چاره‌ای از روی ناچاری

حال بیش از ۶ ماه از اولین عرضه خودرو در بورس کالا گذشته، اما همچنان بازار خودرو نوسان دارد و روی ثبات و آرامش را به خود ندیده است. صمت به سراغ فعالان و صاحب‌نظران این بازار رفته تا از دلایل موافقت و مخالفت‌شان با عرضه خودرو در بورس کالا بپرسد و از حال و روز این روزهای بازار خودرو باخبر شود. با صمت همراه باشید.

بورس به حباب قیمتی خودرو رسمیت می‌بخشد

علی خسروانی، فعال بازار خودرو درباره عرضه خودرو در بورس کالا به صمت گفت: بورس کالا، محل عرضه کالاست و فی‌نفسه عرضه کالا در بورس راهکار خوبی است، اما با روند کنونی عرضه خودرو در بورس کالای کشور به‌دلیل فرآیند نامناسبی که دارد، مخالف هستم.

خسروانی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد عرضه خودرو در بورس کالا، پوششی برای گرانفروشی شرکت‌هاست. قیمت خودروهای تولید داخل دستوری تعیین می‌شود و مصوب است و وقتی به‌عنوان مثال، خودرویی که نرخ مصوب آن ۲۰۰ میلیون تومان است، در بورس عرضه و با قیمت ۳۰۰ میلیون تومان فروخته می‌شود، برای شرکت‌ها به‌نوعی کشف قیمت به‌شمار می‌رود و قیمت واقعی آن خودرو را ۳۰۰ میلیون تومان اعلام می‌کنند، اما در واقع می‌توان گفت چون فضا غیررقابتی است، این کشف قیمت درست نیست. وی افزود: نمی‌توان در بازاری که خودرو به کالایی سرمایه‌ای تبدیل شده، آن را در بورس عرضه کرد. در واقع انجام این کار به‌نوعی قیمت‌شویی است و به یک قیمت نادرست رسمیت می‌بخشد و به این دلیل با آن مخالف هستم.

خسروانی درباره تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر بازار اظهار کرد: عرضه خودرو در بورس کالا، تاثیر افزایشی یا کاهشی بر قیمت خودرو در بازار نخواهد داشت و در نهایت قیمت بورس، تابعی از قیمت بازار خواهد بود. اتفاقی که در این روند رخ می‌دهد این است که قیمت بالای حاشیه بازار رسمیت پیدا می‌کند و چون در بورس عرضه می‌شود، قبح گرانی از بین می‌رود. این فعال بازار خودرو اظهار کرد: با روند یادشده عرضه خودرو در بورس به‌جای اینکه منجر به تخلیه حباب قیمتی شود، به حباب قیمتی رسمیت می‌بخشد. برای اینکه این مشکل برطرف شود، باید بازار خودرو را رقابتی کنیم تا در این فضا، قیمت واقعی تعیین شود.

خسروانی ادامه داد: با قیمت‌گذاری دستوری مخالف هستم، چون قیمت خودرو بدون توجه به هزینه تمام‌شده خودروساز، تعیین و منجر به زیاندهی او می‌شود. قیمت هر کالا باید در بازار تعیین شود؛ پس باید آزادسازی قیمت‌ها را عملی کرد و برای این کار، نیاز به فضای رقابتی داریم؛ یعنی باید واردات را آزاد و تعرفه حمایت از تولید تعیین کنیم. البته در بحث تعرفه، واردات بی‌رویه، بی‌ضابطه و بدون حمایت از تولید مدنظر نیست و باید به این موارد توجه کنیم.

وی افزود: برای ایجاد فضای رقابتی نخست باید انحصار شکسته شود. وقتی انحصار شکسته می‌شود، دست خودروساز هم باز است تا قیمت مناسبی روی محصولش بگذارد و بازار در واقع خودش کشف قیمت می‌کند. در این میان، بورس کالا هم یک بازار است و به کشف قیمت کمک می‌کند.

این فعال بازار خودرو گفت: تجربه ثابت کرده با عرضه خودرو در بورس، قیمت خودرو در بازار کاهش پیدا نخواهد کرد و تنها نتیجه عرضه خودرو در بورس این بوده که عرضه خودرو با قیمت بالا، رسمیت پیدا می‌کند. در واقع مهم عرضه خودرو در بورس نیست؛ آنچه در این زمینه اهمیت دارد، این است که این عرضه در تیراژ بالا و بدون محدودیت باشد. واقعیت این است که عرضه قطره‌چکانی، کمک چندانی به بازار خودرو نمی‌کند.

