صنعت چاپ، نیازمند حمایت جدی

صنعت چاپ متاثر از تحریم‌ها دچار مشکلات و چالش‌های گوناگونی در ابعاد مختلف شده است. فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات این صنعت، تنها یکی از مشکلاتی است که به‌واسطه محدودیت‌های ناشی از اعمال تحریم‌ها به این صنعت تحمیل شده است. در این میان، واردات تجهیزات و حتی قطعات کوچک نیز فعالان این صنعت را هفته‌ها درگیر می‌کند. در این زمینه دورزدن تحریم‌ها با صرف زمان و هزینه بسیار بالا گریزناپذیر است و صنعتگر به ناچار باید از طریق کشور ثالث نسبت به تامین قطعات موردنیاز اقدام کند. محدودیت در نقل‌وانتقالات مالی نیز چالش دیگری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و این مسیر سخت را سخت‌تر کرده است. با این شرایط که صنعت چاپ در محاصره مشکلات و چالش‌های گوناگون است در نهایت صنعتگر می‌ماند و سرمایه‌ای که صرف این صنعت کرده و هزینه‌های روزافزونی که باید پرداخت کند تا بتواند ادامه حیات دهد. در این شرایط با توجه به اینکه صنعت چاپ، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها به‌شمار می‌رود و در جهان استانداردهای خاصی دارد، این پرسش مطرح است که صنعت چاپ ما چقدر با استانداردهای جهانی فاصله دارد؟

با فناوری‌های روز دنیا فاصله داریم

آرمان خالقی، عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره وضعیت صنعت چاپ ایران در زمان تحریم‌ها، به صمت گفت: در این‌باره باید صنعت چاپ را در دو بخش چاپ صنعتی و چاپ کتب و نشریات، موردبررسی قرار داد. صنعتگران در یکی از بخش‌هایی که می‌توانند به معرفی خود و محصولات تولیدی‌شان بپردازند تا سهم بیشتری در بازار تقاضا داشته باشند، صنعت بسته‌بندی است؛ بنابراین اهمیت به‌روز بودن چاپ صنعتی در اینجا نمود پیدا می‌کند.

وی افزود: هرقدر تجهیزات و ماشین‌آلات مورداستفاده در چاپ مشخصات محصول روی کارتن‌های بسته‌بندی از تکنولوژی بالاتری برخوردار باشند، در سرعت کار و تیراژ تولید و نیز کیفیت، بهتر عمل خواهند کرد.

خالقی ادامه داد: جعبه‌ها و کارتن‌های صنعتی، یکی از بخش‌های پشتیبانی مهم تولید بوده که قسمتی از تبلیغات تولیدکننده در جذب مشتری را برعهده دارند.

این کارشناس حوزه صنعت، عنوان کرد: در این راستا، صنعت چاپ کشور نیاز به دستگاه‌هایی دارد که روزآمدترین چاپ را روی کارتن‌های بسته‌بندی داشته باشد که درحال‌حاضر به‌لحاظ سخت‌افزاری در این بخش مشکلاتی وجود دارد.

مزیت‌های از دست رفته

خالقی در ادامه به وضعیت ماشین‌آلات در بخش چاپ کتب و نشریات و صحافی آنها اشاره کرد و گفت: مشکلات صنعت چاپ در این بخش، ملموس‌تر است و هزینه‌های سرسام‌آور چاپ، کاغذ، رنگ، زینک و... سبب‌شده بهای تمام‌شده بالا رفته و به همان نسبت تیراژ چاپ کتاب پایین آید. به این ترتیب، سهم کتاب در سبد خرید خانوار ایرانی بسیار ناچیز شده است. او اضافه کرد: بررسی این بخش از صنعت چاپ هم نشان می‌دهد ماشین‌آلات نه‌تنها به‌روز نشده که حتی تجهیزات فرسوده با دستگاه‌های با عمر ساخت کمتر، جایگزین نشده‌اند. این عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت یادآور شد: اگر دستگاه‌های جدید خریداری و جایگزین ماشین‌آلات قدیمی‌تر می‌شد، بازار صنعت چاپ کشور تقویت شده و همسایگان همچنان چاپ کتب خود را به ما واگذار می‌کردند. این امر یک مزیت بزرگ بود و پیش‌تر محلی برای درآمد ارزی کشور به‌شمار می‌آمد. او ادامه داد: زمانی کتاب‌های مدارس افغانستان در ایران به چاپ می‌رسید، اما امروز این بازار را از دست داده‌ایم، چون نتوانستیم دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعت چاپ را بروزرسانی کنیم. خالقی با بیان اینکه در بازار رقابت بین کیفیت و بهای تمام‌شده، بازار را به رقبا واگذار کرده‌ایم، افزود: اگر این روند فعلی ادامه پیدا کند و ماشین‌آلات و تجهیزات چاپ و بسته‌بندی بروزرسانی نشوند و همچنان خلأ تکنولوژیکی در این صنعت وجود داشته باشد، ممکن است شرایط به‌گونه‌ای پیش برود که ما هم ناچار شویم کتاب‌های خود را برای چاپ به کشور دیگری واگذار کنیم.

