صادرات نفت ایران در ماههای اخیر وارد فاز تازهای از ثبات و رشد شده و دادههای ردیابی نفتکشها نشان میدهد متوسط فروش روزانه در پاییز ۱۴۰۴ حدود ۱.۵ تا ۱.۶ میلیون بشکه در روز بوده است؛ رقمی که نسبت به مدت مشابه سال گذشته نزدیک به ۲۰ درصد افزایش را نشان میدهد. این روند در حالی ثبت شده که تخفیفهای فروش نسبت به قیمت پایه برنت کاهش یافته و فاصلهٔ قیمتی به حدود ۸ تا ۱۰ دلار رسیده است. همزمان، چین با سهمی بیش از ۸۰ درصد همچنان مقصد اصلی صادرات است و افزایش تنوع مسیرهای حمل نشان میدهد تهران در پی تثبیت بازارهای آسیایی و بازگشت تدریجی به بازارهای منطقهای است.
پس از صدور دور تازه سهمیههای واردات نفت توسط پکن، پالایشگاههای مستقل چین بار دیگر دریافت نفت خام ایران را افزایش دادهاند؛ اقدامی که در سایه تحریمها، تخفیفهای قابل توجه و فشار سهمیهبندی، جایگاه ایران در بازار انرژی شرق آسیا را پررنگتر کرده است.
یک کارشناس حوزه انرژی تأکید کرد ایران با تعریف استراتژیهای تازه، همکاری منطقهای و جذب سرمایهگذاری خارجی میتواند دوباره به یکی از بازیگران اصلی حوزه انرژی دریای خزر تبدیل شود؛ اما این مسیر نیازمند برنامهریزی بلندمدت، شفافیت اقتصادی و اجرای پروژههای بزرگ نفت و گاز است.
ایران با برخورداری از بزرگترین میادین نفت و گاز جهان، اکنون در آستانه بهرهبرداری از یک ظرفیت فراموششده قرار گرفته است؛ «گردشگری انرژی». حوزهای که میتواند فراتر از جذابیتهای صنعتی، به منبعی پایدار برای درآمد ارزی و ایجاد اشتغال در مناطق نفتخیز تبدیل شود و مسیر تازهای برای توسعه گردشگری کشور بگشاید.
در حالی که نگاهها به تصمیم بانک مرکزی آمریکا و سرنوشت مذاکرات صلح روسیه و اوکراین دوخته شده، قیمت نفت در بازار جهانی روز سهشنبه تقریباً ثابت ماند. کارشناسان میگویند نگرانی از مازاد عرضه در سال آینده، اثر احتمالی تحریمهای نفتی روسیه را خنثی کرده و مانع از رشد قیمتها شده است.
اقتصاد ایران همچنان در سایه نفت گرفتار مانده است؛ با وجود تلاش برای رشد صادرات غیرنفتی و توسعه بخشهای صنعتی و کشاورزی، نفت هنوز نزدیک به نیمی از درآمد ارزی کشور را تامین میکند و تحریمها، سیاستهای داخلی و مشکلات زیرساختی مسیر تنوع اقتصادی را ناهموار کردهاند. کارشناسان معتقدند تا زمانی که اصلاحات ساختاری و دیپلماتیک همزمان اجرا نشود، ایران نمیتواند به استقلال اقتصادی واقعی دست یابد.
جهش کمسابقه تولید در سه میدان نفتی غرب کشور، با دستیابی به رکورد ۱۲۰ هزار بشکه در روز، نیمی از هدف کوتاهمدت وزارت نفت برای افزایش تولید را محقق ساخت. این موفقیت چشمگیر که با بهرهگیری از فناوریهای نوین و تنها با یکچهارم هزینه مصوب در کمتر از یک سال به دست آمده، الگویی جدید برای توسعه بهینه میادین خشکی ایران معرفی میکند و روزانه بیش از ۵ میلیون دلار درآمد برای کشور به همراه دارد.
صادرات ایران در دو دهه اخیر از وابستگی مطلق به نفت تا حرکت به سمت کالاهای صنعتی و معدنی، مسیری پرچالش و پرنوسان را طی کرده است. تغییر بازارهای هدف از همسایگان نزدیک به شرکای شرقی مانند چین و روسیه، نشاندهنده تحولی عمیق در ماهیت تجارت خارجی کشور است؛ تحولی که بیش از آنکه انتخابی آگاهانه باشد، نتیجه فشار تحریمها و محدودیتهای بینالمللی است.
