آسیب‌شناسی لوازم‌ خانگی گران در بازار ایران!

برنامه "بی قاب، بی‌نقاب" با حضور علیرضا حاتمی، مدیر رسانه‌ای انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران و سعید عباسی کارشناس بازار لوازم خانگی به موضوع چرائی روند رو به رشد قیمت‌ها در بازار لوازم خانگی و عدم نظارت به این بازار پرداخت.

در امسال به دنبال شیوع کرونا که موجب بی‌رونق شدن بازار شد، بی‌ثباتی نرخ ارز، تغییر دستمزد کارگران و افزایش هزینه‌های تولید شاهد رشد ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت لوازم خانگی در بازار بوده‌ایم. اظهار نظر درباره دلایل این افزایش قیمت‌ها متفاوت است.

خالی بودن بازار/ احتکار تولیدکننده یا بالابودن نیاز

برخی ادعا می‌کنند تعدادی از تولیدکنندگان لوازم خانگی به علت بدبینی نسبت به بازار ارز و تکانه‌های آن، تمایل زیادی برای پرکردن بازار از محصولات خود ندارند. در واقع محصولات در انبارها انباشته شده‌اند و اجازه خروج ندارند، درستی این موضوع را از علیرضا حاتمی جویا شدیم و او گفت: تولیدکننده به دلیل ماهیت فعالیت خود نمی‌تواند تولید را کاهش دهد یا از عرضه آن خودداری کند، چرا که هزینه‌های سربار تولید بسیار زیاد است و موجب زیان به او می‌شود.

مدیر رسانه‌ای انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران، افزایش قیمت محصولات این حوزه‌ها را به دلیل گرانی نهادهای تولید دانست و اظهار کرد: تولیدکننده یکی از بازیگران این عرصه است نه تعیین‌کننده. بنابراین یک صنعتگر با خالی کردن بازار هیچ منفعتی به‌دست نمی‌آورد.

حاتمی تاکید کرد: ظرفیت سرمایه‌گذاری در ایران ۳برابر میزان نیاز کل بازار است اما به دلیل اینکه تولیدات خارجی در سال‌های گذشته ۶۰درصد بازار را اختیار داشتند و یکباره و در شرایطی که تولید داخل آمادگی این شرایط را نداشت، خارج شده‌اند، پر کردن بازار قدری زمان بر است.

انبار خالی کارخانه‌ها نمی‌تواند دلیل عدم احتکار باشد

در ادامه حاتمی با بیان اینکه انبار کارخانه‌های تولیدکننده به سرعت خالی و به بازار عرضه می‌شود، عنوان کرد: درحال‌حاضر انبار هیچ یک از کارنجات تولیدی لوازم خانگی انباشت کالا مشاهده نمی‌شود. این صنایع با افزایش شیفت‌های کاری با هدف تامین نیاز بازار فعالیت و با سرعت از انبارها به بازار مصرف ارسال می‌کنند.

نظر سعید عباسی، کارشناس این حوزه کمی متفاوت است. او می‌گوید: گرچه بسیاری از انبارها از کالا خالی است و به نظر می‌رسد احتکاری صورت نگرفته اما این موضوع نمی‌تواند بدین معنا باشد که کالا به مصرف‌کننده رسیده است. کارنجات تولیدی عمدتا کالای خود را به بنکدار می‌فروشند که بیشتر این افراد با انگیزه التهاب قیمتی، کالا را خریداری می‌کنند و حتی برخی از این افراد در صنف لوازم خانگی نیستند.

علت حضور برندهای خارجی در بازار

علاوه بر ممنوعیت واردات لوازم خانگی از تیرماه سال ۹۷، تحریم‌ها نیز در کاهش عرضه محصولات خارجی در بازار بسیار تاثیرگذار بوده است اما همچنان این کالاها در بازار مشاهده می‌شود، عباسی علت را در قاچاق می‌داند و می‌گوید: بسیاری از شرکت‌ها در کشورهای همسایه ایران حضور پیدا می‌کنند و با چند برابر نیاز بازار آن کشورها شروع به تولید می‌کنند و محصولات مازاد، بیشتر از راه مرزها وارد ایران می‌شود.

