برگ برنده دولت از درآمد های مالیاتی

یکی از بخش‌های حیاتی هر اقتصاد، دولت است. دولت برای حفظ اهمیت خود در مناسبات اقتصادی، باید به سوی کسب درآمدهای پایدار و قابل اعتماد در اقتصاد حرکت کند. در غیر اینصورت، ممکن است منجر به نابالغی‌های مالی و تورم در کشور شود. یکی از منابع درآمدی دولت، مالیات است. این درآمد به طور پایدار است و تأثیر تورمی بر اقتصاد ندارد. همچنین، اگر به درستی مدیریت شود، می‌تواند نابرابری درآمدی و شکاف اقتصادی بین فقیران و ثروتمندان را کاهش دهد.

درآمد مالیاتی به دو دسته اصلی قابل تقسیم‌بندی است؛ مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم. مالیات‌های مستقیم به این دلیل که به صورت مستقیم از درآمد اشخاص برداشت می‌شود «مستقیم» نام گرفته است. در سمت دیگر مالیات غیرمستقیم قرار گرفته که به صورت مستقیم از جیب اشخاص برداشت نمی‌شود. مثلا ممکن است با انجام خرید از یک فروشگاه مجبور باشید این مالیات را پرداخت کنید. به همین دلیل به این مالیات، «مالیات غیرمستقیم یا مالیات بر کالاها و خدمات» می‌گویند.

همانطور که گفته شد مالیات کالاها و خدمات (غیرمستقیم) مالیاتی است که احتمالا روزانه با آن در ارتباط بوده‌اید؛ از خرید در یک فروشگاه گرفته تا پرداخت هزینه غذا در یک رستوران. مالیاتی که بر روی کالاها یا بر روی فیش رستوران‌ها ثبت می‌شود و افراد موظف به پرداخت آن هستند مالیات بر ارزش افزوده است. این مالیات یکی از مهمترین اجزای مالیات‌های غیرمستقیم محسوب می‌شود. اجزای دیگری نیز در ایجاد مالیات‌های غیرمستقیم نقش دارند مانند مالیات بر سیگار یا مالیات بر نقل و انتقالات خودرو.

حال اگر بخواهیم عملکرد دولت در اخذ این مالیات مورد ارزیابی قرار دهیم باید ابتدا با روند تصویب مالیات‌ها و محاسبه نرخ تحقق آن آشنا شویم. معمولا پیش از شروع هر سال، رقم درآمد مالیاتی‌ای را که دولت‌ها قصد دارند وصول کنند در لایحه بودجه پیش‌بینی می‌کنند. پس از تصویب این لایحه در مجلس و تبدیل آن به قانون، دولت خود را موظف می‌کند به آن عمل کند. یعنی درآمدی را که برای هر بند مالیاتی درنظر گرفته وصول کند. میزان تحقق این مالیات در طول سال می‌تواند عملکرد مالیاتی دولت را به نمایش بگذارد.

طبق تازه‌ترین آمار سازمان امور مالیاتی کشور، دولت توانسته نزدیک به ۹۱.۴ درصد پیش‌بینی ۹ ماهه خود از درآمد حاصل از «مالیات بر کالاها و خدمات» را که در قانون بودجه ۱۴۰۲ آمده وصول کند. به عبارتی نرخ تحقق مالیات بر کالاها وخدمات در ۹ ماهه ابتدایی امسال ۹۱.۴ درصد بوده است.

مالیات بر صادرات مواد خام در صدر عملکرد مالیاتی دولت

سازمان امور مالیاتی کشور در دی ماه امسال آمارهای تحقق ۹ ماهه مالیات در کشور را منتشر کرد. بر اساس این آمار، پیش‌بینی ۹ ماهه دولت از مالیات‌های غیرمستقیم در قانون بودجه ۱۴۰۲ رقمی معادل ۲۲۸ هزار میلیارد تومان (همت) بوده که دولت توانسته حدود ۲۰۸ همت آن را محقق کند. به عبارتی می‌توان گفت نرخ تحقق مالیات که از تقسیم ۲۰۸ همت «محقق شده در ۹ ماهه ابتدایی امسال» بر ۲۲۸ همت «پیش‌بینی شده در قانون بودجه» بدست می‌‌آید معادل ۹۱.۴ درصد خواهد بود. یعنی دولت توانسته بیش از ۹۱ درصد تعهدات مالیاتی خود را برای «مالیات بر کالاها و خدمات» عملی کند.

همانطور که گفته شد مالیات بر کالاها و خدمات اجزای زیادی دارد که نرخ تحقق هر کدام از آن ها به تفکیک متفاوت است. برای مثال بیشترین میزان تحقق مالیاتی تا پایان آذر امسال مربوط به «مالیات بر صادرات مواد خام از جمله نفت و گاز» بوده است. پیش‌بینی دولت از این پایه مالیاتی معادل ۲.۳ همت بوده که ۲.۷ همت آن در این مدت وصول شده است. به عبارتی میزان وصول درآمد از این پایه مالیاتی ۱۶ درصد بیشتر از پیش‌بینی دولت در قانون بودجه بوده است.

مالیات دیگری که اهمیت بررسی دارد مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی است. میزان تحقق این مالیات در ۹ ماهه ابتدایی امسال معادل ۵۱ درصد بوده که می‌تواند نشان از فروش پایین فرآورده‌های نفتی در این مدت باشد.

مهمترین جز مالیات غیرمستقیم، مالیات بر ارزش افزوده است. پیش‌بینی ۹ ماهه دولت از کسب درآمد از این محل حدود ۱۴۲ همت بوده که توانسته ۱۴۰ همت آن را محقق کند. به عبارتی بیش نزدیک به ۹۹ درصد این مالیات وصول شده است.

به طور کلی بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود اینکه عملکرد دولت در برخی بخش‌ها مانند مالیات بر خودروهای لوکس یا خانه‌ها خالی نامطلوب بوده، تحقق مالیات‌های غیرمستقیم به طور کلی مناسب بوده است. یعنی دولت توانسته با مالیات‌ستانی بیش از پیش‌بینی از برخی بخش‌ها چاله‌های بخش‌های دیگر را پر کند و کل درآمد مالیاتی را تا حد خوبی محقق سازد.