ارزش استخراج عناصر نادر خاکی در کشور چقدر است؟

مدیر آموزش و پژوهش فناوری ایمیدرو گفت: عناصر نادرخاکی به ۱۷ عنصر جدول تناوبی اطلاق می‌شود که ۱۵ عنصر آن از سری لانتانیدها و دو عنصر دیگر آن اسکاندینیوم و ایتریوم است.

گسترش‌نیوز: عناصر نادرخاکی ۱۷ عنصر مهم و استراتژیک در صنایع معدنی به شمار می‌روندکه از اهمیت بسیار زیادی در موارد مختلف از جمله باتری‌های هیبریدی اتومبیل‌ها و ساخت کاتالیست در صنایع پتروشیمی و صنایع شیشه‌سازی و دفاعی برخوردار است از این رو کشورهای صنعتی دنیا به دنبال استحصال این عناصر مهم ارزشمند هستند تا با قطع وابستگی از واردات بی‌نیاز شوند. از این رو کشور ما نیز با پرداخت به این مهم سعی در استحصال عناصر نادرخاکی دارد. در همین ارتباط گفت‌وگویی غلامرضا ملاطاهری، مدیر آموزش و پژوهش فناوری ایمیدرو ترتیب دادیم که در ادامه خواهید خواند:

عناصر نادر خاکی به چه عناصری اطلاق می‌شود؟

ملاطاهری گفت: عناصر نادرخاکی به ۱۷ عنصر جدول تناوبی اطلاق می‌شود که ۱۵ عنصر آن از سری لانتانیدها و دو عنصر دیگر آن اسکاندینیوم و ایتریوم است. این عناصر به دلیل اینکه تجمع اقتصادی کمی در دنیا داشته و استحصال آنها پیچیدگی خاصی دارد، عناصر نادر خاکی نامیده می‌شوند. هرچند که ممکن است میزان انباشت آنها در زمین بیشتر از طلا و... باشد.

وی درباره استحصال این عناصر گفت: دانش فنی استحصال این عناصر نسبت سایر عناصر دیگری همانند آهن، مس، سرب و روی که روش‌های شناخته شده‌ای هستند و به راحتی می‌توانیم آنها را استحصال کنیم دشوارتر است. عناصر نادر خاکی به دلیل پاراژنز بودن با برخی مواد معدنی همچون آهن، فسفات‌ها، تیتان‌ها و مواد پرتوزا و ترکیب آنها با دیگر مواد معدنی استحصال و فرآوری آنها را نسبت به روش‌های دیگر دشوارتر می‌کند. ضمن اینکه عناصر نادرخاکی در برخی از کشورها همچون ایران که از منابع و ذخایری با عیار پایین برخوردارند مسیر دشواری را در پیش رو می‌گذارد. به همین دلیل برای فرآوری می‌بایست از روش‌های مختلفی همچون ثقلی، مغناطیسی، الکترواستاتیک و هیدرومتالورژی استفاده کنیم که استفاده از روش‌های مختلف نیازمند برخورداری از دانش فنی و فناوری بالایی برای استحصال این عناصر است.

عناصر نادر خاکی کالای استراتژیک برای چین

مدیر آموزش و پژوهش فناوری ایمیدرو ادامه داد: کشور چین به دلیل دارا بودن عناصر خاکی با عیار بالا و استحصال آسان‌تر نرخ تمام‌شده پایین‌تری نسبت به سایر کشورهای دیگر دارد و به همین جهت از این عناصر به عنوان یک کالای استراتژیک در جهت تامین منافع اقتصادی و سیاسی خود استفاده می‌کند. همین موضوع سبب شده تا بسیاری از کشورهای دنیا مانند امریکا و کشورهای حوزه اتحادیه اروپا برای خروج از سیطره چین به سمت استحصال عناصر نادرخاکی حرکت کنند. در همین راستا شاهدیم که استفاده از معادنی که به دلایلی همچون اقتصادی نبودن و یا مشکلات زیست محیطی تعطیل شده بودند به استحصال عناصر نادر خاکی روی آورده‌ و یا به دنبال جایگزینی عناصری دیگر به جای عناصر نادر خاکی در صنایع پیشرفته خود هستند.

