قطر رسماً یار وفادار ایران شد

براساس تازه‌ترین آمار گمرک ایران، حجم تجارت خارجی کشور با ۱۵ کشور همسایه در سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ به ۱۳ میلیارد و ۴۲۷ میلیون دلار رسیده است. این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهش ۱۶ درصدی از نظر ارزش و افت ۱۷ درصدی از نظر وزن را نشان می‌دهد. این روند نزولی در حالی رخ داده که توسعه مبادلات منطقه‌ای از اولویت‌های کلیدی سیاست خارجی و اقتصادی ایران به‌شمار می‌رود؛ موضوعی که زنگ هشداری جدی برای بازنگری در راهبردهای تجاری و استفاده بهتر از ظرفیت‌های بازارهای همسایه است.

افت صادرات غیرنفتی به کشورهای همسایه

در بهار ۱۴۰۴، ایران ۶ میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلار کالا به کشورهای همسایه صادر کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد. کاهش صادرات به دو شریک کلیدی، عراق و امارات متحده عربی، نقش مهمی در این افت داشته است. محدودیت‌های بانکی، مشکلات ترانزیتی و کاهش تقاضا در بازارهای سنتی مانند ترکیه و افغانستان نیز به این روند دامن زده‌اند.

پنج مقصد اصلی صادراتی ایران:

کاهش تقاضا در بازار عراق و محدودیت‌های بانکی و ترانزیتی با امارات، از عوامل کلیدی افت صادرات هستند. این وضعیت نشان‌دهنده نیاز مبرم به تقویت زیرساخت‌های صادراتی و حمایت از بازارهای سنتی منطقه‌ای است.

کاهش واردات از همسایگان

در بخش واردات، ایران در بهار ۱۴۰۴ حدود ۶ میلیارد و ۷۷۷ میلیون دلار کالا از کشورهای همسایه وارد کرد که نسبت به سال گذشته ۹.۶۵ درصد کاهش داشته است. امارات و ترکیه همچنان شرکای اصلی وارداتی ایران هستند، اما رشد واردات از کشورهایی مانند روسیه و عمان، نشانه‌ای از تغییر تدریجی در الگوی تجارت ایران است.

پنج کشور اصلی صادرکننده به ایران:

تراز تجاری منفی و ظرفیت‌های منطقه‌ای

در بهار ۱۴۰۴، تراز تجاری ایران با کشورهای همسایه با کسری اندک ۱۲۷ میلیون دلاری مواجه شد، زیرا ارزش واردات (۶.۷۷۷ میلیارد دلار) کمی بیشتر از صادرات (۶.۶۵۰ میلیارد دلار) بود. با وجود این کسری، حجم بالای صادرات به کشورهای همسایه در شرایط تحریم‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازارهای منطقه‌ای برای جذب کالاهای ایرانی است. این وضعیت فرصتی برای بهینه‌سازی مسیرهای صادراتی، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تقویت پیمان‌های دوجانبه فراهم می‌کند.

نقاط قوت؛ رشد تجارت با برخی همسایگان

با وجود کاهش کلی تجارت، برخی کشورها شاهد رشد مبادلات تجاری با ایران بودند:

• قطر: رشد ۶۹ درصدی در تجارت، که نشان‌دهنده ظرفیت بالای این بازار برای کالاهای ایرانی است.

• روسیه: افزایش ۱۹ درصدی در واردات، که جایگاه این کشور را در سبد تجاری ایران تقویت کرده است.

• عمان: رشد ۱۱ درصدی، که نشانه‌ای از ثبات و گسترش روابط اقتصادی دوجانبه است.

• ترکمنستان: افزایش ۸.۵ درصدی در حجم مبادلات، که حضور این کشور را در تجارت منطقه‌ای پررنگ‌تر کرده است.

چالش‌ها و فرصت‌های تجارت منطقه‌ای

کاهش صادرات به کشورهای همسایه، در حالی که سیاست رسمی کشور بر توسعه تجارت منطقه‌ای متمرکز است، زنگ خطری برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. عواملی مانند محدودیت‌های بانکی، نوسانات ارزی، ضعف در لجستیک و رقابت فزاینده صادرکنندگان منطقه‌ای، از دلایل اصلی این افت هستند. با این حال، رشد تجارت با کشورهایی مانند قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان می‌دهد که بازارهای منطقه‌ای همچنان برای کالاهای ایرانی جذابیت دارند.

راهکارهای تقویت تجارت منطقه‌ای

برای احیای تجارت با همسایگان و مثبت کردن تراز تجاری، ایران باید اقدامات زیر را در اولویت قرار دهد:

• تقویت زیرساخت‌های لجستیکی: توسعه حمل‌ونقل ریلی و دریایی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت صادرات.

• تسهیل روابط بانکی: استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه برای کاهش تأثیر تحریم‌ها.

• تنوع‌بخشی به کالاهای صادراتی: کاهش وابستگی به محصولات سنتی و تمرکز بر کالاهای با ارزش افزوده بالا.

• بهبود کیفیت و بسته‌بندی: افزایش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای منطقه‌ای.

• دیپلماسی اقتصادی فعال: تقویت روابط با بازارهای نوظهور منطقه‌ای مانند قطر و عمان.

نتیجه‌گیری

تجارت ایران با کشورهای همسایه در بهار ۱۴۰۴ با کاهش ۱۶ درصدی مواجه شده، اما رشد مبادلات با قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه بازارهای منطقه‌ای است. با وجود چالش‌هایی مانند محدودیت‌های بانکی و لجستیکی، ایران می‌تواند با اصلاح سیاست‌های تجاری، تقویت زیرساخت‌ها و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، جایگاه خود را در بازارهای همسایه تقویت کند. بازارهای اوراسیا، خلیج فارس و آسیای میانه، با توجه به نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات فرهنگی، فرصت‌های کم‌نظیری برای توسعه صادرات غیرنفتی ایران فراهم می‌کنند.