وی افزود: در حال حاضر برای واردکننده از تعرفه و هزینه گمرک گرفته تا مالیات و سود بازرگانی خودرویی که می‌خواهد وارد کند، همه در ابهام است؛ یعنی تاجر و فعال اقتصادی وارد یک فضای مه‌آلود می‌شوند که در آن مشخص نیست چه خواهد شد. اگر واردات خودرو را آزاد بگذاریم و طبق ضوابطی، افراد اجازه واردات خودرو داشته باشند و تمام فرآیند تعرفه مالیاتی، هزینه بازرگانی و گمرک مشخص باشد، اتفاقی که در نهایت رخ می‌دهد این است که رانت ایجاد نمی‌شود.

رانت، پیامد انحصار

خسروانی با اشاره به عرضه خودرو در بورس کالا با هدف رانت‌زدایی اظهار کرد: رانت در انحصار ایجاد می‌شود و در فضای انحصاری نمی‌توان جلوی رانت را گرفت. در این شرایط، درست این است که فضا برای همه باز باشد و بازار، قیمت را براساس عرضه و تقاضا تعیین ‌کند. اگر فرصت برای همه یکسان و رقابتی باشد، به‌طور خودکار رانت از بین می‌رود، اما وقتی به عده‌ای محدود، مجوز واردات تعداد محدودی خودرو داده ‌شود، چون این امتیاز منحصرا برای آنهاست، امکان سوءاستفاده هم وجود دارد. در نهایت هم باید در یک سازکار خاص، ناظری باشد تا از موقعیت سوءاستفاده نشود.

خسروانی در ادامه افزود: اگر فضا رقابتی و باز،‌ واردات آزاد و قیمت دستوری حذف شود، عرضه خودرو هر جا باشد، چه در بورس و چه در یک فروشگاه، مهم نیست؛ مهم این است که در این فضای رقابتی، قیمت براساس مکانیسم بازار تعیین شود.

وی اظهار کرد: یکی دیگر از مواردی که در این عرضه‌ها مطرح است،‌ عرضه خودرو در بورس به‌صورت قطره‌چکانی است تا هدف که کشف قیمت است، محقق ‌شود. این هم موضوع مهمی نیست و حتی اگر صفر تا صد محصولات خودروساز داخلی هم در بورس عرضه شود و جز بورس هیچ جای دیگری عرضه نداشته باشند، برای رسیدن بازار خودرو به آرامش، بهتر است فضا باز باشد و قیمت هم دستوری نباشد. در این میان این سوال مطرح است که چرا تعداد محدودی خودرو در بورس عرضه می‌شود؟ و پاسخ این است که هدف فقط گرفتن یک قیمت رسمی از طریق بورس است که قیمت واقعی نیست و به‌نوعی قیمت‌سازی است.

خسروانی در پایان گفت: متاسفانه شاهدیم که شرکت‌های خودروساز با ایجاد کد بورسی، قیمت‌های بورس را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهند؛ یعنی شرکت با کد بورسی عوامل خودش، با قیمت بالا محصولات خودش را خریداری می‌کند و در نهایت قیمت ‌محصولات‌شان در بازار افزایش می‌یابد.

عرضه خودرو در بورس کالا از روی ناچاری

حسن کریمی‌سنجری، کارشناس صنعت خودرو نیز در پاسخ به این پرسش که آیا موافق عرضه خودرو در بورس هستید یا خیر در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: نمی‌توان به این سوال بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و مدیریتی بازار خودرو و همین‌طور وضعیت عرضه و تقاضای خودرو پاسخ داد؛ مگر اینکه در شرایط کاملا متفاوتی قرار داشته باشیم.  وی افزود: عرضه خودرو در بورس کالا، سابقه جهانی ندارد و اصولا خودرو کالایی نیست که ویژگی‌های آن با کالاهایی که در بورس کالا عرضه می‌شود، مطابقت داشته باشد. در واقع شرایط خرده‌فروشی کالایی که دارایی ثابت است و برای خرید آن، نیاز به تخصص برای راهنمایی و مشاوره شخص خریدار وجود دارد و معمولا به‌صورت مویرگی از طریق نمایندگی‌های فروش و با حق انتخاب خریدار عرضه می‌شود، فعلا در بورس کشور ما وجود ندارد و خودرو را با نرخ دستوری از طریق قرعه‌کشی به خریدار واگذار می‌کنیم. طبیعتا در این شرایط، عرضه خودرو در بورس کالا شرایط بهتری به‌وجود می‌آورد؛ یعنی فروش از طریق بورس در مقایسه با قیمت‌گذاری دستوری و فروش خودرو با روش قرعه‌کشی، روش مناسب‌تر و توصیه‌شده‌تری است.

