پرتو درمانی کی شروع می‌شود و عوارضش تا چه مدت ادامه دارد؟ پاسخ به سوالات پرتکرار

پرتو درمانی یا رادیوتراپی یکی از روش‌های اصلی برای درمان سرطان است که در این روش از پرتوهای پرانرژی، مثل اشعه ایکس یا پروتون، برای آسیب زدن به سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد و پخش شدن آن‌ها استفاده می‌شود. 

این روش درمان طوری طراحی شده است که سلول‌های سرطانی را از بین ببرد یا اندازه تومور را کوچک کند و در عین حال کمترین آسیب را به بافت‌های سالم اطراف وارد کند.

معمولاً پیش از آغاز درمان، بیماران و خانواده‌ها با پرسش‌هایی از جمله پرتو درمانی چه زمانی شروع می‌شود؟ عوارض آن چیست و تا چه مدت ادامه دارد؟ روبه‌رو می‌شوند که در نهایت با پاسخ به این پرسش‌ها می‌توانید با دیدی شفاف‌تر و آرامش خاطر بیشتر وارد روند درمان شوید.

هدف پرتو درمانی (رادیوتراپی)

در واقع هدف پرتودرمانی این است که با از بین بردن سلول‌های بیمار یا متوقف کردن رشد آن‌ها، شانس بهبود بیمار افزایش یابد و روند پیشرفت بیماری متوقف یا کند شود. این روش می‌تواند به‌ تنهایی یا همراه با جراحی و شیمی‌درمانی به درمان یا کنترل سرطان کمک کند. همچنین در برخی موارد از رادیوتراپی برای کاهش درد، کوچک کردن تومور و بهبود علائم بیماری استفاده می‌شود.

انواع روش های پرتودرمانی

پرتودرمانی یا رادیوتراپی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود تا با توجه به نوع و محل تومور، بهترین نتیجه برای بیمار حاصل شود. این روش‌ها شامل پرتودرمانی خارجی، داخلی و سیستمیک است که هر کدام کاربرد و ویژگی‌های خاص خود را دارند.

پرتودرمانی خارجی

در پرتودرمانی خارجی، دستگاهی خارج از بدن پرتوهای پرانرژی را به ناحیه سرطانی می‌تاباند. این روش بیشتر برای کوچک کردن تومور، از بین بردن سلول‌های سرطانی یا کاهش درد به‌کار می‌رود. بیماران معمولاً به صورت سرپایی درمان می‌شوند و هر جلسه حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

پرتودرمانی سه‌بعدی تطبیقی (3D-CRT) یکی از روش‌های پیشرفته پرتودرمانی خارجی است که با استفاده از تصاویر سه‌بعدی و نرم‌افزارهای دقیق، پرتوها را به شکل دقیق‌تری به تومور هدایت می‌کند. این روش کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی بهتر هدف قرار گیرند و آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد.

پرتودرمانی داخلی و انواع آن

در این روش، منبع پرتو داخل بدن و نزدیک به تومور قرار می‌گیرد تا دوز بیشتری به سلول‌های سرطانی برسد. براکی‌تراپی به صورت موقت یا دائم انجام می‌شود و بیشتر برای سرطان‌های دهانه رحم، پروستات و پستان کاربرد دارد.

پرتودرمانی سیستمیک

در پرتودرمانی سیستمیک مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریق وارد بدن می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را از درون هدف قرار دهند. این روش برای سرطان‌هایی مانند تیروئید و برخی لنفوم‌ها استفاده می‌شود و گاهی برای کاهش درد ناشی از متاستاز استخوان به‌کار می‌رود.

رایج ترین عوارض پرتو درمانی | عوارض رادیوتراپی

پرتو درمانی همان‌طور که به سلول‌های سرطانی آسیب می‌زند، ممکن است باعث بروز عوارضی هم شود، زیرا بافت‌های سالم اطراف ناحیه درمان تا حدی تحت تأثیر پرتوها قرار می‌گیرند. البته شدت و نوع این عوارض به محل تابش، دوز پرتو و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد.

عوارض عمومی

• خستگی: بسیاری از بیماران از خستگی تدریجی در طول جلسات پرتودرمانی شکایت دارند. این احساس ضعف اغلب در اواسط درمان ظاهر می‌شود و ممکن است چند هفته پس از پایان جلسات ادامه داشته باشد.
• تغییرات پوستی: پوست ناحیه تابش ممکن است دچار قرمزی، خشکی، خارش یا حساسیت شود. شدت این تغییرات به دوز اشعه و ویژگی‌های فردی پوست بستگی دارد. معمولاً پس از چند هفته از پایان درمان، پوست بهبود پیدا می‌کند.
• ریزش مو: ریزش مو محدود به منطقه‌ای است که اشعه دریافت می‌کند. موها معمولاً چند ماه پس از پایان درمان دوباره رشد می‌کنند، اگرچه بافت یا رنگ آن‌ها ممکن است اندکی متفاوت باشد.
• بی‌اشتهایی: گاهی به دلیل اثر پرتو بر بدن، بیماران کاهش اشتها یا احساس تهوع را تجربه می‌کنند، به‌ویژه اگر ناحیه درمان نزدیک به شکم باشد.

