صمت الزامات مدیریت مصرف انرژی را بررسی کرد
نـفـس گـاز بـه‌شـماره افتـاد
یکی از چالش‌های اصلی وزارت نفت در سال‌های گذشته مربوط به تراز کردن تولید گاز طبیعی به مصرف آن در کشور می‌شود.
در این بین، اتفاقات زمستان سال گذشته شامل قطعی گاز و برق در برخی مناطق کشور تحت‌تاثیر افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و نرسیدن گاز به نیروگاه‌ها رقم خورد، زنگ خطری جدی درباره امکان منفی شدن تراز گاز کشور را به‌صدا درآورد. به‌طورکلی باتوجه به مصرف بی‌رویه و خارج از استاندارد گاز طبیعی در بخش‌های مصرف‌کننده نهایی، باوجود اینکه تلاش‌های انجام‌گرفته برای تولید حداکثری و تامین کامل گاز در کشور، روند تراز منفی گاز و اعمال محدودیت در گاز مصرفی برخی بخش‌های مصرف‌کننده از سال‌های اخیر شروع شده و با ادامه روند کنونی مصرف گاز به‌ویژه در ماه‌های سرد سال، به‌طورقطع در چند سال آینده این روند تشدید می‌شود و کشور برای تامین نیازهای داخلی خود با مشکل مواجه خواهد شد. صمت در این گزارش، چالش‌های پیشروی ایران در زمینه بهینه‌سازی و صادرات گاز طبیعی را بررسی کرده است.
ایران جایگزینی مناسب برای صادرات گاز به اروپا
مطابق تعهدات شرکت ملی گاز ایران در افق ۱۴۱۰، میزان تقاضای گاز طبیعی در کشور بیش از ۱۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد بود؛ این در حالی است که مقدار گاز قابل‌تحویل حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. به‌بیان‌دیگر، اختلافی بالغ بر ۴۰۰ میلیون مترمکعب در تراز تولید و مصرف گاز طبیعی وجود خواهد داشت،بنابراین کشور با چالش جدی تامین گاز مشترکان و مصرف‌کنندگان بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع، پتروشیمی‌ها، سیمان، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و صادرات مواجه خواهد بود. در حال حاضر کشور امکان صادرات گاز را ندارد، باتوجه به شرایط کنونی گاز، ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود، اما اگر در درازمدت صرفه‌جویی انجام بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کند و این مسئله تنها منوط به شرایط کنونی نمی‌شود و در صورت فراهم شدن شرایط می‌تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد. باید مصرف بهینه اتفاق بیفتد و در کنار آن نیز توسعه مخازن انجام بگیرد؛ علاوه بر این، حفظ و پایداری شرایط موجود و توسعه سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که اگر محقق شود، می‌توانیم آینده خوبی را برای صنعت گاز ترسیم کنیم. هر زمانی که ایران گاز مازاد داشته باشد، این فرصت برایش وجود دارد که به بازارهای اروپایی راه پیدا کند. همچنین امکان صادرات گاز ایران به اروپا وجود دارد، اما باید به بحث مدیریت مصرف، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه و پایداری تولید گاز و سرمایه‌گذاری در مخازن جدید توجه شود. از طرفی، باید روی این مسئله فکر شود و اگر با روش فعلی پیش برویم، امکان صادرات گاز به اروپا وجود نخواهد داشت.
توجه به بازاریابی و افزایش صادرات گاز
جواد سلیمان‌پور، کارشناس حوزه انرژی بااشاره به نقش بازاریابی و صادرات گاز در افزایش تولید به صمت گفت: فرض کنید که دولت باید با یک دیپلماسی فعال با کشوری‌های همسایه برای توسعه میدان گازی خود وارد تعامل شود. شیوه تعامل بدین‌صورت است که این کشورها برای توسعه میدان گازی ایران اقدام کنند و بعد از انجام پروژه بخشی از گاز تولیدشده را به مدت چند سال برای خود بردارند، به‌گونه‌ای که اصل و سود پول خود را به‌دست آورند. بعد از این مدت، ادامه صادرات گاز به این کشور با دریافت پول از آنها همراه خواهد بود. وی اظهار کرد: برای مثال، یک قرارداد ۲۰ساله منعقد می‌کنیم که برمبنای آن، کشور طرف قرارداد یکی از میادین گازی ما را توسعه دهد و بابت انجام این پروژه، روزانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب افزایش تولید خواهیم داشت که از این رقم گاز، کشور هدف به مدت ۱۰ سال، ۶۰ میلیون مترمکعب را به‌ازای اصل و سود سرمایه‌گذاری به‌صورت رایگان دریافت و برای ۱۰ سال بعدی باید بابت آن پول به ایران پرداخت کند. در این شیوه همچنین، روزانه ۴۰ میلیون مترمکعب گاز برای مصرف در داخل کشور نیز فراهم شده است و بدین‌ترتیب نیاز داخلی نیز تامین می‌شود.
