اعتبارسنجی با فریز ریالی دلار

بحران صف، در ایران هرازگاهی درباره یک موضوع شکل می‌گیرد؛ یک روز ثبت سفارش و یک روز هم تخصیص ارز. از سال‌۹۷ همزمان با اعلام اینکه ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی به واردات تمامی کالاها تعلق می‌گیرد، صف ثبت‌سفارش تشکیل شد، زیرا واردات با ارز ارزان همیشه جذاب است. ارز ارزان نیز زمانی ایجاد می‌شود که ارز چندنرخی وجود داشته باشد. دقیقا مشابه آنچه امروز در بازار ارز شاهد هستیم. به‌واسطه چندنرخی شدن دلار و افزوده شدن سامانه‌ای جدید به سامانه‌های تخصیص ارز به تجار و مردم دوباره صف‌ها به اقتصاد برگشته است. در چنین شرایطی واردکننده در پی منفعت خود، ترجیح می‌دهد به هر نحوی که شده، از ارزان‌ترین ارز استفاده کند. در حال ‌حاضر ارزان‌ترین دلار در سامانه نیما به واردکنندگان کالاهای اساسی، مواد اولیه و ماشین‌آلات و تجهیزات تعلق می‌گیرد که همین ارزانی موجب شده تقاضا برای دریافت ارز نیمایی بالا برود. در همین راستا بانک مرکزی برای تمییز تقاضای واقعی و غیرواقعی برای واردات و همچنین کاهش صف متقاضیان ارز نیمایی ۵ درصد سرمایه ریالی تجار را تا زمان پایان فرآیند واردات نزد خود نگه می‌دارد. این اقدام با نقدهایی از سوی تجار همراه است که صمت در این گزارش این انتقادها را از نگاه کارشناسان بانکی بررسی کرده است.

از خواب سرمایه تا رفع دغدغه بانک مرکزی

دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین‌کنندگان مجمع عالی واردات برنج گفت: اگر بانک مرکزی به‌دنبال حذف صف ارز و واقعی کردن ثبت‌سفارش‌هاست، باید با شیوه دیگری به موضوع تخصیص ارز درخواست‌شده ورود کند.بخشی از سپرده ریالی واردکنندگان هنگام ثبت‌سفارش تخصیص ارز مسدود خواهد شد. بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد بخشی از سپرده ریالی واردکنندگانی که درخواست ارز داشته باشند مسدود خواهد شد. این نهاد دلیل این امر را برچیدن صف تخصیص ارز عنوان کرد، در حالی ‌که تامین‌کنندگان تفاوت نرخ ارز نیمایی و ارز آزاد را دلیل این صف دانسته‌اند.در بخش کشاورزی وابستگی ارزی محصولات، کالا به کالا متفاوت بوده و تولید روغن ۹۵ درصد وابستگی ارزی دارد، اما این عدد در حوزه سموم به حدود ۱۷ درصد می‌رسد و ۸۳ درصد نیاز بازار از داخل تامین می‌شود.

مسیح کشاورز، دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین‌کنندگان مجمع عالی واردات برنج گفت: استدلال بانک مرکزی از طرح این مسئله، واقعی کردن بازار تقاضای ارز است، اما ۵ درصد معادل ریالی ارز مورددرخواست برای فریز، عدد قابل‌توجهی برای سرمایه‌گذار است و منجر به خواب سرمایه او می‌شود.

وی افزود: افزایش این درصدها منجر به آسیب به بخش سرمایه‌گذاری می‌شود و تامین‌کنندگان را بی‌انگیزه می‌کند. از سوی دیگر باید پرسید چنین عملکردی به نفع چه نهاد و چه افرادی است؟

دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین‌کنندگان مجمع عالی واردات برنج تصریح کرد: اجرای این طرح دو مشکل در بخش تولید و تامین بازار کشور به‌وجود می‌آورد؛ نخست اینکه بخشی از سرمایه تولیدکننده مستهلک می‌شود. دوم اینکه آیا بانک مرکزی با این نگهداشت سرمایه قرار است خدمات خاصی به سرمایه‌گذار بخش تولید ارائه دهد. آیا با سپرده‌گذاری این ۵ درصد، انجام امور مربوط به فعالیت واردات تسریع خواهد شد؟ یا این خواب سرمایه رخ می‌دهد تا فقط دغدغه و نگرانی نهاد دولتی مرتفع شود؟

هدف بانک مرکزی تسریع روند واردات است

علی رحیمی، کارشناس امور بانکی درباره علت فریز شدن ۵ درصد سرمایه ریالی تجار نزد بانک مرکزی به صمت گفت: بانک مرکزی با این اقدام به‌نوعی دریافت‌کنندگان ارز نیمایی را اعتبارسنجی می‌کند، زیرا نمی‌توان تنها براساس ثبت درخواست، ارز ارزان به متقاضی داد.