از عرضه قطره‌چکانی پرهیز شود

کریمی‌سنجری درباره تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر بازار اظهار کرد: نخستین نتیجه عرضه خودرو در بورس کالا این است که شرکت‌های خودروساز را از شرایط زیان خارج و به تامین نقدینگی آنها کمک می‌کند تا بتوانند تیراژ تولیدشان را افزایش دهند. دومین تاثیر این اقدام این است که باتوجه به اینکه قیمت‌ دستوری نیست و در مکانیسم بازار تعیین می‌شود، امکان دارد بخشی از متقاضیان سبد خودرو که صرفا برای استفاده از اختلاف قیمت خودرو در کارخانه و بازار ثبت‌نام می‌کردند، کنار بروند و قدری فشار تقاضا کم شود. این روند باعث می‌شود قیمت خودرو در کف بازار قدری متعادل شود.

 وی افزود: در میان‌مدت، اگر اولا قیمت‌گذاری و قرعه‌کشی به‌طور کامل حذف شود و دوم اینکه واردات خودرو به همان شیوه‌ای که دولت اعلام کرده، سریع‌تر آزاد شود، به‌نظر می‌رسد نوسان قیمت ناشی از وجود شکاف بین عرضه و تقاضای خودرو از بین برود؛ یعنی دیگر قیمت خودرو در بازار تحت‌تاثیر کمبود عرضه در مقابل تقاضا نیست. البته امکان دارد خودرو تحت‌تاثیر نرخ ارز یا جابه‌جایی شاخص‌های گوناگون اقتصادی گران شود، اما اگر دو اتفاق همزمان بیفتد، اول اینکه همه خودروها در بورس کالا عرضه شوند و از عرضه قطره‌چکانی پرهیز کنیم یعنی هر چه تولید می‌شود در بورس کالا عرضه شود و دوم اینکه واردات هم سریع‌تر عملیاتی شود، قدری شرایط بازار خودرو بهتر خواهد شد و دیگر افزایش قیمتی ناشی از اختلاف عرضه و تقاضا نخواهیم داشت.

کریمی‌سنجری درباره واردات خودروهای خارجی به بورس با هدف جلوگیری از ایجاد رانت نیز اظهار کرد: در حال حاضر عرضه در بازار خودرو به‌ویژه بازار خودروهای خارجی، قدری نسبت به تقاضا تاخیر دارد و اختلاف قیمت در بازار زیاد است. قیمت خودروهای خارجی در بازار خیلی بالاست و حتی با تعرفه‌های بسیار بالا هم نمی‌توان بازار این خودروها را سامان داد؛ بنابراین دولت برای اینکه کشف قیمت کند و در واقع قدری هم سود ببرد، تا کل این سود در اختیار دلالان قرار نگیرد، ناچار خودروها را در بورس کالا عرضه می‌کند. این کارشناس صنعت خودرو افزود: اگر خودرو مستقیم به بازار عرضه شود، چون بازار خیلی تشنه عرضه خودرو است، قیمت‌ها بسیار بالا می‌رود. پس دولت به ناچار در بورس کالا، کشف قیمت می‌کند و براساس آن، قیمت نهایی خودرو می‌شود قیمت تمام‌شده با سود معقول؛ بنابراین می‌توان گفت قیمتی که با آن خودرو در بورس کالا به فروش می‌رسد، به مکانیسم بازار نزدیک‌تر است. به‌نظرم باوجود شرایطی که داریم بورس کالا بهترین راهکار برای سامان دادن به وضعیت بازار خودرو و قیمت‌گذاری است.

سخن پایانی

بازار خودرو همچنان در التهاب است و چون متقاضیان زیادی دارد، چالش‌های آن به موضوع گفتمان اکثریت افراد جامعه تبدیل شده است. این تحلیل‌های گاه کارشناسانه و گاهی سطحی و کم‌عمق، با هر اتفاقی در بازار خودرو محور خاصی پیدا می‌کند و در هفته‌هایی که خودرو در بورس کالا عرضه می‌شود، محور این گفت‌وگوها می‌شود مزایا و محاسن عرضه خودرو در بورس. به‌نظر برخی کارشناسان و صاحب‌نظران صنعت خودرو، آنچه بی‌شک در این روند محقق خواهد شد، کمک زیادی به بازار خودرو نخواهد کرد و دولت چاره‌ای ‌جز اینکه خودرو را در بورس عرضه کند تا قیمت آن در بازار کمی متعادل شود، ندارد. در مقابل برخی هم معتقدند عرضه خودرو به‌عنوان یک کالا در بورس می‌تواند مفید باشد؛ البته نه با سازکار کنونی. این گروه بر این باورند روندی که برای عرضه و کشف قیمت خودرو در بورس دنبال می‌شود، به اشتباه انتخاب شده است. هر چه هست بازار خودرو راه‌های زیادی رفته تا بتواند روی ریل قرار بگیرد و به آرامش برسد و امیدواریم به‌زودی شاهد این اتفاق باشیم.