چالش‌های توسعه میادین گازی
سلیمان‌پور گفت: در مجموع به‌نظر می‌رسد که توجه به بازاریابی و افزایش صادرات گاز می‌تواند گره بسیاری از مشکلات در مسیر اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و توسعه میادین گازی را حل کند، به‌گونه‌ای که نیازی به واردات گاز از کشورهای همسایه نباشد، اما شورای‌عالی انرژی، وزارت نفت و سایر مجموعه‌های متولی در حالی چشم‌اندازهای مثبتی برای بهینه کردن مصرف و افزایش تولید مطرح می‌کنند که از محرک اصلی آنها غافل هستند.
این کارشناس با بیان اینکه یکی از چالش‌های جدی برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز به تامین مالی آنها برمی‌گردد، به صمت توضیح داد: بدین‌صورت که برای انجام یک پروژه بهینه‌سازی، بخش خصوصی یا دولت ابتدا هزینه خواهد کرد، سپس با اجرای پروژه مقداری گاز صرفه‌جویی می‌شود.
راهکاری برای احیای پروژه‌های بهینه‌سازی
سلیمان‌پور اذعان کرد: اگر گاز مازاد در داخل کشور به‌فروش برسد، به‌دلیل نرخ پایین حامل‌های انرژی در داخل کشور، دوره بازگشت سرمایه بسیار طولانی خواهد بود. در این حالت، بخش خصوصی یا دولت هزینه زیادی برای انجام بهینه‌سازی کرده است، اما پول حاصل از فروش داخلی گاز به‌صورت قطره‌چکانی بازخواهد گشت، در نتیجه اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی از صرفه خواهد افتاد.
وی در پایان گفت: یکی از راهکارهای احیای اقتصاد پروژه‌های بهینه‌سازی، ایجاد ظرفیت صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه است. بدین‌صورت می‌توان با صادرات بخشی از گاز صرفه‌جویی‌شده، نرخ بازگشت سرمایه طرح‌های بهینه‌سازی را بهبود داد و بخش خصوصی و دولت را به انجام این پروژه‌ها تشویق کرد.
لزوم صرفه‌جویی در مصرف گاز
حسن مرادی، کارشناس انرژی درباره بحران گاز در کشور به صمت گفت: دولت تلاش کرد در سال‌های گذشته توزیع منابع گازی را به‌نحوی مدیریت کند که کمبود گاز به مصرف خانگی منتقل نشود. به‌طورقطع، امسال نیز دولت اجازه نمی‌دهد کمبود گاز مردم را آزار دهد. وی اضافه می‌کند: توجه داشته باشیم که تعادل مصرف و تولید در کشور ما برقرار نیست و اگر منابع جدیدی اضافه نشود، امسال نبود تعادل، چالش‌برانگیز خواهد شد. ایران چندین برابر کشورهایی که جمعیت مشابه با آن دارند، گاز مصرف می‌کند، به‌نحوی‌که گفته می‌شود مصرف گاز ایران به‌اندازه کل مصرف کشورهای اروپایی است و شاهد مصرف بی‌رویه گاز در ایران هستیم.
دلایل افزایش مصرف انرژی در ایران
مرادی خاطرنشان می‌کند: یکی از دلایل افزایش مصرف گاز در ایران، نامناسب بودن وسایل گرمایشی است. بیش از ۲۵ میلیون بخاری دودکش‌دار در کشور ما وجود دارد که علاوه بر آلودگی هوا، حجم بالایی از گاز مصرف می‌کند. در دهه گذشته، دولت تصمیم به تعویض این بخاری‌ها داشت، اما این کار انجام نشد.
وی در ادامه افزود: ایران کشوری غنی از انرژی است، به‌طوری‌که از لحاظ وجود ذخایر گازی رتبه دوم و از نظر تولید، رتبه پنجم را دارد، با این حال در تامین گاز برای فصول سرد سال با مشکل مواجه است. اگر میان مصرف گاز ایران با دیگر کشورها مقایسه‌ای انجام گیرد، بدون تردید مصرف گاز ایران از خیلی کشورها بالاتر است، اما نکته آن است که نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شاخص‌ها و متغیرها، این قیاس را انجام داد، برای مثال دمای مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است.
