تاثیر انقلاب صنعتی چهارم بر فناوری های معدنی

انقلاب صنعتی اول افزایش شدید زغال سنگ را سبب شد و در انقلاب صنعتی دوم افزایش شدید مصرف مس و طلا و فلزهای پایه مشاهده شد. در انقلاب صنعتی سوم افزایش شدید مصرف عناصر کمیاب مورد توجه قرار گرفت. مصرف بالای مواد معدنی در دو قرن اخیر موجب استخراج بخش عمده کانسارهای سطحی به خصوص در اعماق کمتر از یک کیلومتر شده است. کانسارهای پرعیار تا حد زیادی استخراج و عیار حد اقتصادی به دلیل نیاز بازار و همچنین رشد فناوری به شدت کاهش یافته است.

دوران درخشان اکتشاف مواد معدنی در اواخر قرن ۱۹ تا اواخر قرن ۲۰ بود و از سال ۱۹۹۰ کشف کانسارهای بزرگ در نیا بسیار کم‌رنگ شد و کشورهای کمی به عنوان اهداف اکتشافی جدید معرفی شدند و تا کنون ذخایر سطحی بخش عمده دنیا اکتشاف شده است. اکنون بحران کرونا و یا به عبارت بهتر جنگ جهانی سوم وقفه‌ای مهم آن هم در زمان آغاز شکوفایی انقلاب صنعتی چهارم در امر اکتشاف مواد معدنی پدید آورده است.

انقلاب صنعتی چهارم علاوه بر دربرداشتن سه انقلاب پیشین در دل خود، مرز میان سه دنیای فیزیکی، زیستی و دیجیتالی را در بردارد، به نوعی در این انقلاب تمام عناصر موجود در جدل مندلیف مورد نیاز است. بحران کرونا و محیط زیست زنگ خطری برای بشر است که در نهایت تغییرات فناورانه با سرعت بسیار زیادی در حال اتفاق افتادن است.

حذف سوخت‌های فسیلی و جایگزینی با انرژی‌های تجدیدپذیر، جایزگینی فناوری‌های پاک مانند خودروهای الکترونیکی، تخریب کمتر زمین برای ساخت و ساز و اکتشافات معدنی ازجمله تغییرات هوشمندانه است که در حوزه معدن در حال انجام شدن است. به عبارت بهتر انقلاب عظیمی و نوینی در حوزه اکتشافات معدنی در حال وقوع است که می‌توان گفت کانسارهای هدف عمیق‌تر، پیچیده‌تر و کم عیارتر هستند. هیچ عنصری مزاحم نیست و باید برای حفظ محیط زیست عناصر را استحصال کرد و نه دپو در سد باطله و با بروز انقلاب در حوزه اکتشافات واژه باطله در زمین‌شناسی بی‌معنی خواهد شد.

پایان کرونا، شروع رشد اقتصادی

پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۲۲ و با پایان یافتن کرونا و مهار این ویروس موتور اقتصادی دنیا دوباره روشن شود و میزان تقاضا بالا به خصوص برای عناصر کمیاب، رشد شدید اکتشاف منابع معدنی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. انقلاب صنعتی چهارم بر بخش اکتشافات معدنی تاثیر بسزایی دارد. افزایش شدید عمق حفاری اکتشافی به عمق پنج کیلومتر و بیشتر ازجمله این تاثیرات است. عمق میانگین اکتشاف از حدود ۸۰ متر کنونی به بیش از ۱۵۰ متر و حتی ۲۰۰ متر خواهد رسید.

همچنین عمق روش‌های ژئوفیزیک به بیش از یک کیلومتر می‌رسد و عیارسنجی و آنالیز شیمیایی عناصر بیش از پیش توسط دستگاه‌های قابل ترابری با دقت بالا و در محل اندازه‌گیری خواهد شد. از دیگر تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم بر روند اکتشافات معدنی آنالیزهای کانه‌نگاری و شیمیایی است. اکتشاف مجدد در معادن متروکه و همچنین اکتشافات در دپوهای عظیم باطله‌های معدنی در معادن بزرگ، اکتشافات بیش از پیش کانسارهای زیر دریایی و زیر اقیانوسی، اکتشاف با فناوری‌های هوشمندسازی و شبیه‌سازی بیش از پیش رواج خواهد داشت و در نهایت اکتشاف در کره ماه به عنوان نخستین اکتشافات فرازمینی در تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم خواد بود.

در ایران نیز انقلاب صنعتی در اکتشافات معدنی با فرصت‌ها و چالش‌هایی همراه است که در این میان می‌توان گفت عمق کم اکتشافات در ایران نسبت به دنیا یک معضل اساسی است اما از طرفی فرصتی در ظهور در عرصه تامین عناصر ارزشمند کمیاب به دلیل عدم اکتشافات قبلی وجود دارد. دوران خوب اکتشاف در ایران از دهه ۱۳۳۰ تا اوایل دهه ۱۳۸۰ بود و سالهاست که کانسار بزرگی در ایران معرفی نشده است. در این میان حجم بزرگ دپوهای معدن قدیمی در حال اتمام فرصت مناسبی برای معدنکاری عناصر کمیاب پدید آ.رده است.

در شرایط فعلی حوزه معدنی ایران، نقشه‌های بزرگ مقیاس زمین‌شناسی و به روزرسانی نقشه‌های موجود نیاز جدی بخش اکتشافا معدنی به حساب می‌آید و افزایش آزمایشگاه‌های مجهز به ویژه برای آنالیزهایی همچون مایکروپروب و ایزوتروپی امری ضروری برای کشور است.