سخت‌افزاری جلو هستیم

در ادامه مجتبی سجاد، یکی از فعالان صنعت چاپ کشور درباره وضعیت این صنعت در مقایسه با سایر کشورها به صمت گفت: کمتر از یک ماه قبل برای خرید برخی از تجهیزات موردنیاز، سفری به ترکیه داشتم. به شهرهای گوناگون این کشور مسافرت کردم تا بتوانم دستگاه‌ها چاپ موردنیاز را به هر ترتیبی شده به‌واسطه این کشور، خریداری کنم. این سفر نشان داد صنعت چاپ ایران با تجربه تحریمی متعددی در مدت ۴ دهه، دست‌کم به‌لحاظ سخت‌افزاری ۱۰ سال از صنعت چاپ ترکیه جلوتر است.

وی افزود: ماشین‌آلات چاپ و صحافی ایران نسبت به برخی کشورهای همسایه پیشتاز بوده، زیرا صنعتگران داخلی حتی در شرایط تحریم‌ها سعی کرده‌اند تجهیزات موردنیاز را تامین کنند. البته این امر با زمان و هزینه بیشتری انجام می‌شود. برای دور زدن تحریم‌ها باید خرید به‌نام یکی از شرکت‌های کشورهای همسایه انجام شود و در واقع به‌واسطه یک یا دو کشور، ماشین‌آلات موردنیاز خریداری و وارد می‌شوند.

واردات با واسطه

این فعال صنعت چاپ با بیان اینکه ضرورت نوسازی و بهسازی ماشین‌آلات در صنعت چاپ امری بدیهی است، اظهار کرد: فعالان این صنعت اجازه ندادن تحریم منجربه تعطیلی صنعت چاپ کشور شود، اما به هر حال شرایط جنگ اقتصادی تاثیر خود را می‌گذارد و نوسازی تجهیزات به کندی انجام می‌شود.

او ادامه داد: درحال‌حاضر، صنعتگران ماشین‌آلات را به‌نام شرکت‌های ترکیه‌ای یا حتی جمهوری آذربایجان خریداری می‌کنند و در ادامه از گمرکات این کشورها دوباره به مقصد ایران بارگیری و حمل می‌شوند. حتی برای خرید و تامین برخی قطعات ماشین‌آلات با توجه پیشینه همکاری‌هایی که طرف ایرانی با برخی شرکت‌های اروپایی داشته، شرکت خارجی این ریسک را می‌پذیرد که قطعه موردنیاز را به‌نام خود خریداری و سپس برای طرف ایرانی ارسال کنند، اما هزینه واسطه‌گری نرخ محصولات را چندبرابر می‌کند.

تحمیل هزینه بیشتر

سجاد با اشاره به مشکلات بانکی برای تامین پول موردنیاز خرید تجهیزات به‌روز و حواله کردن آن برای طرف خارجی، ادامه داد: به‌طور قطع با وجود محدودیت‌های بین‌المللی هزینه خرید و واردات بالا رفته، زیرا انتقال پول از طریق صرافی با هزینه بیشتری انجام می‌شود. در این‌باره بانک‌ها نمی‌توانند کمکی کنند، زیرا این پول‌ها باید به‌طور غیررسمی جابه‌جا شوند.

او همچنین اضافه کرد: بانک‌ها برای واردات ماشین‌آلات، تسهیلات نمی‌پردازند و فقط برای خرید داخلی وام پرداخت می‌شود؛ بنابراین تحریم نتوانست صنعت چاپ را تعطیل کند، فقط به‌لحاظ مالی هزینه‌های ما را بالا برد.

وی اظهار کرد: معتقدم اگر صنعتگری به بهانه تحریم بخواهد کم‌کاری کند، پذیرفتنی نیست، زیرا در شرایط سخت توانمندی‌ها محک زده می‌شود.