عدم شفافیت زنجیره تامین چالش اصلی بازار

وی با بیان اینکه مشکل عمده صنعت لوازم خانگی، شفافیت زنجیره تامین است، عنوان کرد: برآورد نیاز داخل کشور توسط سازمان‌های مختلف، متفاوت است. در واقع آمار اعلام شده از سوی وزارت صمت، سازمان حمایت، اتحادیه صنف فروشندگان و انجمن لوازم خانگی با یکدیگر فرق دارد. در شرایطی که وضعیت آماری این چنین باشد، سیاست‌گذار نمی‌تواند به درستی تصمیم بگیرد.

این کارشناس بازار لوازم خانگی معتقد است بخش عمده التهاب بازار لوازم خانگی از نبود شفافیت در آمارها سرچشمه می‌گیرد و مسائل دیگر مانند تکانه‌های ارزی این مشکل را تشدید می‌کند. پس اگر زنجیره تامین شفاف بود یعنی تولید‌کننده و واردکننده، میزان تولید، اینکه انبارهای کالا در اختیار چه کسی است و انتهای زنجیره مشخص بود، التهاب به شدت کاهش می‌یافت.

عباسی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه متولی ایجاد شفافیت کدام نهاد است، وزارت صمت را مسئول دانست و گفت: اگر این نهاد وظیفه خود را درباره شفافیت به درستی انجام دهد، تکانه‌های ارزی نمی‌تواند تا این حد سبب التهاب شود.

حاتمی هم در این راستا می‌گوید: تصمیم گیرندگان صنعت صرفا بر اساس اطلاعات و آمار تصمیم نمی‌گیرند بلکه یک سری تبعات اجتماعی وجود دارد که سیاستگذاران به آن توجه می‌کنند و سرمایه‌های اجتماعی را در نظر می‌گیرند.

میزان وابستگی صنایع داخلی به نهاده‌های خارجی

تاثیر‌پذیری شدید قیمت لوازم خانگی از نوسانات ارزی این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که تولید این محصولات تا حد زیادی به واردات وابسته است، اما حاتمی میزان وابستگی به نهاده‌های وارداتی را بین صفر تا ۳۰ درصد تخمین می‌زند و می‌گوید: این وابستگی به موادی است که در ایران تولید نمی‌شود یا فعلا صرفه اقتصادی برای تولید آن وجود نداشته است.

وی ضمن تاکید برنیاز به واردات، به افزایش قیمت نهاده‌های تولید داخل اشاره کرد و گفت: در مورد صنایع داخلی مانند ورقه‌های فولادی و مواد پتروشیمی با افزایش قیمت چندبرابری روبه‌رو بوده‌ایم. به عنوان مثال قیمت ورق فولادی ۵ برابر شده است.

علت تفاوت قیمت سامانه ۱۲۴ و بازار

تفاوت قیمت‌ها در بازار با سامانه ۱۲۴ که تابلوی اعلانات سازمان حمایت به حساب می‌آید، موضوع مهمی است که همواره برای مردم پرسش ایجاد می‌کند. حاتمی این سوال را این گونه پاسخ می‌دهد: قیمت‌گذاری محصولات یک فرآیند دارد. در این فرآیند، تولید‌کننده، قیمت‌ها را به سامانه ۱۲۴ اعلام و دلایل و مستندات خود را ارائه می‌کند. سازمان پس از بررسی، قیمت‌ها را تایید یا رد می‌کند. به دلیل تراکم کاری سازمان حمایت در این روزها، از زمان ارائه مدارک تا تصویب قیمت زمانی زیادی می‌گذرد. در این شرایط تولیدکننده با نوسانات قیمت بالایی روبه‌روست و نمی‌تواند منتظر رای سازمان حمایت بماند به همین دلیل گاهی خارج از چارچوب دولت، قیمت‌ها را تغییر می‌دهد.

