سه پیشنهاد یارانه‌ ای جدید

نظام پرداخت یارانه در سراسر کشورهای جهان، به مثابه مکانیزم تامین حداقل‌های موقت برای زندگی افراد کم‌توان اقتصادی تا زمانی که شرایط کار کردن پیدا کنند، برقرار است و در اشکال مختلفی، دهک‌های اقتصادی فرودست را مورد پوشش قرار می‌دهد.

با این حال نظام توزیع یارانه‌ها در ایران، از الگوی توزیع همگن و البته غیر هدفمند تبعیت می‌کند که تقریبا تمامی دهک‌های جامعه را مورد هدف قرار می‌دهد و با فلسفه ایجابی یارانه، مغایرت دارد. میثم هاشم‌خانی، پژوهشگر اقتصاد و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با گسترش نیوز، از امکان تبدیل یارانه‌های سیاه، به یارانه‌های سپید می‌گوید.

قدرت خرید یارانه‌ها، کمتر از ده سال پیش

این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی مبتنی بر چرایی دسته‌بندی یارانه‌ها به سیاه و سفید، اظهارکرد: پرداخت یارانه باید دهک‌های نیازمند را مورد پوشش قرار دهد، در حالی که در ایران، پرداخت یارانه نقدی و یارانه سوخت، باعث افزایش پایه پولی و تورم می‌شود و از عدالت توزیعی برخوردار نیست. دولت درآمدهای مضاعف خود از محل افزایش نرخ حامل‌های انرژی را بین اقشار نیازمند توزیع نکرد و مبلغ پرداخت یارانه همان است که در سال ۹۰ بود و البته با قدرت خرید بسیار پایین تر از ده سال گذشته!

یارانه‌های موجود، اثر تورمی دارند

وی افزود: البته دولت می‌تواند بدون افزایش مجدد نرخ حامل‌های انرژی، یارانه‌های افراد پردرآمد و یا طبقات متوسط را قطع کند و مبلغ دریافتی اقشار فرودست را به شکل مکفی افزایش دهد.

هاشم خانی درباره اثر تورمی توزیع یارانه‌ها، یادآور شد: دولت درحال‌حاضر یارانه‌های متنوع و سنگینی پرداخت می‌کند که علاوه بر عدم هدفمندی، توزیع رانت سنگینی را به دنبال دارد و آثار تورمی خود را نیز به شدت برجای گذاشته است.

ارز دولتی را آزاد کنید

وی ادامه داد: هم‌اکنون، دولت با تخصیص دلار ارزان ۴۲۰۰ تومانی بین افراد خاص، رقمی بیش از ۲۲۵ هزار میلیارد تومان در امسال، رانت ناشی از مابه‌التفاوت نرخ ارز دولتی و آزاد را، تحت عنوان ارز تخصیصی برای تامین کالای اساسی پرداخت می‌کند که فساد چشمگیری ایجاد کرده و به هیچ عنوان در زمره یارانه‌های سپید دسته‌بندی نمی‌شود و اتفاقا باعث می‌شود که کالای اساسی مورد نیاز طبقات فرودست، با قیمت‌های بسیار بالاتر در اختیارشان قرار بگیرد.  با توزیع چنین رانتی، بهره‌مندان از دلار دولتی ثروتمندتر می‌شوند و افراد فرودست نیز فقیرتر می‌شوند.

آموزش و بهداشت کیفی رایگان، فقرزداست!

این اقتصاددان اظهارکرد: یارانه‌های سپید عبارت است از، بهداشت کیفی رایگان، آموزش کیفی رایگان و نیز تخصیص یارانه نقدی مکفی برای فقرزدایی از طبقات فرودست مردم؛ پیشنهاد می‌کنم که دولت، ارز را آزاد بفروشد و با حذف دلار فسادآفرین دولتی، تمام درآمد ناشی از آزادسازی نرخ دلار را به عنوان یارانه نقدی به طبقات کم درآمد تخصیص دهد. هرچند پوشش درمان ارزان و آموزش رایگان در کشور، در حال حاضر نیز وجود دارد ولی باید کیفی‌سازی و تعمیق شود تا به شکل مناسبی برای فقرزدایی، موثر واقع شود. تجربه بسیاری از کشورها در سراسر جهان، اثبات می‌کند که این شیوه به شکل بسیار کیفی در کاهش فقر اثر دارد و سطح درآمد عمومی دهک‌های آخر جامعه را به شکل قابل توجهی ارتقا می‌دهد.

یارانه کالایی فسادآفرین است

هاشم خانی با بیان اینکه یارانه‌های کالایی فسادآفرین و رانتیر هستند، خاطرنشان ساخت: تجربه تخصیص کالاهای یارانه‌ای کوپنی و همچنین طرح‌هایی چون سبد کالا، نشان داد که دولت نباید از شیوه‌های رانتی برای تخصیص یارانه به اقشار نیازمند، استفاده کند. وی افزود: با حذف هزینه‌های درمان و آموزش از سبد هزینه‌های خانوار، کمک شایانی به فقرزدایی در دهک‌های نیازمند رخ خواهد داد.

یارانه پردرآمدها حذف شود

این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: حذف یارانه‌های نقدی و کالایی افراد پردرآمد و افزایش میزان یارانه نقدی پرداختی به طبقات نیازمند، تاثیری در نرخ افزایش یا کاهش نرخ تورم به طور مستقیم نخواهد داشت اما باعث توانمندسازی و فقرزدایی از نیازمندان جامعه خواهد شد و آثار اجتماعی و اقتصادی شگرفی بر جای خواهد گذاشت. کافی است تا دولت، رویکرد خود نسبت به یارانه‌های سیاه را به نفع نیازمندان تغییر دهد تا یارانه‌های سپید و هدفمند (غیر تورمی) در اختیار نیازمندان قرار بگیرد و فشار اقتصادی کمتری به طبقات فرودست وارد شود.