به‌روز شدن سخت است

سجاد در پاسخ به این پرسش که چاپخانه‌های کوچک با توجه به بالا بودن هزینه واردات به‌دلیل واسطه شدن چند کشور چه وضعیتی دارند، گفت: در شرایط تحریم، تفاوتی نمی‌کند کوچک باشید یا بزرگ که اتفاقا «هر که بامش بیش، برفش بیشتر»، شرایط دشوار فعلی برای تمام چاپخانه‌های کوچک و بزرگ، یکسان است و بزرگ و کوچک را درگیر خود کرده و استقراض برای چاپخانه‌های بزرگ‌تر، بیشتر است. هزینه این استقراض از بانک‌ها بیشتر و زمان بازپرداخت آن کوتاه‌تر است. در واقع چاپخانه‌های بزرگ‌تر به ماشین‌آلات بیشتری نیاز دارند یا احتمال خرابی قطعات در آنها بیشتر است و این شرایط را برای چاپخانه‌های بزرگ سخت‌تر می‌کند؛ بنابراین در چنین شرایطی، چاپخانه‌ها برای به‌روز شدن کمتر ریسک می‌کنند، چراکه روزآمدی در شرایط تحریم سرعت کار را کاهش و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

سیاست‌های ملی‌گرایانه

سجاد در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه چرا دیگر کشورهای همسایه برای چاپ کتاب‌های خود به چاپخانه‌های ایرانی سفارش کار نمی‌دهند، آیا این موضوع به فرسودگی تجهیزات و کیفیت پایین و نرخ بالا چاپ برمی‌گردد، گفت: این موضوع نمی‌تواند صحت داشته باشد، زیرا درحال‌حاضر کشورهایی مانند عراق، امارات و عمان، چاپ برخی کتاب‌های خود را به چاپخانه‌های ایرانی سپرده‌اند. او افزود: برخی کشورهای همسایه، سفارش چاپ به ما نمی‌دهند، زیرا به‌دنبال حمایت از صنعت چاپ خود هستند. به‌عنوان مثال، افغانستان با کنترل مرزهای خود، اجازه نمی‌دهد کتابی چاپ شده وارد کشورش شود در حالی که پیش‌تر بخشی از کتاب‌های مدارس افغانستان در ایران به چاپ می‌رسید. در راستای ایجاد اشتغال، دولت افغانستان تاکید دارد صنعت چاپ ملی را تقویت کند و حتی برای تحقق این امر، هزینه بیشتری به چاپخانه‌ها بابت چاپ کتاب می‌پردازد. او تصریح کرد: عراق هم به این سو حرکت کرده و اجازه نمی‌دهد کتب عربی، خارج از این کشور به چاپ برسد. شرط دولت عراق این است که هر چاپخانه‌ای در مناقصه برنده شد، باید کار چاپ کتاب‌های سفارش‌شده را در خاک عراق انجام دهد. بنابراین اگر برخی کشورهای همسایه کار چاپی به ایران سفارش نمی‌دهند، به‌دلیل اینکه صنعت چاپ ایران ضعیف است یا قادر به چاپ باکیفیت نیست، نبوده و موضوع حمایت از صنعت چاپ ملی است. این موضوع را ما در ایران هم داریم. به‌عنوان مثال، برای حمایت از خودروهای ملی دولت چند سالی است که واردات خودرو خارجی را ممنوع کرده است.

حضور صنعتگران ایرانی در کشور همسایه

این فعال صنعت چاپ با اشاره به فعالیت صنعتگران چاپ و صحافی ایرانی در ترکیه، عنوان کرد: استادکاران ایرانی در صنعت چاپ ترکیه به شکل گسترده فعالیت دارند و این از تجربه ایرانی‌ها در صنعت چاپ حکایت می‌کند. این افراد سال‌ها قبل به این کشور مهاجرت کرده‌اند، زمانی که ترکیه به لحاظ اقتصادی شرایط مطلوبی داشت، برخی حتی مبادرت به راه‌اندازی چاپخانه در این کشور کردند، اما درحال‌حاضر به‌دلیل نوسانات نرخ لیر یا برگشته‌اند یا تمایل به برگشت دارند. سجاد با بیان اینکه شرایط صنعت چاپ، ایده‌آل نیست، اما مناسب است، گفت: استادکارهای ایرانی به لحاظ تجربه جلوتر از بسیاری از صنعتگران این حوزه در کشورهای همسایه فعالیت دارند.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، صنعت چاپ ما فاصله زیادی با فناوری‌های روز جهان دارد. هرچند نسبت به کشورهایی مانند افغانستان و عراق در برخی ابعاد وضعیت بهتری دارد، اما هم در بخش نرم‌افزاری و هم سخت‌افزاری در فاصله زیادی از استانداردهای بین‌المللی قرار گرفته است. این صنعت به‌واسطه تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن، دچار فرسودگی شده و به‌روز نیست. با این وجود فعالان این صنعت دست از تلاش برنمی‌دارند و امیدوارند با حمایت دولت بتوانند در شرایط مناسب‌تری فعالیت کنند و این صنعت مهم را سرپا نگه‌دارند./ روزنامه صمت