ایران در آستانه یک شوک بزرگ اقتصادی؟

اقتصاد ایران دهه‌هاست که متصل به شیر نفت است و به عنوان یک اقتصاد رانتیر و بیمار شناخته می‌شود. در تمامی رژیم‌های تحریمی از چهار دهه گذشته تا کنون، نفت اصلی‌ترین چارچوب اهداف تحریمی علیه ایران است. از تحریم‌های دوران کارتر که بر نخریدن نفت از ایران استوار بود. تا تحریم‌های دوره ریگان که بر ممنوعیت خرید مشتقات نفتی از ایران طراحی شد. پس از آن نیز طرح تحریم‌های داماتو در دوران کلینتون تیر خلاصی بر سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت نفت و گاز ایران بود که سرمایه‌گذاری در حوزه‌های بالادستی و پایین‌دستی نفت را به شدت هدف گرفت و سرمایه‌گذاری بالای بیست میلیون دلار در این صنایع ایران را مشمول تحریم‌های سخت قرار داد. داوود هرمیداس باوند، استاد دانشگاه و دیپلمات بازنشسته در گفت‌وگو با گسترش نیوز از یک اتفاق مهم در آینده اقتصاد ایران پرده برمی‌دارد.

اسارت در تله تحریم‌ها

این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی مبنی بر چشم‌انداز حضور ایران در بازارهای نفتی و گازی دنیا اظهار داشت: بیش از یک دهه است که تحریم‌های سنگینی علیه صنعت نفت و گاز کشور وضع شده است که روز به روز نیز بیش از پیش تشدید شدند و این صنایع را در کشور با مشکل فرسودگی و فقدان مشتری راهبردی مواجه کرده‌اند. پیش از این و در دوران پیش از انقلاب پالایشگاه‌های نفتی بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا و کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی بر پایه مصرف نفت ایران طراحی شدند. این طراحی به گونه‌ای بود که این پالایشگاه‌ها، فقط توانایی پالایش نفت ایران را داشتند و در صورتی که نفتی جز نفت ایران خریداری می‌کردند با مشکلات بسیار زیادی در فرآیند پالایش مواجه می‌شدند. از ابتدای تحریم‌های جدید در انتهای دهه هشتاد، تمامی این کشورها اعم از یونان، پرتغال، اسپانیا، ایرلند، کره جنوبی، چین، هند، ژاپن، مالزی و ترکیه اقدام به به تغییر تکنولوژی‌های پالایشی خود کردند که به معنی به صدا درآمدن زنگ خطر برای اقتصاد ایران است.

جاخالی زیر پای نفت ایرانی!

داوود هرمیداس باوند در ادامه خاطرنشان ساخت: متاسفانه سیاستگذاران کشور به ویژه در بخش اقتصاد در این سال‌ها به این زنگ خطر توجهی نداشتند و این در حالی بود که عراق و عربستان با ارئه بسته‌های تخفیفی نفتی و گازی به راحتی ظرفیت صادراتی ایران را به نفع خود تصاحب کردند به گونه‌ای که عدم حضور ایران در بازار جهانی نفت خلاء خاصی در بحث نوسان قیمت این کالای استراتژیک ایجاد نکرد و اکنون کشورها بدون نیاز به نفت و گاز ایران به راه خودشان در مسائل اقتصادی ادامه می‌دهند و معمولا هم قراردادهای طولانی مدتی در این حوزه با کشورهای عراق و عربستان و حتی روسیه امضا کرده‌اند که تا زمانی که جهان با این کشورها به چالش سیاسی برنخورد، این ترکیب سبد وارداتی از کشورهای یاد شده تغییری نخواهد داشت.

شوک بزرگ اقتصادی در انتظار ایران؟

این دیپلمات بازنشسته در پایان یادآور شد: اقتصاد ایران، دهه‌ها بر پایه فروش نفت و مشتقات نفتی استوار شده بود و به یک اقتصاد تک‌محصولی شهرت داشت. اکنون که بازار مشتریان ایران در این کالا از میان رفت، به شدت باید نگران پیدا کردن مشتریان جدید برای نفت خودمان باشیم و این در شرایطی است که با توجه به اوضاع اقتصادی جهان، تقاضای جدیدی برای خرید نفت ایجاد نشده است و یافتن یک جای پای محکم برای ایران در شرایطی که مفروض را بر این بگذاریم که اکنون تحریم‌ها لغو شده‌اند، بسیار دشوار است. به معنای دیگر، اکنون اقتصاد ایران در چالش بزرگ انتخاب قرار دارد و این در حالی ست که به علت عدم سرمایه‌گذاری مناسب و عدم واردات تکنولوژی کارآمد غربی، صنعت نفت کشور دچار فرسودگی و بحران شده است و حتی در صورت رفع تحریم‌ها با دو چالش عمده مواجه است: نخست فقدان مشتری و دوم فرسودگی تاسیسات برای افزایش تولید و عرضه در بازار! این در واقع به معنای حذف کامل ایران از بازارهای نفت جهان است. در شرایطی که ساختار کلی اقتصاد ایران برپایه نفت و گاز فروشی شکل گرفته است، لغو کامل تحریم‌ها هم در شرایط کلی دردی از اقتصاد ایران دوا نمی‌کند و اقتصاد کشور باید برای یک وضعیت بحرانی طولانی مدت و یک شوک بسیار شدید اقتصادی در آینده نزدیک آمادگی داشته باشد در غیر این صورت، وضع اقتصادی کشور از شرایط فعلی نیز بسیار بدتر خواهد شد.