی ایجاد می‌کند، بنابراین دولت به‌ناچار از این مشکل هم چشم‌پوشی می‌کند.
جاده‌ای به‌سوی تباهی
انوشیروان دلیریان ـ کارشناس و فعال معدن: از دهه ۱۹۷۰ و با افزایش شیب رشد جمعیت در کره زمین، استفاده از منابع زیرزمینی برای تامین مایحتاج بشر افزایش پیدا کرد و کلید آغاز به‌خطر افتادن شرایط حیات در کره زمین برای انواع و اقسام گونه‌های گیاهی و جانوری از آن به بعد کلید خورد و به‌موازات آن مباحثی مبنی بر اینکه باید به اکوسیستم سیاره‌مان توجه داشته باشیم، کم‌کم مطرح شد.
در طول بیش از سی‌وچند سال، مباحثی جسته‌وگریخته از سوی تشکل‌های زیست‌محیطی در جای‌جای دنیا مطرح شد، تا اینکه در سال ۲۰۰۵ و براساس گزارش‌هایی که از فعالان و سازمان‌های دخیل در مسائل زیست‌محیطی گرفته شد، فرآیند گرم شدن کره زمین بیش‌ازپیش خودنمایی کرد و با آب شدن یخ‌های 2 قطب، فاجعه برای تصمیم‌گیران ملموس‌تر شد.
بشر با بررسی‌های سیستماتیک و علمی به این نتیجه رسید که با دست خود توازن و تعادلی که ضامن بقای سیاره زمین است، بر هم زده است که می‌تواند هم خودش و هم سایر گونه‌های زنده را به‌سوی نابودی سوق دهد و همه این عوامل دست‌به‌دست هم داد و به معاهده ۲۰۱۵ اقلیمی پاریس منجر شد.
ظرف شکسته
اما دستاورد کشور ما برای مقابله با بحران چه بوده است؟ اگر بگوییم کشورمان در زمینه کاهش کربن در فعالیت‌های تولیدی و صنعتی هیچ دستاوردی نداشته است، سیاه‌نمایی است و اگر بگوییم اقدامی انجام داده، اثر و نشانه‌ای وجود ندارد که برای اثبات ادعای خود ارائه دهیم.
فرآیند کربن خنثی یا کربن صفر بر کاهش گازهای دی‌اکسید کربن، متان و اکسیدنیتروژن تاکید دارد و بررسی‌ها نشان داده است که سهم کشورها در تولید این گازها با توجه به میزان جی‌دی‌پی آنها کم و زیاد می‌شود.
سهم صنایع در آلایندگی
چیزی نزدیک به ۶۰ درصد دی‌اکسیدکربن آلاینده جو، ناشی از فعالیت صنایع مرتبط با تولید برق است و چیزی حدود ۷۹ تا ۸۰ درصد تولید دی‌اکسید نیتروژن، که آن‌هم یکی از گازهای آسیب‌زای گلخانه‌ای است، از بخش کشاورزی نشأت می‌گیرد.
البته همان‌طور که اشاره شد، کشور ما در زمینه کاهش انتشار کربن اقداماتی انجام داده، اما مثل این است که بخواهیم ظرفی را که شکسته، پر از آب کنیم. کار انجام می‌شود، اما از سرعت تخریب عقب است و در نهایت ظرف خالی می‌شود.
کار ما هم در زمینه کربن صفر و کربن‌زدایی و کربن خنثی نسبت به میزان تولید گازهای گلخانه‌ای صنایع و سرزمین ما، بسیار ناچیز است.
سهم ایران در تولید گازهای گلخانه‌ای
براساس آماری که سازمان ملل منتشر کرده، ۲ درصد گازهای گلخانه‌ای تولیدشده در جو زمین، حاصل فعالیت‌هایی است که در ایران اتفاق می‌افتد، بنابراین باید اقدامات ما در حد و اندازه‌ای باشد که بتوانیم این میزان را به‌سمت صفر میل دهیم.
در بدنه اصلی صنعت، به‌ویژه صنعت برق سوخت مصرفی بسیار زیاد است که تاثیرات منفی فزاینده‌ای بر جو و اتمسفر دارند و باید فکری اساسی برای آن کرد.
با توجه به روند طی شده و موارد یاد شده، شاید برای هرگونه اقدامی کمی دیر باشد، اما به هر حال در برنامه هفتم توسعه، به این موضوع بیشتر پرداخته شده و جای آن دارد که با اراده‌ای قوی‌تر برای تحقق این اهداف تلاش شود.
