اتفاقی تاریخی در صادرات غیرنفتی کشور

در اوایل همین ماه محمدباقر نوبخت مسئول برنامه‌ریزی بودجه دولتی ایران به مجلس گفت قصد دارد نفت را در اقتصاد ایران در حاشیه قرار دهد و برنامه‌های این کشور را بدون نفت اداره کند. وی گفت راه دیگری ندارد. ایران در سال مالی ۲۰-۲۰۱۹ فقط ۸.۹ میلیارد دلار از فروش نفت و محصولات مرتبط با آن درآمد داشته که بسیار کمتر از اوج ۱۱۹ میلیارد دلاری است که یک دهه گذشته به‌دست آورده بود.

 مقامات ایران مانند سایر کشورهای وابسته به نفت مدتهاست در مورد اهمیت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی صحبت می‌کنند. ولی نیاز ایران برای تغییر به سمت یک اقتصاد غیر نفتی پس از وضع دوباره تحریمهای امریکا در نوامبر ۲۰۱۸ ضروری به نظر می‌رسد. این تحریمها باعث شده تنها خریدار اصلی نفت خام ایران چین باشد.

 تغییر سیاست با رونق تولید، در بخش خصوصی در حال اجراست. طی یک دهه گذشته، شرکت‌ها کم کم به این فکر افتاده‌اند که پا را فراتر از بازار بزرگ داخلی ایران قرار دهند و انواع متنوعی از کالاها را به بازارهای بیشتری صادر کنند. صادرکنندگان غیر نفتی در ۲۰-۲۰۱۹ کلا ۴۱.۳ میلیارد دلار صادرات داشتند که برای نخستین بار در تاریخ مدرن ایران از صادرات نفت پیشی گرفته است. حدود نیمی از صادرات غیرنفتی ایران در بخش تولیدات کارخانه‌ای بوده است یعنی کارخانه‌های ایران دو برابر بیشتر از درآمد صادرات نفت ایران در سال گذشته، درآمد داشتند.

 فشار تحریم‌ها باعث ۷ درصد کاهش صادرات غیر نفتی برای ایران شده ولی در کل میزان این صادرات به بالاترین حد رسیده است. کالاهای مصرفی و محصولات صنعتی ایران از کلوچه گرفته تا فولاد ضد زنگ، تا حد زیادی در خاورمیانه صادر می‌شود و به چین، روسیه و اروپا هم میرسند.

 رونق تولید باعث اشتغال هم می‌شود.بین مارس ۲۰۱۸ و دسامبر ۲۰۱۹ ( اسفند ۱۳۹۷ تا آذر ۱۳۹۸)، بخش تولید در ایران ۴۷۲ هزار شغل ایجاد کرد، این در حالی است که ۳۱۵ هزار شغل به خاطر تحریم‌های امریکا از بین رفته بود.

 نقش مهم بخش تولید در حمایت از اقتصاد ایران در رشد تولید ناخالص داخلی آن هم دیده می‌شود. در حالی که بخش نفت ۳۵% در ۲۰-۲۰۱۹ کوچک شده، بخش تولید تنها ۱.۸ درصد کاهش یافته است. در واقع این بخش در سه ماهه اول سال میلادی جاری ۲.۴ درصد رشد کرده است.

 همه گیری ویروس کرونا چالش جدیدی برای بخش تولید است. ویروس کرونا ضربه سختی به اقتصاد ایران زده است. با اعمال تعطیلی‌های ملی و توقف فعالیت کارخانه‌ها و بسته شدن مرزها، روند رونق اقتصاد ایران هم مختل شد.

 مقامات ایران قرنطینه‌ها را در اواسط آوریل برداشتند و این تصمیم در کوتاه مدت موثر بود. شاخص مدیران خرید که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر شد نشان داد تولیدکنندگان بخش خصوصی در نخستین ماه پس از برداشته شدن قرنطینه‌ها شاهد رشد بوده‌اند. با ادامه گسترش ویروس کرونا و سقوط قیمت نفت، صادرات غیر نفتی اهمیت بیشتری برای ایران پیدا می‌کند.

 ولی تهدیدهای جدیدی در راه است. با توجه به نقش مهم بخش تولید در مقاومت اقتصادی ایران، احتمالاً امریکا حلقه تحریم‌ها را تنگ تر کند. واشنگتن در ژانویه دستور جدیدی داد که بخشهای معدن، تولید و منسوجات را در اقتصاد ایران هدف قرار می‌داد. دولت امریکا در واقع بخش خصوصی و کارگران کارخانه‌های ایران را هدف قرار داده است، در حالی که هدف آن استفاده از تحریم‌ها برای محدود کردن منابع مالی مقامات ایران بود.

 اگر این سیاست‌های ترامپ ادامه داشته باشد، رونق اقتصاد ایران را پس از بحران کرونا تحت تاثیر قرار می‌دهد.