عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی

یک عامل مهم و تاثیرگذار در رشد اقتصادی، تمرکز یا انباشت سرمایه است. جریان تمرکز و تشکیل سرمایه متوالی زنجیره‌ای مانند وجود پس‌انداز واقعی و افزایش آن، وجود مؤسسات اعتباری و مالی برای تشویق و تهییج پس‌اندازها و هدایت این منابع در فعالیت‌های اقتصادی مطلوب و استفاده از پس‌اندازها برای سرمایه‌گذاری در تولید کالاهای سرمایه‌ای باید برنامه‌ریزی‌شده انجام شود.در کشورهای در حال توسعه میل نهایی به پس‌انداز بسیار ناچیز است. پایین بودن درآمد و میل به مصرف بالا نسبت به درآمدها و به لحاظ توزیع نابرابر درآمدها، از عواملی هستند که پس‌اندازهای اختیاری را در این کشورها، کاهش داده است. به‌طورکلی، پس‌اندازهای داوطلبانه در کشورهای در حال توسعه به‌ندرت انجام می‌شود و تمرکز سرمایه از این طریق بسیارناچیز است. از این‌رو اقتصاددانان توسعه، افزایش پس‌اندازها را از طریق اعمال قدرت یا جبری توصیه می‌کنند.پس‌اندازهای جبری از طریق کاهش مصرف محقق و سبب افزایش مقدار تمرکز سرمایه می‌شود. روش‌های متعددی مانند مالیات‌بندی، سیاست‌های کسری مالی یا بودجه‌ای، وام‌گیری، خریدوفروش اوراق قرضه دولتی و سایر روش‌های عرضه اوراق مالی برای افزایش پس‌اندازهای جبری وجود دارد که می‌تواند سبب پس‌اندازهای اجباری در جامعه شود.نورکس، راه دیگری را پیشنهاد می‌کند و آن گسیل نیروهای بیکار پنهان در مناطق روستایی برای بکارگیری در فعالیت‌های ساختمانی در مناطق شهری است و افزایش درآمد این قشر را یک وسیله تمرکز سرمایه پر اهمیت در کشورهای در حال توسعه می‌داند. البته علاوه بر منابع داخلی، منابع خارجی می‌تواند جریان انباشت سرمایه را تشدید کند.

سرمایه‌گذاری هم بر طرف عرضه و هم در طرف درآمد تاثیر می‌گذارد. سرمایه‌گذاری با افزایش ظرفیت‌های تولید، موجب افزایش عرضه کل می‌شود و با افزایش درآمد اقشار مختلف جامعه، بر تقاضای کل تأثیر می‌گذارد.تمرکز سرمایه یک عامل کلیدی در روند رشد سرمایه است. همان‌طور که اشاره شد از یکسو تمرکز سرمایه برتقاضا اثر می‌گذارد و از سوی دیگر، تولید آتی را به‌دنبال دارد؛ یعنی روی عرضه هم اثر می‌گذارد.سرمایه‌گذاری در کالاهای سرمایه‌ای، نه‌تنها موجب افزایش تولید می‌شود، بلکه امکان اشتغال را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، بدون تمرکز سرمایه کافی کارآیی، امکان توسعه تکنولوژیکی نیز وجود نخواهد داشت. به عبارت دیگر، تمرکز سرمایه، جریان در اختیارگیری ماشین‌آلات وسایل تولید جهت بازدهی نیروی کار را شتاب و بکارگیری تکنولوژی تمرکز سرمایه، کارآیی تولید و نیروی کار را افزایش می‌دهد. به عقیده لوئیس، نرخ سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه باید دست‌کم بین ۱۲ تا ۱۵ درصد باشد. در این صورت، این نرخ ضمن جبران استهلاک ماشین‌آلات و پوشش افزایش نرخ جمعیت، موجب افزایش ظرفیت‌های تولیدی و اشتغال خواهد شد.

کوزنتس می‌گوید: در طول دوران رشد اقتصادی نوین، سرمایه ناخالص تشکیل‌شده در کشورهای توسعه یافته بین ۱۱ تا ۲۰ درصد و حتی بیشتر بود. سرمایه خالص بین ۶ تات ۱۴ درصد بود؛ بنابراین شاخص سرمایه اضافی نسبت به تولید در جریان رشد اقتصادی نوین، نقش مهمی ایفا کرده است.سازمان تولید که یکی دیگر از عوامل اقتصادی تاثیرگذار در رشد اقتصادی است، در ساماندهی تولید نقش مهمی دارد. سازمان تولید به معنی حداکثر استفاده از عوامل تولید در فعالیت‌های اقتصادی است. عوامل تولید یعنی کار و سرمایه به‌وسیله سازمان تولید، موجب افزایش بازدهی تولید می‌شود.پیشرفت‌های تکنولوژیکی هم نقش مهمی در رشد اقتصادی ایفا می‌کند. تغییرات تکنولوتژیکی ارتباط تنگاتنگی با تحول روش‌های تولید دارد و نشأت گرفته از روش‌های نوین در تولید است؛ بنابراین شرکت‌های دانش‌بنیان که بردانش فناورانه شکل می‌گیرند، می‌توانند نقش مهمی در رشد تکنولوژیکی داشته باشند.کوزنتس و شومپیتر در مطالعات خود معتقدند، رشد تکنولوژیکی به عواملی مانند کشفیات علمی، افزایش دانش‌های فنی، اختراع، نوآوری و بهبود در یک اختراع، بستگی داشته و خود به خود با بهبود نسبی همراه است.کوزنتس معتقد است کشورهای درحال توسعه باید تکنولوژی مدرن را وارد کنند تا بتوانند به ظرفیت‌های بهره‌وری خود در کوتاه‌مدت شتاب دهند. چون نمی‌توانند صبر کنند تا تکنیک‌های لازم را برای افزایش تولید را خود ابداع کنند.نکته قابل ذکر که تمام تکنولوژی‌های مدرن لزوم سرمایه‌بر نیست. در کنار تکنولوژی‌های سرمایه‌بر، تکنولوژی‌های هزینه‌اندوز، سرمایه‌اندوز، کاربر و فرآیند بهره‌بری نیز وجود دارد که کشورهای در حال توسعه می‌توانند با هزینه کمتر از آنها استفاده کنند.

تقسیم کار و مقیاس تولید، یکی دیگر از عوامل اقتصادی تاثیرگذار در رشد اقتصادی است. اصولا تخصیص و تقسیم کارسبب افزایش نیروی کار می‌شود و این مسئله سبب تولید در مقیاس زیاد شده و به توسعه صنعتی کشور کمک می‌کند. تقسیم کار بستگی به ابعاد، اندازه و شرایط بازار و پیشرفت اقتصادی دارد.پیشرفت اقتصادی خود بستگی به توسعه تقاضا، سطح عمومی تولید، تسهیلات زیربنایی مانند حمل‌ونقل و... دارد. یکی از عوامل رشد نوین اقتصادی، توسعه وسایل حمل‌ونقل و ارتباطات، تغییرات تکنولوژیکی در بکارگیری راه آهن، وسایل سنگین حمل بار، اتوبوس، هواپیما و... است که سبب کاهش هزینه‌های تولید و سهولت به بازار مصرف کالا می‌شود.سازمان تولید باید برای گسترش بازار فروش داخلی و خارجی طوری عمل کند که باعث گسترش این بازارها شود تا در سطوح بالاتری بتوان به تخصیص و تقسیم کار دست یافت که آن نیز باید از طریق توسعه صنعتی و کشاورزی و با سیاست تجاری کردن تولیدات داخلی باشد.