رسوب میلیون‌ها دلار کالا در گمرک؛ اقتصاد نفس کم آورد!
گمرکات ایران به انباری از کالاهای رسوب‌شده تبدیل شده‌اند و میلیون‌ها دلار کالا در انتظار ترخیص خاک می‌خورند. کارآفرینان و بازرگانان از موانع تخصیص ارز و نقص‌های سامانه‌ای گلایه دارند، در حالی که حادثه‌هایی مانند آتش‌سوزی در گمرک شهید رجایی، زخم‌های عمیق این بحران را آشکار کرده است. آیا فرآیند معیوب تخصیص ارز، تجارت ایران را به بن‌بست کشانده است؟
در حاشیه کارگروه پولی و بانکی مجمع کارآفرینان ایران، صنعت‌گران و بازرگانان از مشکلات عدیده در ترخیص کالاهای خود از گمرک سخن گفتند. حسن گرجی، مدیرعامل گروه شهدین گام، نمونه‌ای بارز از این بحران را مطرح کرد: ۵.۲ میلیون دلار کالای این گروه در گمرک شهید رجایی به دلیل نبود کد ساتا (شناسه اظهارنامه گمرکی برای اعلام مبدأ ارز) بلاتکلیف مانده و اجازه ترخیص ندارد.
کارآفرینان معتقدند که علاوه بر مسائل ارزی، محدودیت‌های دیگر نیز به رسوب کالا در گمرکات دامن زده و چرخه تجارت را مختل کرده است.
تخصیص ارز؛ پاشنه آشیل رسوب کالا در گمرک
علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران، ریشه اصلی رسوب کالا را در فرآیند ناکارآمد تخصیص ارز می‌داند. او توضیح داد: «واردکنندگان پس از حمل کالا و انجام مراحل بازرگانی یا تولیدی، اغلب در مرحله تخصیص ارز با مشکل مواجه می‌شوند. این نقص در چرخه تخصیص، کل فرآیند تجارت را مختل می‌کند.»
به گفته شریعتی، ناهماهنگی‌ها و تصمیمات نادرست برخی مسئولان سابق وزارت صمت، این چرخه را از مسیر طبیعی خود خارج کرده است. او به حادثه تلخ آتش‌سوزی در گمرک شهید رجایی اشاره کرد که به دلیل روان نبودن فرآیند تخصیص ارز رخ داد و خسارات سنگینی به بار آورد. شریعتی افزود: «اگر به محل حادثه نگاه کنید، شهری از کانتینرهای مچاله‌شده می‌بینید که نتیجه اختلال در نظام تخصیص است.»
آتش‌سوزی گمرک شهید رجایی؛ نتیجه ناکارآمدی فرآیندها
شریعتی تأکید کرد که حادثه گمرک شهید رجایی تنها یک نمونه از پیامدهای فرآیند معیوب تخصیص ارز است. او خواستار بررسی دقیق نقش افرادی شد که با تصمیمات نادرست یا امضاهای طلایی، به این بحران دامن زده‌اند. به گفته او، حتی با تغییر تیم وزارت صمت، مشکلات تخصیص ارز و تالارهای مربوطه همچنان پابرجاست و نیازمند بازنگری اساسی است.
سامانه‌ها؛ ابزار شفافیت یا مانع تجارت؟
شریعتی درباره مشکلات سامانه‌ای مانند نبود کد ساتا و طولانی شدن روندهای اداری گفت: «هدف از ایجاد سامانه‌ها، افزایش شفافیت و حذف امضاهای طلایی بود، اما گاهی به نظر می‌رسد ایرادات سامانه‌ها عمدی است.» او با مثالی طنزآمیز افزود: «مثل پیتزافروشی که به جای اعلام اتمام خمیر، سایت خود را غیرفعال می‌کند. گاهی سامانه‌ها به عمد دچار اختلال می‌شوند تا کنترل یا نظارتی خاص اعمال شود.»
با این حال، او تأکید کرد که مشکلات سامانه‌ها تنها بخشی از مسئله هستند و نقش اصلی را فرآیند تخصیص ارز ایفا می‌کند.
شریعتی توضیح داد که رسوب کالا در گمرک نتیجه عوامل متعددی است، اما تخصیص ارز مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین عامل محسوب می‌شود. او گفت: «اگر مسئله تخصیص ارز حل شود، ۸۰ درصد مشکل رسوب کالا برطرف خواهد شد. عوامل دیگر مانند مشکلات سامانه‌ای یا روندهای اداری نیز وجود دارند، اما تأثیر آن‌ها در مقایسه با تخصیص ارز محدود است.»
ضرورت اصلاح فرآیندها برای نجات تجارت
بحران رسوب کالا در گمرکات ایران، از گمرک شهید رجایی گرفته تا سایر بنادر، نشان‌دهنده نقص‌های عمیق در فرآیندهای تجاری است. تخصیص ناکارآمد ارز، ناهماهنگی‌های سیستمی و تصمیمات نادرست گذشته، چرخه تجارت را فلج کرده و خسارات سنگینی به کارآفرینان و اقتصاد کشور وارد آورده است. اصلاح این فرآیندها، از بازنگری تخصیص ارز تا رفع موانع سامانه‌ای، ضرورتی فوری برای احیای تجارت و جلوگیری از حوادث مشابه در آینده است.
