حلقه گمشده ای به نام فرهنگ / بی فرهنگی نداریم!

چهاردهم آبان ماه در تقویم شمسی کشورمان به روز فرهنگ عمومی معروف است. براساس تصمیم شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۷، این روز نامگذاری شد.

فرهنگ عمومی نشان دهنده جهان بینی افراد در زندگی و راهنمای قابل استناد درباره اعمال آن‌ها است. نحوه تفکر و احساس یک جامعه را، از فرهنگ آن می‌توان تشخیص داد. مجموعه‌ای از عقاید، ارزش‌ها، هنجارها و ناهنجارها در عملکرد جمعی یک جامعه، فرهنگ عمومی آن افراد معرفی می‌شود. خلاصه‌ی کلام فرهنگ عمومی فرهنگی است که در فضایی عمومی در بین افراد یک جامعه پذیرفته شده است.

تعاریف متفاوتی از فرهنگ

فرهنگ مترادف با انسانیت، مدنیت و تمدن معرفی می‌شود. فرهنگ را چه تعریف می‌کنید؟ شاید باید اعتراف کرد که تعریف هر فرد از فرهنگ با فردی دیگر ممکن بسیار متفاوت باشد. شاید در کشوری چون ایران که دارای قومیت‌ها، زبان و گویش‌ها و عادات و رسوم متفاوتی است، این امر اتفاقی کاملا طبیعی باشد.

نگاه به فرهنگ از زوایای مختلف

باارزش‌ترین ابزار برای ماندگاری یک جامعه، فرهنگ آن است و فرهنگ هیچ جامعه‌ای یک شبه ایجاد یا متلاشی نمی‌شود. این ابزار باید مورد قبول اکثریت جامعه باشد و شاید شرط انتقال آن به نسل‌های بعدی همین باشد. فرهنگ بر خلاف دین و ایدئولوژی همواره در حال تکامل است. فرهنگ عمومی در چهار وجه درونی، روانی، نمادی و نهادی خود را نشان می‌دهد. فرهنگ عمومی همان طور که از اسمش مشخص، در دایره گسترده‌ای از زندگی افراد عجین و گره خورده است. فرهنگ عمومی از آموزش و پرورش گرفته تا زندگی اجتماعی و خانوادگی و حتی اقتصادمان را هم تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

چه کسی با فرهنگ است؟

عنصر ضد فرهنگ در جامعه ما ناآگاهی و بی‎هنری است. هر کشوری اگر میراث فرهنگی خود را به باد فراموشی بسپارد و قربانی یک فرهنگ دیگر شود، متاسفانه هویت واقعی خود را از دست خواهد داد. مثلا درباره آشنایی و آموزش فرهنگ ایرانی به کودکان، هر چقدر تلاش شود که نسل جدید با فرهنگ خودمان بیشتر از فرهنگ کشورهای غربی آشنا شوند، درخصوص زنده نگه داشتن فرهنگ اصیل‌مان بیشتر موفق خواهیم بود. نقطه مقابل خودآگاهی درباره فرهنگ، نا‌آگاه بودن درباره آن است. جوامعی که تلاشی برای آگاهی افراد درباره میراث فرهنگی خود نمی‌کنند، دچار فقدان فرهنگی خواهند شد.

وظایف شورای فرهنگ عمومی

برنامه‌ریزی و هدایت فرهنگ عمومی در جهت رسیدن به اهداف سیاست‌های فرهنگی کشور، تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی کشور و سنجش نظام ارزشی جامعه، تصویب روش‌های اجرایی تشویقی به منظور شکوفایی فرهنگ عمومی، بررسی آثار فرهنگی مترتب بر سیاست‌ها و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله وظایف شورای فرهنگ عمومی کشور ذکر شده‌اند.

الگوهای دستوری فرهنگی در شرایط بحرانی جواب نمی‌دهد

طبق نظر جامعه‌شناسان در جوامع بشری چیزی به اسم بی‌فرهنگی نداریم و این ترکیب توسط افراد خود برتربین به دیگران برچسب‌گذاری شده است و محوریت اصولی ندارد. مثالی واضح و روشن که اکثریت‌مان در دوره کرونا با آن مواجه بودیم بی‌اهمیتی برخی از افراد به رعایت پروتکل‌های شخصی بود. الگوی مناسب در شرایط بحرانی معرفی شد اما برخی به آن توجهی نکردند. در دوران اوج کرونا، بسیاری از رفتارهای عادی به رفتار پرخطر تبدیل شد. می‌توان گفت تغییر الگوی فرهنگ آن هم به شکل عمومی، زمان بر است و شاید مناسب مواقع بحرانی نباشد.

کلام آخر

رفتار آدم‌های یک خانواده حتی زمانی که از یک پدر و مادر هستند، شبیه به هم نیست. ممکن دایره دوستان بر نوع رفتار آدم‌ها تاثیر گذار باشد. حتی سلایق و حوزه‌های مورد علاقه افراد در شخصیت آن‌ها و عملکردشان در موقعیت‌های عمومی تاثیر گذار است. حتی تغییرات از نسلی به نسل دیگر، بر فرهنگ عمومی افراد موثر است. با این حساب هیچ وقت نمی‌توان الگویی ثابت و بدون تغییر در جامعه‌ای مشخص کرد. در صورتیکه الگوی رفتاری برای آدم‌ها دستوری تعیین شود، رفتارهای خشونت‌آمیز دور از انتظار نخواهد بود.