گفت‌وگوی صمت درباره عوامل موثر در بهره‌وری بخش معدن
ترقی معکوس کرده‌ایم
کارشناسان معتقدند آنچه با شنیدن اصطلاح بهره‌وری عموما به ذهن متبادر می‌شود، معنا و مفهومی کلی و نه‌چندان دقیق است.
در شرح این اصطلاح گفته‌اند بهره‌وری عبارتی است که بعد از انقلاب صنعتی مصطلح شد. در این دوره گسترش و توسعه صنعت صدها نفر را مجبور کرد، با هم کار کنند و در ارتباط مداوم باشند.
پس از قرن بیستم، توجه به این موضوع کم‌کم قوت گرفت و به اوج رسید و در سازمان‌های بزرگ و کوچک جایگاه پیدا کرد و از صنعت به تمام زمینه‌های آموزشی، خدماتی، پژوهشی و... تسری پیدا کرد. امروزه این موضوع به‌دقت بررسی می‌شود و در سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی یا غیردولتی موردسنجش قرار می‌گیرد.
بهره‌وری، ترکیبی از اثربخشی و کارآیی است. اثربخشی به‌معنای اجرای کارهای درست و کارآیی به‌معنی اجرای درست کارها است.
موضوع گفت‌وگوی امروز صمت «عوامل موثر در افزایش بهره‌وری» است و دراین‌باره علی‌خان نصراصفهانی، استاد دانشگاه و فعال معدن به پرسش‌های ما پاسخ داده است.
بزرگ‌ترین مانع افزایش بهره‌وری در بخش معدن کشور چیست و چطور می‌توان آن را از سر راه برداشت یا نقش آن را کمرنگ کرد؟
بهره‌وری موضوع بسیار مهمی در سطح جهانی است که در حقیقت یکی از شاخه‌های علمی پیشرو در حوزه‌های اقتصادی و مدیریتی است و به‌طبع متخصصان زیادی در این زمینه سرگرم مطالعه و تحقیق هستند.
متاسفانه در بخش معدن و همین‌طور دیگر حوزه‌های اقتصادی کشور، عملکرد ما بسیار ضعیف و نابسامان و به‌این‌ترتیب، امتیاز بهره‌وری صنایع کشور بسیار پایین است.
سال‌های سال است که ما نه در زمینه اثربخشی فعالیت‌ها امتیاز قابل‌قبولی کسب کرده و نه بحث کارآیی را موردتوجه قرار داده‌ایم و امروز به‌جایی رسیده‌ایم که باید بگوییم سال قبل وضعیت بهتر از امسال بود و امسال بهتر از سال آینده و روند پیشرفت‌مان معکوس شده است.
کمبود یا نبود تکنولوژی‌های جدید، فرسوده شدن سیستم‌ها و تجهیزات، ناتوانی در بروزرسانی امکانات و ماشین‌آلات، دشواری تامین مالی برای اکتشاف و استخراج، بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری در این بخش، ناامیدی و بی‌انگیزگی نیروی انسانی فعال در معادن در سطوح مختلف و.... زنجیره بزرگی از موانع را پدید آورده و وضعیت بسیار بدتر از آن چیزی است که بتوان تصور کرد.
در واقع نمی‌دانم برای درمان این‌همه معضل و گره ریزودرشت چه باید کرد و چگونه می‌توان وضعیت را تغییر داد، اما امیدوارم اوضاع موجود با تدبیر مسئولان، سروسامانی بگیرد.اما موضوعی که باید به آن اشاره کنم، این است که گاهی تصحیح یک مسیر یا بهبود یک‌روند نادرست، به‌راحتی میسر نخواهد شد، چون سیستمی که حرکت آن کند یا متوقف شود، دیگر به‌راحتی به حالت اول خود برنخواهد گشت، چه رسد به اینکه پیشرفت داشته باشد.هیچ سیستمی به‌راحتی از حالت توقف به تحرک، تغییر وضعیت نمی‌دهد و متاسفانه اگر با این فرمان جلو برویم، وضعیت بد و بدتر می‌شود و شاهد فرار سرمایه‌گذاران از بخش معدن خواهیم بود. در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌ها به خارج از کشور سرازیر یا جذب بازارهایی شده‌اند که امنیت و سودآوری بیشتری دارند.
افزایش بهره‌وری چه پیش‌نیازها و ملزوماتی دارد؟
با کمال تعجب، نخستین و مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در بالا رفتن میزان بهره‌وری، انتخاب درست و مناسب افراد حرفه‌ای است که تجربه و علم کافی برای تصدی پست‌های مدیریتی اجرایی به‌ویژه در سطح کلان را دارند.