صنعت نفت در آستانه اجرای برنامه هفتم، با یک تناقض بزرگ دست و پنجه نرم میکند: هدفگذاری تولید افزایش یافته در حالی است که ۱۸۰ میلیارد دلار سرمایه مورد نیاز برای تحقق این اهداف، نه از مسیر توسعه دولتی تأمین میشود و نه جذابیت لازم برای بخش خصوصی را دارد.
تحریمهای تازه علیه مسکو، بازار انرژی آسیا را دچار لرزش کرده است. شماری از پالایشگاههای چینی و هندی که از مشتریان اصلی نفت روسیه بودند، در هفتههای اخیر خرید خود را به حالت تعلیق درآوردهاند. این عقبنشینی محتاطانه، روسیه را با مازاد عرضهای کمسابقه روبهرو کرده و قیمت نفت خام این کشور را به پایینترین سطح ماههای اخیر رسانده است. در همین حال، حضور پررنگ ایران در بازار و افزایش عرضه نفت آن، به ازدحام محمولههای فروشنرفته روسیه در مسیر آسیا دامن زده است.
در حالیکه بازار ۲۵۰۰ میلیارد دلاری آفریقا فرصت بینظیری برای توسعه تجارت ایران فراهم کرده، سهم فعلی کشور تنها ۱.۵ میلیارد دلار است. رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا ضعف شناخت تجاری را عامل اصلی عقبماندگی دانست و از ضرورت بهرهگیری از ابزارهای هوشمند برای شناخت بازار، تسهیل تجارت و افزایش سهم ایران در این قاره سخن گفت. در همین راستا، تفاهمنامهای میان اتاق مشترک و اندیشکده حکمرانی هوشمند در حال شکلگیری است.
تحریمهای روسیه بازار جهانی انرژی را دگرگون کرده و ایران میتواند با سرمایهگذاری هدفمند و توسعه پروژههای گازی مشترک، سهم خود را افزایش دهد؛ اما این فرصت استراتژیک نیازمند سرمایه، فناوری و روابط دیپلماتیک قوی است تا ایران از تهدیدها به نفع اقتصاد خود بهره ببرد.
در حالی که ایران با دومین ذخایر عظیم گازی جهان، پتانسیل تبدیل شدن به غول انرژی منطقه را دارد، کارشناسان هشدار میدهند: هر لحظه تأخیر در توسعه میادین مشترک نفت و گاز، نه تنها سهم ملی را به رقبایی چون قطر واگذار میکند، بلکه سرمایه نسلهای آینده را به باد میدهد. توسعه این میادین، فراتر از یک ضرورت اقتصادی، به یک الزام امنیتی و بقا تبدیل شده است – اما تحریمها، کمبود سرمایه و فناوری، سد راهی سخت بر سر این مسیر حیاتی نهادهاند.
در دنیای امروز، بازار انرژی بهویژه نفت و گاز، بهعنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد جهانی، همواره در حال تغییر و تحول است. در این میان، کشورهای خاورمیانه با دارا بودن منابع عظیم انرژی، نقش کلیدی در تأمین نیازهای جهانی ایفا میکنند. ایران و امارات متحده عربی، دو کشور مهم در این منطقه، با ویژگیها و سیاستهای متفاوت خود، در تلاش برای بهرهبرداری بهینه از منابع انرژی هستند.
در اقدامی کمسابقه و پرحاشیه، سازمان امور مالیاتی کشور ۳۲۹ هزار میلیارد تومان از اموال شرکت ملی نفت را بهعنوان بدهی مالیاتی توقیف کرد؛ رقمی معادل درآمد یک ماه صادرات نفت ایران. این اقدام در حالی انجام شده که تنها یک روز پیش نیز ۹۰ هزار میلیارد تومان از داراییهای همین شرکت مسدود شده بود.
بازگشت تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد، موسوم به مکانیسم ماشه، نگرانیهایی درباره آینده تجارت نفت ایران ایجاد کرده است. اما آیا این تحریمها واقعاً میتوانند هزینههای دور زدن تحریمها را برای ایران افزایش دهند یا فروش نفت به شرکای کلیدی مانند چین و روسیه را مختل کنند؟ کارشناسان اتاقهای بازرگانی ایران و چین و ایران و روسیه معتقدند که این تحریمها تأثیر محدودی بر روابط تجاری ایران خواهند داشت و شرکای اصلی ایران به خرید نفت ادامه میدهند.
