عراق جنجال تازه به پا کرد ؛ بازی بزرگ شروع شد
توافق بغداد و اربیل برای ازسرگیری صادرات نفت با خط لوله کرکوک - جیهان در پی درخواست دو شرکت خارجی برای دریافت تضمین بازپرداخت بدهی متوقف شد.
صادرات نفت خام از منطقه کردستان عراق به پایانه جیهان ترکیه از طریق خط لوله کرکوک – جیهان، با وجود امید به توافق برای پایان دادن به بن‌بست صادرات، همچنان متوقف مانده است. این توقف در پی درخواست دو تولیدکننده کلیدی در منطقه کردنشین این کشور برای دریافت تضمین بازپرداخت بدهی‌های معوقه رخ داده است.
بن‌بست در صادرات نفت کردستان عراق
قرارداد میان دولت عراق، منطقه کردنشین این کشور و شرکت‌های نفتی با هدف ازسرگیری صادرات روزانه حدود ۲۳۰ هزار بشکه نفت خام از میدان‌های نفتی استان کرکوک در شمال به بازار جهانی از طریق بندر جیهان ترکیه تنظیم شده است. این صادرات از فروردین ۱۴۰۲ متوقف شده بود. مقام‌های نفتی اعلام کردند که دولت عراق روز سه‌شنبه (یکم مهر) با در دستور کار قرار دادن این توافق نشست برگزار کرده است، اما هنوز مشخص نیست که آیا این توافق بدون مشارکت شرکت دی‌ان‌او نروژ و شرکت جنل انرژی انگلیس اجرایی خواهد شد یا خیر.
دی‌ان‌او، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در اقلیم کردستان عراق، اعلام کرد بیژن مصور رحمانی، مدیرعامل این شرکت نروژی، راهکارهای آسانی را که می‌توان با آنها به‌سرعت به توافق رسید به دولت منطقه‌ای کردستان عراق پیشنهاد داده است، اما جزئیات این پیشنهادها را فاش نکرد. شرکت جنل انرژی نیز اعلام کرده که هنوز قراردادی را امضا نکرده و خواهان تعدیل‌های ویژه و تضمین‌هایی درباره بازپرداخت بدهی‌های معوقه است. کردستان عراق به تولیدکنندگان نفت در این منطقه حدود یک میلیارد دلار بدهی معوق دارد که سهم برآوردی دی‌ان‌او از این مطالبات حدود ۳۰۰ میلیون دلار است. رحمانی بیان کرد که بدهی‌های معوقه اقلیم کردستان عراق به دی‌ان‌او، بدهی‌های بسیاری از کشورهای دیگر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
جزئیات توافق پیشنهادی و تاثیر آن بر بازار نفت
خط لوله کرکوک – جیهان از سال ۲۰۲۳ تاکنون غیرفعال بوده است. این توقف پس از آن رخ داد که دیوان داوری مالی در پاریس، ترکیه را به پرداخت ۱.۵ میلیارد دلار غرامت بابت صادرات غیرمجاز نفت اقلیم کردستان در بازه سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ محکوم کرد. طبق گزارش هفته گذشته، عراق به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، موافقت اولیه خود را با طرحی برای ازسرگیری صادرات نفت از منطقه کردنشین این کشور اعلام کرده است.
در طرح موقت، اقلیم کردستان عراق متعهد می‌شود که حداقل ۲۳۰ هزار بشکه در روز به شرکت دولتی بازاریابی نفت عراق (سومو) تحویل دهد و ۵۰ هزار بشکه در روز دیگر را برای مصرف محلی نگه دارد. فروش نفت از بندر جیهان ترکیه از سوی یک بازرگان مستقل و با استفاده از قیمت‌های رسمی سومو انجام خواهد شد. سومو هر ماه معادل ارزش تحویل‌های کردستان عراق، نفت خام اختصاص می‌دهد. به ازای هر بشکه فروخته‌شده، ۱۶ دلار به یک حساب امانی منتقل می‌شود و به نسبت میان تولیدکنندگان توزیع خواهد شد، در حالی که درآمد باقی‌مانده به سومو تعلق می‌گیرد. قیمت نفت در واکنش به گزارش‌هایی مبنی بر توقف توافق افزایش یافت و بخشی از کاهش‌های پیشین ناشی از نگرانی‌های عرضه بیش از حد را جبران کرد. عراق بارها بالاتر از سهمیه خود در توافق اوپک‌پلاس تخطی داشته است. این کشور اوایل شهریور اعلام کرد برای جبران تخطی از سهمیه‌اش در توافق اوپک‌پلاس، تولید خود را تا خردادماه ۱۴۰۵ کاهش خواهد داد. طبق برنامه، باید بین شهریور ۱۴۰۴ تا خرداد ۱۴۰۵ در مجموع روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه از تولید خود بکاهد.