انتظار نمی‌رود فردی که از یک شغل یا وزارتخانه غیرمرتبط به وزارت انتخاب شده و همه دوستانش را با خود آورده و در پست‌های مدیریتی چیده است، بتواند منشأ اثری شود.باید به نیروهای جوان و افراد متخصص و توانمند اعتماد کنیم و هرگونه پیش‌داوری را درباره آنها کنار بگذاریم.دومین کاری که می‌توان برای بالا رفتن بهره‌وری انجام داد، آسیب‌شناسی و ارزیابی سازمان‌های فعال در معادن است.وقتی می‌بینیم که میزان بهره‌وری در معادن پایین‌تر از حد انتظار است، روشن است که نیاز به سامانه‌های پویایی داریم که اطلاعات فعالیت‌های معدنی و تولید را جمع‌آوری و مرتب بروزرسانی کنند تا با آسیب‌شناسی آن ببینیم، مشکل اصلی از کجا است و برای حل آن چاره‌اندیشی کنیم.
هر قسمت و هر بخش، آسیب‌ها و شرایط خاص خود را دارد و باید برای هر بخش، نسخه مرتبط با همان را پیچید نه اینکه یک نسخه را برای همه تجویز کرد.بنابراین باید به‌شکلی پیش برویم که معدنکار و فعال معدنی با خوداظهاری بدون ترس از گرفتار شدن در چنگ ارگان‌های مختلف نظارت اجرایی، اطلاعات، مشکلات و چالش‌های خود را مطرح کند.
به‌علاوه میزان تولید، نیروی انسانی و دیگر اطلاعات را اعلام کند و داده‌های صحیحی از وضعیت ارائه دهد. به‌این‌ترتیب، می‌توان با بررسی اطلاعات موجود، نیاز متخصصان را بررسی کرد و به فکر راه‌حل مشکلات بود.
خلاصه اینکه نخستین نکته‌ای که باید برای افزایش بهره‌وری موردتوجه قرار گیرد، این است که باید سیستم جمع‌آوری اطلاعات به‌روز و پویا شود.
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در بهره‌وری، تجهیزات و امکانات است. در حال حاضر در بخش معدن و صنایع وابسته، تکنولوژی‌هایی به‌کار می‌رود که نیم قرن از عمر آنها می‌گذرد و بهره‌وری بسیار پایین، مصرف انرژی بالا و سرعت کمی دارند،
علاوه بر این، تربیت نیروی انسانی کارآمد هم توجه ویژه‌ای می‌طلبد و باید هم در سطح نیروی مهندسی موردتوجه قرار گیرد و هم در بخش کارگری تا نیروی انسانی متخصص تربیت شود که بتواند به‌صورت کاربردی، بهره‌وری را افزایش دهد.در نهایت نیاز شدیدی به مدیران عملیاتی و معدنی داریم که بتوانند محرک خوبی باشند و در رأس مجموعه مهندسان، کارگران و سرکارگران متخصص و حرفه‌ای، نقش دانشگاه و مراکز آموزش حرفه‌ای را بسیار پررنگ می‌کنند.
اهمیت و نقش امکانات مالی در افزایش بهره‌وری چیست؟
مشکلات مالی از جمله مهم‌ترین فاکتورهای بازدارنده است، بنابراین توانمندی، فاکتور مهمی برای افزایش بهره‌وری است. در دنیا بیشتر محرک‌های مالی از طریق بانک‌ها با اعطای وام با بهره پایین ایجاد می‌شود و حتی گاهی کمک‌های بلاعوض به فعالیت‌های صنعتی و تولیدی اختصاص پیدا می‌کند، اما در کشور ما متاسفانه بانک‌ها بیشتر نقش بازدارنده دارند تا پیش‌برنده.
در حالی که می‌توان با تعریف سیاست‌های تشویقی و حمایتی، بنگاه‌های اقتصادی را به حرکت واداشت، متاسفانه بانک‌های ما از حداقل‌های حمایتی هم سر باز می‌زنند و به‌جای آنکه مشوق باشند، مانع حرکت و عامل دلسردی هستند.اعتراف می‌کنیم که بیشتر امکانات و تسهیلات بانک‌ها در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که از رانت برخوردار هستند و بدتر اینکه بسیاری از این مبالغ در جای دیگری، غیر از محل اصلی که برای آن تعریف شده است، مصرف می‌شود.
اگر بتوانیم با تغییر سیاست‌ها به جریانات مالی جهانی متصل شویم و ساختار مناسبی ایجاد کنیم که امکان ارتباطات با جهان خارج از مرزهای کشور فراهم شود، بسیاری از تنگناها و محدودیت‌های مالی برطرف خواهد شد، البته در اینجا 2 موضوع متفاوت مطرح می‌شود؛ اول اینکه کشور باید بتواند ارتباط مناسبی با دیگر کشورها برقرار کند و دیگر اینکه زیرساخت‌های مناسب را برای استفاده از فرصت‌ها پدید آورد.