حاکمیت توان حذف تولیدکننده زیرپله‌ای را ندارد

بسیاری از مردم هنگام نصب لوازم خانگی متوجه تقلبی بودن آن می‌شوند. در واقع زمانی با حقیقت روبه‌رو می‌شوند که پول را پرداخته کرده و به فروشنده متقلب دسترسی ندارند. عباسی با شاره به دلیل وفور کالای فیک در بازار، گفت: به دلیل افزایش قیمت نگران‌کننده لوازم خانگی، کالاهای تقلبی بیش از گذشته در بازارعرضه می‌شود و مصرف‌کننده هیچ ابزاری برای تشخیص اصل بودن کالا و تولیدکننده آن ندارد. البته شرکت هایی که برند آنها در تولید کالاهای تقلبی مورد سواستفاده قرار می‌گیرد، شکایت می‌کنند و برخی از آنها به نتیجه می‌رسند.

وی در پاسخ به این سوال که چرا بساط شرکت‌های متقلب برچیده نمی‌شود، گفت: دلیل حذف نشدن شرکت‌های زیرپله‌ای که اقدام به تولید کالای قاچاق می‌کنند این است که حاکمیت ابزارهای لازم برای برخورد با آنها را ندارد.

تغییر ذائقه ایرانیان نیازمند ورود مدیران فرهنگی است

در بخش دیگری از برنامه به موضوع تمایل ایرانیان به کالاهای خارجی و تفکر مثبتی که نسبت به آن وجود دارد پرداخته شد و نحوه خدمات دهی پس از فروش صنایع داخلی مورد بحث قرار گرفت. در این راستا حاتمی گفت: ذائقه پردازی در بازار به دلیل فعالیت ۲۰۰ تا ۳۰۰ ساله استعمارگران در کشور بسیار تغییر کرده و بسیار پیچیده تر از آن است که بتوان تصور کرد. ذائقه پردازی امروز تنها حاصل بازاریابی و تبلیغات شرکت‌ها نیست بلکه مدیران فرهنگی هم باید دست به کار شوند. وقتی یک برند خارجی چندین هزار میلیارد درطی چند سال تنها برای تبلیغات صرف می‌کند، رقابت با آن بسیار مشکل خواهد بود. در واقع در طی سالیان دراز مفهومی در سطح کشور ایجاد شده که تولید‌کننده داخلی موفق به رشد نشده است.

وی علت شکسته نشدن قیمت‌ها با وجود قاچاق را به مقوله ذائقه ایرانی پیوند زد و عنوان کرد: گرایش به سمت کالای خارجی هرچند گران قیمت وجود دارد یعنی کالای قاچاق هرچندگران، باز هم خریداری می‌شود.

کاهش قیمت یا فرهنگ‌سازی ؛ راهکار چیست؟

در خاتمه، عباسی همچنان بر ایجاد شفافیت در زنجیره توزیع کالا تاکید کرد و آن را مهم‌ترین و اصولی‌ترین راه برای آرام کردن التهابات دانست.

وی گفت: ستاد تنظیم بازار از سال ۹۶ زیر ساخت‌ها و ادبیات مربوط به شناسه کالا و شناسه رهگیری را در کلیه واحدهای تولیدی تعریف کرده است. بسیاری از کالاها این دو ویژگی را دارند که مصرف‌کننده می‌تواند استعلام کند و اگر اطلاعات کالا کامل بود و شرکت ارائه‌کننده گرانتی تایید کرد، اقدام به خرید کند. همچنین با توجه به الزام سازمان حمایت برای درج قیمت در سایت ۱۲۴ از گرانفروشی نیز جلوگیری می‌شود.

اما حاتمی معتقد است: انجمن تولیدکنندگان به این نتیجه رسیده است که تمام مشکلاتی که در مسیر تولید وجود دارد مسئله شفافیت و قیمت‌گذاری نیست. مسئله این است که صنایع داخلی باید به مقیاس تولید برسند و در کنار آن پشتوانه فرهنگی و اجتماعی ایجاد شود تا در مقابل هجوم ذائقه‌های خارجی از تولید داخل محافظت شود.