روابط، حسنه نیست
به‌طورقطع تحریم‌ها روی اجرای طرح‌های کربن‌زدایی تاثیرگذار است. در واقع باید اعتراف کرد که بخش معدن در فرآیندهای تخریب، استفاده از ماشین‌آلات بزرگ‌مقیاس برای استخراج، استحصال و فرآوری، رابطه چندان حسنه‌ای با محیط‌زیست ندارد.
هرچند ایران کشوری معدنی است، اما در استخراج و فرآوری از روش‌های مستهلک و دانش قدیمی استفاده می‌کند که بخش اعظم آن به‌واسطه تحریم‌ها است. به‌این‌ترتیب، ماشین‌آلات مورداستفاده در بخش معدن دستگاه‌هایی فرسوده با متوسط عمر بین ۱۵ تا ۲۵ سال در تیپ‌های مختلف و در موضوعات محیط‌زیستی و تولید گاز دی‌اکسیدکربن و آلایندگی تاثیرگذار هستند و اگر فکری به حال آن نکنیم، بخش معدن و صنعت ما به‌شدت آسیب‌زا خواهند شد و به‌این‌ترتیب، شاید رسیدن به کربن خنثی یا صفر رویایی دست‌نیافتنی باشد.
انرژی خورشیدی جایگزین برق صنعتی
براساس اطلاعات تولید برق صنعتی انرژی‌بر و در صدر تولیدکنندگان آلاینده‌های زیست‌محیطی است.
آمار منتشرشده از سرمایه‌گذاری کشورها در تولید برق با استفاده از سلول‌های خورشیدی در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد ایران با سرمایه‌گذاری و تولید برق خورشیدی در رتبه ۵۴ جهان و رتبه چهارم منطقه قرار دارد، اما بد نیست نگاهی به دیگر کشورهای رقیب در منطقه بیندازیم.
ترکیه با ۷.۸، امارات با ۲.۷ و مصر با ۱.۶ هزار مگاوات به‌ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را دارند و ایران با ۴۵۶ مگاوات در رتبه چهارم ایستاده است و بعد از ما عربستان صعودی با ۴۳۹ مگاوات قرار دارد.
اما در کنار این موضوع، باید توجه داشت که ما از نظر سرانه مصرف انرژی در دنیا رتبه ۴۴ را به خود اختصاص داده‌ایم و جزو کشورهایی هستیم که در معدن و فعالیت‌های معدنی، در میزان ذخایر گاز طبیعی و نفت، رتبه قابل‌توجهی داریم. بنابراین اگر با سرعتی بیش‌ازپیش برای کنترل و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای سرمایه‌گذاری و به‌سمت این فرآیند حرکت نکنیم، با مشکلات اساسی مواجه خواهیم شد.
ناوگان فرسوده
در زمینه ناوگان حمل‌ونقل؛ چه ریلی و چه جاده‌ای در اشل کلان آن‌هم دستاورد چندانی نداشتیم، این در حالی است که در کشورهای پهناور، چه در حمل‌ونقل ریلی، چه باربری و چه مسافری؛ هم سرعت حمل‌ونقل بالا رفته و هم انرژی مصرفی آن از سوخت‌های فسیلی به‌سوی سوخت‌های تمیز سوق یافته و بیشتر از برق استفاده می‌کنند.
برای مثال در ماه گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه کشور چین حمل‌ونقل ریلی خود را علاوه بر افزایش سرعت متوسط به‌سوی استفاده از قطارها یا ترن‌های برقی حرکت داده است یا اتحادیه اروپا از سال ۲۰۳۵ تولید خودروی با سوخت فسیلی را ممنوع خواهد کرد.این اقدامات روند رشد فزاینده‌ای داشته است، اما متاسفانه ما هنوز درگیر اقدامات اولیه هستیم که پاسخگوی حجم تولیدات گازهای گلخانه کشور نیست.
بنابراین باید در برنامه هفتم توسعه، با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه انرژی‌های پاک و صنایع سبز، می‌توان در مسیر رفع این مشکل ملی گام برداشت.
سخن پایانی
کارشناسان معتقدند یکی دیگر از دلایل عمده آلایندگی فعالیت‌های معدنی، مصرف بالای سوخت در کارخانه‌های قدیمی است که با تکنولوژی سال‌های سال پیش کار می‌کنند و ماشین‌آلات کهنه و فرسوده‌ای که مصرفی بیش‌ازحد استاندارد دارند و متاسفانه در حال حاضر میزان مصرف انرژی در کشور ما حداقل 3 برابر استاندارد جهانی است. آیا تا پیش از آنکه نفس کشیدن از یادمان برود، چاره‌ای برای این مشکل پیدا خواهد شد؟
ارسال نظر