وی گفت: در نقاط مختلف دنیا دانشمندان و پژوهشگران زیادی با تحقیق بر روی پسماند و بازیافت و انتشار مقالات به دنبال کاهش واردات مواد اولیه عناصر نادرخاکی و جایگزین کردن آن با دیگر مواد هستند تا بتوانند محدودیت‌های خود در واردات این مواد جبران کنند.

کاربرد عناصر نادر خاکی

ملاطاهری در ادامه به کاربرد این عناصر در صنایع مختلف اشاره کرد و افزود: بیشترین کاربرد عناصر نادر خاکی در حوزه کاتالیست‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌ها و پس از آن کاتالیست‌های خودرو، صنایع ساخت آهنرباهای دایمی و موقت، صنایع خودروهای هیبریدی، صنعت شیشه‌سازی و ساخت آلیاژهای خاص در حوزه صنعت دفاعی است.

وی مهم‌ترین و بیشترین استفاده از این عناصر در کشور را در صنعت شیشه‌‌سازی، متالورژی، تهیه کاتالیست‌های پتروشیمی و نظامی را دانست و تصریح کرد: باید به دنبال توجیه اقتصادی برای آن بود چرا که هم‌اکنون تمامی مواد اولیه وارداتی است.

تحریم و چالش واردات

مدیر آموزش و پژوهش فناوری ایمیدرو به ترند مالی در استحصال عناصر نادر خاکی اشاره کرد و گفت: به دلیل حجم پایین مصرف شاید ترند مالی بالایی در این حوزه وجود نداشته باشد اما اکنون به دلیل قرارگیری در شرایط تحریم و چالش‌های ایجادشده برای خرید و دسترسی به این عناصر از خارج از کشور، باید به دنبال نگاه بلند مدت و تولید در داخل از کشور بود و باید توجه داشت که این منابع جز منابع استراتژیک کشور است هرچند که عیار آنها پایین باشد. از این رو می‌بایست شناسایی این عناصر در کشور با جدیت پیگیری شده تا بتوان بر روی استفاده داخلی از این منابع تکیه کرد.

وی در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به سابقه کشور در زمینه عملیات‌های معدن‌کاری به تازگی در حوزه عناصر نادرخاکی ورود پیدا کرده‌ایم گفت: در سال‌های اخیر به دلیل داشتن منابع غنی از جمله آهن و مس به سمت استخراج و فرآوری و فروش‌ آن روی آوردیم و نگاه‌ها تنها به همین حوزه محدود شده است. همچنین کشور ما جزء کشورهای صنعتی دارای فناوری پیشرفته‌ای نبود‌ه تا نیازمند استفاده وسیع از این عناصر باشد و نیازمندی‌های خود را برای ساخت محصولاتی چون کاتالیست‌ها و پودرهای ساینده را با واردات تامین کرده است. اما بعد از ایجاد شرایط تحریم‌ها و خروج ارز کشور ذهنیت سازمان‌های توسعه‌ای در حوزه معدن به سمت بهره‌گیری از عناصر نادر خاکی کشور گرایش پیدا کرد.

ملاطاهری وظایف سازمان‌های زمین‌شناسی، وزارت صنعت و معدن و سازمان‌های توسعه‌ای، را شناسایی ذخایر معدنی و گسترش دامنه آن در سطح کشور برشمرد و تاکید کرد: با تامین مواد اولیه خودروسازان می‌توانند باتری‌های هیبریدی تولیدکنند و یا کارخانه هایی به منظور ساخت کاتالیست در کشور احداث شود و زمینه گسترش صنایع پایین‌دستی فراهم شود چرا که در کنار آن امکان اشتغال‌زایی و توسعه صنعت را خواهیم داشت.

وی در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون استخراج عناصر نادر خاکی انجام شده است گفت: تاکنون استخراجی صورت نگرفته و فقط منابع محدودی اکتشاف شده و مطالعات فرآوری به منظوردست یابی به دانش فنی استحصال و تکمیل زنجیره دانش فنی در مقیاس نیمه صنعتی صورت گرفته است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می رسد به دلیل ریسک بالا بخش خصوصی امکان حضور در اجرای طرح‌هایی نظیر عناصر خاکی را ندارد و به همین دلیل نیاز است تا سازمان‌های توسعه‌ای با ورود به این بخش و پذیرفتن ریسک و سپس با انتقال دانش فنی امکان ورود بخش خصوصی را در این حوزه ها فراهم آورند.