فقدان بهینه‌سازی‌های لازم گاز در همه موارد از صنایع تا مصرف‌کنندگان خانگی موجب مصرف شدید برق تابستانی و گاز زمستانی می‌شود، ازاین‌رو با اعمال تدابیری چون اصلاح قیمت‌ها، نوآوری و…باید روند مصرف را اصلاح کرد. ممکن است با ادامه این شرایط، به‌زودی کمبود گاز در همه فصول، خود را نشان خواهد داد.
این کارشناس خاطرنشان کرد: ممکن است مصرف گاز در شهرها و روستاهای کوچک به‌دلیل سرما و نبود امکانات گرمایشی مناسب بسیار بیشتر باشد، در حالی که در همین مناطق دهک‌های کم‌درآمدتر ساکن هستند. برای ممانعت از این تلفات بالا، ضرورت بهینه‌سازی در مصرف و تولید وجود دارد.
وی ادامه داد: این موضوع که گفته شود قشر مرفه مصرف بالاتر و مابقی دهک‌ها مصرف پایین‌تری دارند، چندان کارشناسانه نیست. گفتنی است، بالاترین دهک ۳۰ درصد مصرف بیشتر دارند و پایین‌ترین دهک هم ۴۰ درصد مصرف کمتری داشته‌اند. بر این اساس، حجم تفاوت خیلی بالا نیست، مگر خانه‌های بزرگی که به‌طبع بنا بر مساحتی که دارند، گاز بیشتری را هم مصرف می‌کنند،اما نه آن‌قدر بیشتر که تفاوت فاحشی وجود داشته باشد.
چالش‌های جدی سر راه افزایش تولید
مرادی گفت: تحریم، نبود امکانات و تکنولوژی، موجب شد تا افزایش تولید محقق نشود، از سوی دیگر نیز، مصرف گاز در بخش صنعت، نیروگاه و خانگی نیز افزایش یافت، همچنین در حال حاضر ایران به‌طورتقریبی جزو چند کشور برتر دنیا در توسعه گازرسانی است که خود این موضوع افزایش مصرف را به‌دنبال دارد. مرادی در پایان گفت: حل مشکل کمبود گاز در کشور موضوعی نیست که بتوان در کوتاه‌مدت برای آن راهکار ارائه کرد، چرا که این موضوع نیازمند راهکارهای بلندمدت است، اظهار کرد: برای این مسئله باید متناسب با ذخایر افزایش تولید انجام می‌گرفت و باید مصرف کنترل می‌شد، اما متاسفانه به‌دلیل مشکلاتی که وجود داشت، این موضوع محقق نشد.
سخن پایانی
باوجود آنکه، ایران رتبه سوم بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد، اما باتوجه به شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. این موضوع در سال‌های اخیر به‌ویژه در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده است، به‌نحوی‌که تنها در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه‌ها سوزانده شده است. ظرفیت‌های افزایش تولید انرژی در کشور وجود دارد، اما امکان صادرات با مشکلات همراه است و انتقال پول انرژی صادرشده به داخل کشور بسیار سخت شده است. برای افزایش تولید گاز از میادین جدید به سرمایه‌ای معادل ۵۰ میلیارد دلار نیاز است که در صورت جذب این سرمایه اهداف تولیدی محقق خواهد شد، وگرنه پس از سال۱۴۱۰ نیز بروز پدیده کمبود گاز محتمل خواهد بود. از طرفی امکان تامین چنین مبلغی از منابع داخلی وجود ندارد و به‌فرض اگر هم بتوانیم چنین مبلغی را تامین کنیم، به فناوری، تجهیزات و دانش فنی نیاز است که حداقل امکان تامین آن از داخل و حتی در منطقه وجود ندارد.
امسال نیز باوجود کاهش و گاه قطع گاز، بخش‌های مختلف صنعت و در مواقعی کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت‌کوره در مقایسه با گذشته، اعمال خاموشی در صنایع و بخش‌های خانگی و تجاری محتمل است. این آمار نشان می‌دهد در صورت بی‌توجهی و نبود برنامه‌ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبه‌رو خواهد شد؛ به‌نحوی‌که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خرید و توزیع وسایل گرمایشی نفتی و زغالی بین مردم اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
ارسال نظر