هدیه ناخواسته آمریکا به ایران؛ حالا نوبت ماست!
تحریم‌های روسیه بازار جهانی انرژی را دگرگون کرده و ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری هدفمند و توسعه پروژه‌های گازی مشترک، سهم خود را افزایش دهد؛ اما این فرصت استراتژیک نیازمند سرمایه، فناوری و روابط دیپلماتیک قوی است تا ایران از تهدیدها به نفع اقتصاد خود بهره ببرد.
محمود خاقانی، کارشناس بازار انرژی، در بررسی تشدید محدودیت‌ها بر نفت و گاز روسیه و پیامدهای آن بر چشم‌انداز انرژی ایران، خاطرنشان کرد: شعار اصلی دولت نخست دونالد ترامپ، برتری مطلق ایالات متحده بر تمام منابع نفت و گاز جهان بود و این واشنگتن بود که قرار بود سرنوشت قیمت‌های نفت را رقم بزند. در این چارچوب، آمریکا نیروهای نظامی‌اش را در خلیج فارس، آسیای مرکزی، عراق و قفقاز متمرکز کرد. به گونه‌ای که نفت سبک و مرغوب عراق – ایدئال‌ترین منبع برای پالایشگاه‌های آمریکایی – را جذب کرده و نفت خود را صادر می‌کند؛ و به همین شیوه، در سایر مناطق نفت‌خیز، منافع مشابهی برای خود ترسیم نموده است. اکنون، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، شرق مدیترانه و شمال آفریقا در کانون توجه ترامپ قرار گرفته‌اند، زیرا این مسیرها نه تنها پشتوانه‌ای محکم برای دلار فراهم می‌کنند، بلکه راهی برای احیای شکوه ازدست‌رفته آمریکا به شمار می‌روند.
خاقانی افزود: بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون بشکه نفت در کشتی‌های شناور و بی‌سرپناه رها شده بودند و قیمت‌ها به مرز ۵۰ دلار نزدیک می‌شدند؛ چین از این موقعیت سوءاستفاده کرد و نفت ارزان را در انبارهای استراتژیک خود تلنبار نمود، هند نیز از این شرایط سود برد. اما یقیناً سقوط قیمت نفت خام، تولید نفت و گاز شیل در آمریکا را به خطر انداخت؛ از این رو، ترامپ تحریم کشورها – به ویژه روسیه به عنوان صادرکننده عمده و عامل بحران‌ساز – را به مثابه سلاحی به کار گرفت تا قیمت نفت را به سود تولیدکنندگان داخلی خود افزایش دهد.
تغییرات ساختاری بازار؛ فرصتی برای ذخایر عظیم ایران
این کارشناس انرژی با تأکید بر اینکه محدودیت‌های اعمال‌شده بر نفت و گاز روسیه پس از درگیری اوکراین، دگرگونی‌های بنیادین در بازار جهانی انرژی پدید آورده، توضیح داد: امروزه، بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی در جستجوی منابع جایگزین برای نفت و گاز روسی هستند. مسیرهای صادراتی نوین و خریداران غیرمتعارف در حال ظهورند و قیمت نفت خام در دو سال اخیر، نوسانات چشمگیری را تجربه کرده است. در این میان، ایران با دارایی‌های غنی نفت و گاز خود، پتانسیل بهره‌برداری از این شرایط را داراست.
وی افزایش سهم بازار نفت و گسترش صادرات به چین و هند – دو غول اقتصادی آسیا – را از کلیدی‌ترین فرصت‌های ایران در وضعیت فعلی برشمرد و اظهار داشت: چین و هند اکنون حجم خرید نفت از روسیه را کم کرده‌اند. برخی کشورهای اروپایی نیز برای قطع وابستگی به مسکو، به دنبال گزینه‌های جایگزین می‌گردند.
خاقانی توسعه صادرات گاز و پیشبرد پروژه‌های گازی مشترک را از دیگر فرصت‌های برجسته ایران دانست و یادآور شد: با وجود محدودیت‌های تکنولوژیکی، تقاضای جهانی برای گاز طبیعی مایع (LNG) در حال صعود است. موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران، امکان ترانزیت گاز به بازارهای هدف را فراهم می‌کند. اما ریشه اصلی مسئله اینجاست که تحریم‌ها، چالش‌های مالی، اختلالات در نقل‌وانتقال‌های بانکی بین‌المللی، محدودیت‌های تکنولوژیک، و دشواری در دستیابی به فناوری‌های پیشرفته اکتشاف و استخراج، بزرگ‌ترین دیوارهای پیش روی ایران به شمار می‌روند.
چالش‌های رقابتی و نیاز به سرمایه‌گذاری کلان
وی در ادامه اشاره کرد: رقابت با دیگر تولیدکنندگان – از جمله عربستان سعودی و عراق – یکی از اصلی‌ترین موانع ایران برای ورود عمیق‌تر به بازار انرژی است، زیرا این کشورها نیز مصمم به افزایش سهم خود هستند؛ افزون بر این، برخی کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین در حال تقویت تولیدات خودند.
این متخصص انرژی در خاتمه تأکید ورزید: با تداوم تحریم‌های روسیه، اگر ایران قصد ورود به بازارهای نوظهور را داشته باشد، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در بخش گاز برای بهره‌گیری از فرصت‌هاست؛ همچنین باید سبد صادراتی انرژی را متنوع کند و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.
خاقانی در پایان یادآوری کرد: محدودیت‌های روسیه، دریچه‌ای از فرصت‌ها را برای صنعت نفت و گاز ایران گشوده است، اما بهره‌برداری کامل از آن‌ها، مستلزم رفع موانع داخلی و جهانی، جلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، و تقویت روابط دیپلماتیک با جامعه بین‌الملل است. دستاوردهای ایران در این میدان، می‌تواند نقشی سرنوشت‌ساز در اقتصاد ملی و تعادل قدرت در بازار جهانی انرژی ایفا کند.