وی افزود: وقتی مبلغی از سرمایه ریالی واردکنندگان نزد بانک مرکزی باشد، ثبت‌سفارش و واردات کالا تسریع می‌شود، زیرا تجار با انگیزه آزاد کردن ۵ درصد سرمایه فریزشده سرعت عمل بیشتری برای واردات کالاهای موردنیاز کشور به خرج می‌دهند.

واقعی کردن سفارش‌ها

این کارشناس امور بانکی با تاکید بر اینکه هدف بانک مرکزی از این قانون واقعی کردن سفارش‌ها است، اظهار کرد: در برخی مواقع درخواست‌کننده ارز پس از ثبت‌سفارش کالا و موافقت باپرداخت ارزنیمایی، برای تامین ریالی ارز موردتقاضا به بانک مراجعه نمی‌کند و بانک مجبور به ابطال سفارش می‌شود؛ بر همین اساس بانک مرکزی با وضع این قانون مسیر تخصیص ارز به درخواست‌های واقعی را هموارتر می‌کند و فقط افراد دارای صلاحیت و تمکن مالی می‌توانند واردات انجام دهند.  تنها در این صورت است که تقاضای پوچ موجب به تاخیر افتادن تخصیص ارز به تقاضاهای واقعی نمی‌شود.

مبنای اعتبارسنجی

رحیمی تصریح کرد: قبل از اجرای این قانون اگر افراد ارز می‌‌‌‌‌‌خواستند، ثبت درخواست می‌کردند و پس از مدتی، ارز به آنها تخصیص می‌‌‌‌‌‌یافت، اما چنین رویه‌‌‌‌‌‌ای سبب شده درخواست‌های غیرواقعی زیاد باشد و بانک مرکزی مبنایی برای راستی‌آزمایی و اعتبارسنجی تقاضای ارز نداشته باشد، اما قانون جدید باعث می‌شود تقاضای غیرواقعی حذف شود و افرادی که واقعا به ارز نیاز دارند، برای تخصیص ارز، درخواست کنند.

صف اجتناب‌ناپذیر

این کارشناس امور بانکی موضوع به‌وجودآمدن صف برای دریافت ارز نیمایی را رد نکرد و گفت: باوجود شرایط یادشده، به‌دلیل اختلاف نرخ زیاد ارز در بازار آزاد و سامانه نیما طبیعی است که برای دریافت ارز ارزان به‌زودی صف تشکیل  شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: باتوجه به اینکه به پایان سال و ایام نوروز نزدیک می‌شویم، ایجاد تقاضای انباشته برای دریافت ارز ارزان بدیهی است؛ از همین رو بانک مرکزی با فریز ۵ درصد سرمایه ریالی درخواست‌کنندگان توان مالی آنان را برای واردات می‌سنجد.

بازار ارز و بی‌اعتمادی عمومی

رحیمی در پاسخ به این پرسش که این قانون بانک مرکزی تا چه حد بر نرخ ارز در بازار آزاد تاثیر‌گذار است، توضیح داد: بازار ارز در ایران به‌جای جوابگویی به نیازهای مردم بابت هزینه‌های مسافرت، هزینه‌های درمانی خارج از کشور، هزینه‌های تحصیلات دانشگاهی، هزینه‌های حضور در کنفرانس‌ها و پژوهش‌ها و واردات کالا توسط تجار و بازرگانان، به‌واسطه یک بی‌اعتمادی عمومی، در حال ‌حاضر با تقاضای بی‌رویه و کاذبی برای حفظ قدرت خرید پول ملی مواجه است. پرواضح است که این تقاضا، تقاضایی نرمال و جاری برای خرید ارز

 نیست. در شرایط کنونی مردم برای خرید ارز مقابل صرافی‌ها صف می‌بندند تا بتوانند ریال را که نگران سرنوشتش هستند، به دلار تبدیل کنند؛ بنابراین ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی نیما نمی‌تواند بر تقاضای کاذب دلار اثر‌گذار باشد.

بلوکه شدن ریال، تضمین عمل به تعهدات

علی اسماعیلی، کارشناس امور بانکی در تشریح علت فریز شدن ۵ درصد سرمایه ریالی تجار نزد بانک مرکزی به صمت گفت: برمبنای قانون بانک مرکزی بانک پرداخت‌کننده ارز نیما موظف است در زمان ایجاد یا تمدید گواهی ثبت‌‌‌‌‌‌ آماری متناسب با زمان ایجاد و نوبت تمدید، نسبت به مسدود‌سازی معادل‌ ریالی ارز موردتقاضا، به نرخ فروش حواله ارز مندرج در سامانه معاملات الکترونیکی ارز (ETS) در حساب‌های متقاضی نزد آن بانک به‌عنوان سپرده تخصیص ارز اقدام کند.

