رشد خزنده هزینه‌ های معیشتی | سبد غذایی حداقلی دیگر حداقل نیست!

آمارها حاکی از آن است که متوسط هزینه سبد حداقل معیشت در زمستان سال گذشته ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان بوده که نسبت به همین مدت در سال ۱۴۰۲ رشدی ۴۰ درصدی را تجربه کرده است.

براساس محاسبات، بالاترین میزان رشد متوسط هزینه این سبد در زمستان هر سال از سال ۱۴۰۰ تا اکنون در سال ۱۴۰۱ محاسبه شده که برابر با ۶۷ درصد بوده است. کارشناسان باور دارند که علت این رخداد در حدف ارز ۴۲۰۰ تومانی در این سال نهفته است.

باید گفت وقتی از متوسط هزینه سبد حداقل معیشت صحبت می‌شود، منظور متوسط هزینه سبد حداقل معیشت برای هر نفر است و تغییرات این شاخص در زمستان هر سال نسبت به فصل مشابه در سال گذشته برآورد شده است.

در سبد معیشتی چه اقلامی وجود دارد؟

سبد پیشنهادی  با ۱۳ گروه کالایی، نیازهای تغذیه‌ای را پوشش می‌دهد، اما ابهام در کیفیت اقلام —مانند توصیه به مصرف روزانه ۳۰ گرم حبوبات بدون اشاره به نوع یا کیفیت آن — محاسبه هزینه واقعی را به چالشی تبدیل کرده است. برای رفع این پیچیدگی، از داده‌های مرکز آمار ایران استفاده شده که قیمت کالاهای خوراکی در مناطق شهری را بر پایه محصولاتی با کیفیت ثابت و مشخص محاسبه می‌کند.

همچنین در این سبد، گزینه‌های اقتصادی و پرمصرف هر گروه کالایی — مانند برنج خارجی به جای برنج ایرانی، یا عدس و لپه به عنوان حبوبات ارزان‌تر و رایج در آشپزی ایرانی — در اولویت قرار گرفته‌اند. این رویکرد نه تنها هزینه تهیه سبد را به حداقل می‌رساند، بلکه تصویری واقع‌گرایانه از هزینه‌های ضروری برای تغذیه سالم اما حداقلی را ارائه می‌دهد.

بدیهی است که این سبد می‌تواند حاوی خوراکی‌های مفیدتر و متنوع‌تری باشد اما در آن صورت نمی‌توان به آن «حداقلی‌بودن هزینه» را نسبت داد.

تفاوت ماهوی این سبد با «سبد شاخص قیمت مصرف‌کننده» یا همان سبد مورد استفاده برای محاسبه تورم در مرکز آمار در دو محور اصلی قابل بررسی است. از یک سو، سبد غذایی پیشنهادی معیاری فردمحور است که تنها بر تامین حداقل نیازهای غذایی از طریق خوراکی‌های اساسی تمرکز دارد، در حالی که سبد مصرفی مرکز آمار — با در نظر گرفتن بُعد خانوار ۳.۱ نفره — تمام کالاها و خدمات مصرفی را با ضرایب اهمیت مختلف دربرمی‌گیرد و مبنای محاسبه تورم کلان اقتصادی است.

از سوی دیگر، نوسانات قیمتی در سبد غذایی لزوماً با تغییرات تورم کلی هم‌جهت نیست، چرا که افزایش هزینه‌های حیاتی تغذیه ممکن است تحت تأثیر عوامل متفاوتی نسبت به سایر بخش‌های مصرفی قرار گیرد. این تمایزها نشان می‌دهد که سبد غذایی پیشنهادی نه تنها ابزاری برای سنجش دسترسی به نیازهای اولیه است، بلکه تحلیلی جداگانه از فشار اقتصادی بر خانوارها در حوزه تغذیه ارائه می‌کند.

اعداد و ارقام چه روایتی از رشد متوسط هزینه سبد حداقل معیشت دارند؟

محاسبات نشان می‌دهد در زمستان سال ۱۳۹۹ متوسط هزینه سبد حداقل معیشت برابر با ۶۰۰ هزار تومان بوده که این شاخص در زمستان سال ۱۴۰۰ به ۹۰۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. از همین‌رو رشد این شاخص معادل ۵۰ درصد بوده است.

در سال ۱۴۰۱ رشد متوسط هزینه سبد حداقل معیشت بالاتر هم رفته و ۶۷ درصد برآورد شده است. در زمستان ۱۴۰۱ میانگین مخارج برای تامین سبد حداقل معیشت معادل یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برآورد شده است. علت افزایش زیاد این شاخص نسبت به زمستان ۱۴۰۰ در حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ که به سیاست جراحی اقتصادی معروف است نهفته است؛ چراکه ارز ۴۲۰۰ تومانی جهت تامین اقلام ضروری مورد استفاده قرار می‌گرفت که در سبد حداقل معیشت نقش بسیار مهمی داشتند.

با این‌وجود در نتیجه تخلیه شوک قیمتی سیاست جراحی اقتصادی دولت سیزدهم یا همان حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، رشد متوسط هزینه تهیه این سبد در زمستان سال ۱۴۰۲ کاهش یافته و به ۳۳ درصد رسیده است.

با این‌حال در زمستان سال گذشته متوسط هزینه سبد حداقل معیشت معادل ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان محاسبه شده که بیانگر رشد ۴۰ درصدی هزینه تهیه این سبد نسبت به زمستان سال ۱۴۰۲ است.