عوارض اختصاصی

نوع و شدت عوارض اختصاصی بستگی به ناحیه‌ای دارد که پرتودرمانی در آن انجام می‌شود:

• سر و گردن: زخم یا خشکی دهان، اشکال در بلع، تغییر طعم غذاها، و در مواردی بوی بد دهان.
• قفسه سینه: التهاب مری، درد هنگام بلع، احساس سوزش یا تنگی نفس.
• شکم و لگن: اسهال، درد یا گرفتگی شکم، تغییر در الگوی دفع ادرار یا مدفوع.
• دستگاه تناسلی (در درمان لگن): کاهش میل جنسی، خشکی واژن، یا اختلال در نعوظ.
• مغز: سردرد، احساس گیجی، کاهش تمرکز یا حافظه (در صورت درمان ناحیه سر).
  

مشکلات جنسی و باروری در زنان بعد از رادیوتراپی

رادیوتراپی در ناحیه لگن و شکم می‌تواند بر عملکرد جنسی و باروری زنان تأثیر بگذارد. شدت و نوع این عوارض به دوز پرتو، محل درمان و شرایط کلی بدن بستگی دارد و این تغییرات معمولاً به دلیل آسیب به بافت‌های واژن یا کاهش ترشح هورمون‌ها ایجاد می‌شوند. از نظر باروری، رادیوتراپی ممکن است عملکرد تخمدان‌ها را مختل کند و باعث یائسگی زودرس یا ناباروری شود، به‌ویژه اگر تخمدان‌ها در محدوده تابش باشند.

در چنین شرایطی، پیش از شروع درمان، پزشک ممکن است روش‌هایی مانند ذخیره تخمک یا جنین را به بیمار پیشنهاد دهد تا امکان باروری در آینده حفظ شود.

عوارض رادیوتراپی تا چه مدت ادامه دارد؟

رادیوتراپی روشی مؤثر در درمان یا کنترل سرطان است و بسته به نوع و مرحله بیماری، می‌تواند به بهبود کامل، کاهش اندازه تومور یا تسکین علائم کمک کند. عوارض این روش معمولاً در طول درمان یا کمی بعد از آن ظاهر می‌شوند و بیشتر آن‌ها خفیف بوده و طی چند هفته تا دو ماه برطرف می‌شوند. با این حال، برخی عوارض دیررس مانند تغییرات پوستی ماندگار یا خشکی شدید دهان ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد بروز کنند و نیاز به مراقبت‌های ویژه داشته باشند.

به همین دلیل پیگیری‌های پزشکی منظم پس از پرتو درمانی اهمیت زیادی دارد تا عوارض احتمالی به موقع شناسایی و مدیریت شوند.

سوالات پر تکرار درباره رادیوتراپی یا پرتو درمانی

پرتو درمانی کی شروع می‌شود؟

پرتو درمانی معمولاً بعد از تکمیل مراحل ارزیابی و برنامه‌ریزی دقیق آغاز می‌شود و زمان آن به نوع سرطان و طرح درمان بستگی دارد.

آیا کبد چرب باعث سرطان می‌شود؟

عوارض پرتو درمانی تا کی ادامه دارد؟

بیشتر عوارض طی چند هفته تا دو ماه پس از پایان درمان بهبود می‌یابند، اما برخی عوارض دیررس ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها بعد بروز کنند.

آیا پرتو درمانی باعث نازایی می‌شود؟

اگر ناحیه تابش شامل تخمدان‌ها یا بیضه‌ها باشد، پرتودرمانی می‌تواند خطر ناباروری را افزایش دهد، به‌ویژه در دوزهای بالا.

آیا سردرد از عوارض پرتو درمانی است؟

بله، به‌ویژه در پرتودرمانی مغز، سردرد می‌تواند یکی از عوارض موقت رادیوتراپی باشد.

پرتو درمانی مغز چقدر طول می‌کشد؟

جلسات پرتودرمانی مغز معمولاً روزانه و حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه است و کل دوره درمان بین چند روز تا چند هفته متغیر است.

آیا پرتو درمانی درد دارد؟

خیر، خود فرایند پرتودرمانی دردناک نیست، اما ممکن است پس از جلسات، عوارضی مثل التهاب یا زخم در ناحیه درمان ایجاد شود.

غذاهای مفید بعد از پرتو درمانی چیست؟

مواد غذایی نرم، پرپروتئین و پرکالری مانند سوپ‌های غلیظ، پوره، تخم‌مرغ، میوه‌های پخته و لبنیات برای کمک به ترمیم بدن مفید هستند.

پرتو درمانی بهتر است یا شیمی درمانی؟

هیچ‌کدام برتری مطلق ندارند؛ انتخاب روش بستگی به نوع و مرحله سرطان و نظر پزشک دارد و گاهی این دو روش به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شوند.

پرتو درمانی برای چه بیماری هایی است؟

پرتودرمانی بیشتر برای سرطان‌های پستان، پروستات، دهانه رحم، سر و گردن، مغز و برخی لنفوم‌ها کاربرد دارد.