وی افزود: بانک به این سپرده سود ریالی می‌پردازد، اما در اصل این سپرده تضمینی است برای اینکه تجار به تعهدات خود در واردات عمل کنند، زیرا ممکن است در مسیر واردات تجار به هر دلیلی منصرف شده و با ارز دریافتی اقدام به انجام کاری غیر از واردات کالاهای اساسی و هر آنچه در قانون آمده، کنند.

بازگشت ریال پس از ۷ روز

این کارشناس امور بانکی در ادامه یادآور شد: پس از دریافت ارز درخواست‌کننده می‌تواند در مدت ۷ روز سپرده خود نزد بانک عمل را آزاد کند. در شرایطی که ارز به‌طور مستقیم از سامانه نیما خریداری‌ شده باشد، درخواست‌کننده با مراجعه به بخش تجاری می‌تواند نسبت به دریافت حواله سپرده ریالی اقدام کند.

وی متذکر شد: در واقع مسدودی حساب تنها تا زمان خرید ارز است و زمانی که واردکننده ارز را خریداری کند، مسدودی حساب رفع خواهد شد و فرد طبق روال سابق می‌تواند از تمام وجوه موجود در حساب استفاده کند. اسماعیلی با تاکید بر اینکه فریز سپرده تضمینی برای تخصیص ارز نیست، اظهار کرد: مسدودسازی سپرده، تضمینی بابت تخصیص و تامین ارز نخواهد بود، یعنی ممکن است سپرده شما با ثبت‌سفارش مسدود شود، اما بانک نتواند ارز را تامین کند؛ بنابراین واردکننده تعهد می‌دهد مسدود شدن سپرده، تضمینی بر تامین ارز برای وی نیست.

بی‌اثر بر نرخ تمام‌شده کالا

این کارشناس امور بانکی با تاکید بر اینکه این تدبیر بانک مرکزی تقاضای واقعی را از تقاضای غیرواقعی تفکیک می‌کند، گفت: فریز ریالی سرمایه درخواست‌کنندگان ارز نیما به‌هیچ‌وجه سبب افزایش قیمت‌های تمام‌شده کالا نخواهد شد، زیرا پس از تخصیص ارز، وجه بلوکه‌شده آزاد

می‌شود. وی در ادامه پیشنهاد کرد: برای جلوگیری از خواب سرمایه تجار بهتر است بانک مرکزی با اتخاذ تدابیر پولی از افزایش فاصله نرخ دلار در بازار آزاد و بازار نیما جلوگیری کند. در چنین شرایطی خودبه‌خود تقاضا برای ارز ارزان از بین می‌رود و از صف متقاضیان ارز نیما کاسته می‌شود. بدین طریق دیگر شاهد صف تخصیص ارز نخواهیم بود و صادرکننده خود، ارز را در سامانه عرضه می‌کند و نیازی به سیاست‌های اینچنینی نیز نخواهیم داشت.

صفی که کوتاه نمی‌شود

این کارشناس امور بانکی درباره قانون جدید بانک مرکزی معتقد است الان بسیاری از واردکنندگان ارز را دریافت می‌کنند، اما کالای مربوطه را وارد نمی‌کنند که تعداد این افراد کم هم نیست؛ بنابراین یکی از اهداف این ابلاغیه الزام به واردکردن کالا است و دیگر اینکه صف دریافت ارز وارداتی کوتاه شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا این سیاست جدید بانک مرکزی موفق به کاهش تقاضای کاذب ارز در سامانه نیما می‌شود، توضیح داد: وقتی اتمسفر سیاست‌های ارزی خراب باشد، هر اقدامی در آن اقدامی مثبت نخواهد بود. در فضایی که رانت کولاک می‌کند، وقتی یک منفذ را ببندید، از جای دیگری مسئله درز می‌کند.

سخن پایانی

بانک مرکزی تخصیص ارز نیما به واردکنندگان را منوط به بلوکه کردن ۵ درصد معادل ریالی سرمایه کرده است. تجار از این خواب سرمایه نزد بانک‌ها شکایت دارند و معتقدند این اقدام بانک مرکزی فقط به افزایش نرخ محصول دامن می‌زند، اما کارشناسان حوزه بانکداری می‌گویند وقتی اختلاف نرخ معناداری میان نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد وجود دارد، تقاضاهای غیرواقعی برای دریافت ارز ارزان از این طریق شناسایی خواهد شد. به‌اعتقاد این گروه از آنجایی ‌که پول بلوکه‌شده پس از دریافت ارز آزاد‌ می‌شود، افزایش نرخ محصول در بازار داخل معنایی ندارد، اما در نهایت بانک مرکزی باید تلاش کند تا اختلاف نرخ بین ارز بازار آزاد و نیمایی کاهش یابد تا صف و تقاضا برای دلار نیمایی کمتر شود.