پیامدهای توقف صادرات نفت کردستان عراق برای ایران
توقف صادرات نفت از منطقه خودمختار کردستان عراق و پیچیدگی‌های پیرامون آن، علاوه بر تاثیر مستقیم بر اقتصاد عراق و شرکت‌های درگیر، می‌تواند پیامدهای غیرمستقیمی برای ایران نیز به همراه داشته باشد. با توجه به جایگاه ایران به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ عضو اوپک و روابط پیچیده این کشور با همسایگان نفتی، ثبات یا بی‌ثباتی در بازار نفت منطقه، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
تاثیرات احتمالی بر ایران:
نوسانات قیمت نفت: هرگونه اختلال در عرضه نفت از یک منطقه تولیدکننده مهم مانند کردستان عراق می‌تواند منجر به نوسانات قیمتی در بازار جهانی نفت شود. در شرایطی که ایران نیز به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است، این نوسانات می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر بودجه و وضعیت اقتصادی کشور داشته باشد. افزایش ناگهانی قیمت نفت می‌تواند به نفع ایران باشد، اما بی‌ثباتی مداوم بازار، برنامه‌ریزی اقتصادی را دشوارتر می‌کند.
رقابت منطقه‌ای: توقف صادرات نفت عراق می‌تواند بر سهم بازار سایر تولیدکنندگان منطقه، از جمله ایران، تاثیر بگذارد. اگرچه ایران خود با محدودیت‌های صادراتی ناشی از تحریم‌ها روبرو است، اما هرگونه تغییر در عرضه جهانی می‌تواند بر توانایی ایران برای افزایش یا حفظ سهم بازار خود در بلندمدت تاثیر بگذارد.
روابط دیپلماتیک و اقتصادی: روابط ایران با عراق و اقلیم کردستان پیچیده و چندوجهی است. ثبات در مناطق نفتی عراق برای ایران اهمیت امنیتی و اقتصادی دارد. هرگونه تنش یا بی‌ثباتی در این مناطق می‌تواند بر روابط دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی تاثیر منفی بگذارد. از سوی دیگر، ایران همواره بر لزوم پایبندی همه تولیدکنندگان به سهمیه‌های اوپک تاکید کرده است. هرگونه تخطی یا عدم پایبندی به توافقات، می‌تواند بر انسجام ائتلاف اوپک پلاس و در نتیجه بر سیاست‌های نفتی ایران تاثیرگذار باشد.
تاثیر بر توافقات اوپک‌پلاس: همانطور که در متن اشاره شد، عراق بارها بالاتر از سهمیه خود در توافق اوپک‌پلاس عمل کرده و اکنون متعهد به کاهش تولید شده است. وضعیت صادرات نفت کردستان و پیچیدگی‌های آن، می‌تواند بر پایبندی کلی عراق به تعهداتش در اوپک‌پلاس و در نهایت بر ثبات این ائتلاف تاثیر بگذارد. ایران به عنوان یکی از اعضای تاثیرگذار اوپک، منافع زیادی در حفظ انسجام و انضباط این ائتلاف دارد.
در مجموع، تحولات صادرات نفت کردستان عراق، هرچند به طور مستقیم به ایران مربوط نباشد، اما در چارچوب بازار جهانی انرژی و روابط منطقه‌ای، می‌تواند بر وضعیت اقتصادی و دیپلماتیک ایران تاثیراتی هرچند ظریف و غیرمستقیم بر جای گذارد. مدیریت این تاثیرات نیازمند رصد دقیق تحولات و اتخاذ سیاست‌های مدبرانه در حوزه انرژی و روابط خارجی است.