در مورد اول، همان‌طور که اشاره شد، امیدواریم که شرایط موجود تغییر کند و به‌زودی شاهد تحولاتی مثبت باشیم که فرصت رشد، شکوفایی و پویایی معادن را به‌وجود آورد و زمینه را در راستای بالا رفتن بهره‌وری فراهم کند و در مورد دوم نیاز است به‌سرعت دست‌به‌کار توسعه معادن شویم، زیرا در حال حاضر ما این زیرساخت‌ها را نداریم.
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند انگیزه برای کار را ایجاد کند، فراهم کردن اتمسفر شغلی آرام و رضایت‌بخش است که می‌تواند تاثیر مستقیم بر میزان بهره‌وری این حوزه داشته باشد، بنابراین برای بالا بردن بهره‌وری در معادن، به‌عنوان اهرمی برای افزایش ارزش‌افزوده، نیاز به زمینه‌سازی در سطح کلان داریم و باید با بازنگری قوانین دست‌وپاگیر و حذف گلوگاه‌های عملیاتی، مسیر را هموار کنیم. این قوانین بدون توجه به نیازهای میان‌مدت و درازمدت بخش تولید، وضع شده و بروکراسی خشن و بسیار و بازدارنده‌ای را پدید آورده است.موضوع دیگری که می‌تواند بهره‌وری را بالاتر ببرد، تلاش برای تبدیل مواد خام به محصولاتی باکیفیت و ارزشمندتر است تا بتواند ارزش‌افزوده حاصل را بسیار افزایش دهد.
ایجاد اشتیاق به فرآوری و تبدیل محصول خام به محصولاتی با کیفیت جهانی، نیازمند فرهنگ‌سازی، تغییر و تحول در نوع نگاه و اهداف دست‌اندرکاران، درک درست و تعهد و طراحی نقشه‌راه دارد و باید تغییر نگرشی انقلابی و اساسی در روندهای رایج کشور ایجاد شود.علاوه بر این، ایجاد ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌تواند به‌شکل معجزه‌آسایی بهره‌وری را افزایش دهد.
باید مسئولان تلاش کنند تا امکان ثروت‌آفرینی را افزایش دهند و آرامش ذهنی و امنیت را برای مردم فراهم کنند و میزان اضطراب‌های اجتماعی را کاهش دهند تا هر فرد بتواند در هر موقعیت شغلی فعالیت مثبتی داشته باشد و انگیزه و امیدی برای حرکت رو به آینده پدید آید.
دانش روز و فناوری‌های نوین چه نقشی در افزایش بهره‌وری ایفا می‌کنند؟
برای افزایش بهره‌وری در معدن به سیستمی یکپارچه و نظام‌مند در سطح کلان نیاز داریم. چنین سیستمی باید در ابعاد کلان و سراسری ایجاد شود و همه از آن حمایت کنند و به هیچ گروه و شرایطی اجازه ندهند که آن را از مسیر خود منحرف کنند.
پس انتظار نمی‌رود که تنها با بسترسازی فنی، اقتصادی و مالی و حل مشکل ارتباطات بین‌المللی می‌توان بهره‌وری در معادن را افزایش داد زیرا در مرحله اکتشاف، استخراج معادن و فرآوری مواد معدنی نیاز به ورود تکنولوژی و تربیت نیروی انسانی روزآمد داریم و باید برای فروش محصولات‌مان در داخل و خارج شرایط امنی ایجاد کنیم.
علاوه بر این، باید با تسهیل روند صادرات و واردات، بهبود ارتباطات بین‌المللی، ایجاد جذابیت برای حضور سازمان‌های فنی و... روندی برد ـ برد به‌وجود بیاوریم. همان‌طور که پیش از این هم، اشاره شد وقتی گردش مالی قابل‌توجه باشد و امکان ورود، خروج و فروش ماده معدنی و بازگرداندن ارز حاصل به کشور مهیا شود، می‌توانیم شاهد رونق گرفتن مجدد بخش معدن باشیم. اگر همه مواردی که به آن اشاره شد، محقق شود، باید بهره‌وری همه معادن کوچک، متوسط و بزرگ را اندازه‌گیری کنند و داده‌ها را موردتجزیه‌وتحلیل قرار دهند، سپس می‌توان برای افزایش بهره‌وری برنامه‌ریزی و برنامه‌ای عملی تهیه کرد و به مرحله اجرا گذاشت.
ارسال نظر