دیاتومیت، ماده معدنی مهجور اما کاربردی

دیاتومیت ماده معدنی است که از پوسته سیلیسی جاندارن ریز دریایی که سال‌های دور زندگی می‌کردند ساخته می‌شود. این نوع جانداران میلیون‌ها سال پیش زندگی می‌کردند و می‌مردند و به پوسته سیلیسی جانداران ریز دریایی به صورت لایه لایه روی هم انباشته می‌شدند و بعد از سخت شدن، ماده معدنی به نام دیاتومیت را بوجود می‌آورند.

دیاتومیت نوعی ماده معدنی است که در ظاهر همانند گچ بوده اما به دلیل داشتن سیلیس سختی بسیار بالایی دارد. این نوع ماده معدنی به دلیل زمین‌شناسی منطقه آذربایجان شرقی در این ناحیه از کشور به وفور یافت می‌شود. در خراسان نیز معدن دیاتومیت وجود دارد اما چند معدن بزرگ و قابل بهره‌برداری دیاتومیت مختص به منطقه آذربایجان به ویژه در سه شهرستان چاراویماق، آذرشهر و مراغه است.

در رابطه با اکتشاف این نوع ماده معدنی باید گفت تعدادی از معادن به بهره‌برداری رسیدند و یکی دو محدوده نیز در مرحله اکتشاف بوده و به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌اند. اما در خصوص دیاتومیت نکته‌ای مطرح بوده و آن این است که دیاتومیت می‌تواند به دلیل داشتن سختی بالا کاربردهای زیادی داشته باشد و با وجود اینکه به صورت پودر بوده اما همچنان از سختی بالایی برخوردار است. در این میان معادنی که به مرحله بهره‌برداری نیز رسیده‌اند متاسفانه به صورت باید و شاید از مواد معدنی آن‌ها در صنعت استفاده نمی‌شود و اگر به معادن دیاتومیت مراجعه شود با دپوی عظیمی از ماده معدنی دیاتومیت مواجه خواهیم شد.

کاربردهای صنعتی دیاتومیت

دلیل دپو شدن حجم زیادی از این ماده معدنی عدم استفاده از دیاتومیت در صنعت بوده و از طرفی اعمال تحریم‌ها نیز صادرات این نوع ماده را با چالش‌هایی مواجه کرده است و عملا هر آنچه که از معدن استخراج می‌شود در همان محدوده تلنبار می‌شد. به طور کلی دیاتومیت به عنوان پودر ساینده مورد استفاده قرار می‌گیرد و جدیدترین کاردبرد آن‌ها استفاده در ساخت نوعی فیلتر است که این نوع فیلترها در صنایع پتروشیمی، نفت و گاز به کار گرفته می‌شود. همچنین از دیاتومیت‌ها به عنوان پرکننده نیز استفاده می‌شود.

یک زمانی با استفاده از این دیاتومیت‌ها فیلترهایی می‌ساختند، در واقع دیاتومیت‌ها را کلسینه می‌کنند و یا به عبارت بهتر در کوره‌های خاصی حرارت کنترل‌شده می‌دهند تا مقداری از آب موجود در آن‌ها خارج شود و مقداری کیفیت دیاتومیت‌ها افزایش می‌یابد، برای ساخت فیلترهای تثبیت‌کننده روغن مصرفی در صنایع نفت و گاز مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید و کلسینه کردن دیاتومیت یک طرف قضیه بوده اما تقاضا در بازار نیز بحث دیگری است که باید مورد توجه باشد و در صورت عدم وجود تقاضا عملا تولید این نوع ماده معدنی هیچ سودی ندارد. حال در این میان سوالی پیش می‌آید که چرا بازار خواهان فیلترهای داخلی نیست و چرا دیاتومیت به عنوان یک ماده معدنی استراتژیک در کشور با تقاضایی مواجه نیست. این در حالی است که دیاتومیت در کشور تولید می‌شود اما محصول نهایی آن‌ها همچنان وارد می‌شود.

با وجود اینکه هزینه تولید به مراتب بسیار کمتر از واردات است اما همچنان کالاهای خارجی از طرفداران بیشتری برخوردار هستند و دلیل این موضوع نیز باید به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد. سایر کشورها به ویژه ترکیه با وجود اینکه خود معادن دیاتومیت دارند اما همچنان خواهان این نوع ماده معدنی نیز هستند و تنها دلیل آن هزینه کمتر تولید نسبت به واردات است. بنابراین زمینه بسیار خوبی برای صادرات این ماده معدنی فراهم است که ارزآوری بسیار خوبی نیز برای کشور به همراه دارد، اما برای اجرایی ساختن این امر موانعی زیادی بر سر راه است.

به تکنولوژی مدرنی نیاز نیست

حدود پنج سال گذشته زمانی که با تشدید تحریم‌ها مواجه نبودیم صادرات دیاتومیت از کشور انجام می‌شد و به دلیل خاص بودن این نوع ماده کاربردهای ویژه‌ای نیز دارد که علاوه بر کشور ترکیه، به کشورهای اروپایی نیز ارسال می‌شد. دیاتومیت به دلیل ویژگی منحصر بفردی که دارد که به صورت طبیعی پودری و دارای سختی بالا است و این خاصیت کاربرد استراتژیکی به این ماده معدنی می‌بخشد و اغلب کشورهای صنعتی طالب دیاتومیت‌های ایرانی به عنوان پودر ساینده هستند.

برای شناسایی، اکتشاف و بهره‌برداری دیاتومیت به تجهیزات و تکنولوژی مدرنی نیاز نیست، چه بسا که حاصل انباشته شدن پوسته جانداران ریز دریایی هستند و در نهایت یک لایه رسوبی تشکیل می‌شود و در واقع مواد باطله‌ای ندارند. در نتیجه به صورت روباز استخراج می‌شوند و یا به عبارت بهتر لایه رویی کنار زده می‌شود و لایه‌های زیرین که دیاتومیت هستند مورد اکتشاف و بهره‌برداری قرار می‌گیرد که در این رابطه باید گفت تکنولوژی خاصی نیاز نیست و تمام تجهیزات این فرآیند در کشور موجود است و به راحتی می‌توان تمام عملیات از شناسایی تا استخراج و تولید را انجام داد، همچنین از نظر هزینه‌ای نیز به سرمایه زیادی نیاز ندارد.

به طور کلی می‌توان گفت ماده‌های که می‌تواند به تولید و ارزآوری کشور در شرایط فعلی اقتصادی کشور کمک کند همین دیاتومیت است که تنها با حمایت، این مهم به طور کامل می‌تواند عملی شود که علاوه بر تولید و ارزآوری می‌تواند در حوزه اشتغالزایی نیز تاثیرات مثبتی را در کشور به دنبال داشته باشد.