سهم کمرنگ صنعت پررنگ گردشگری در اقتصاد ایران

یکی از مباحث مهم و محوری در توسعه صنعت گردشگری، توجه به قابلیت‌های بخش خصوصی و تقویت همه‌جانبه این بخش به‌منظور بهره‌مندی از مزایای فراوان اقتصادی است. براساس گزارش‌های منتشرشده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری، ایران با رنگ باختن کرونا شاهد احیای صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۱ بوده است، در حالی که سال ۲۰۲۰ صنعت گردشگری ایران با رشد منفی ۴۵ درصدی مواجه شده و ارزش آن به ۱۴۴ هزار میلیارد تومان کاهش یافته بود و در سال ۲۰۲۱ این صنعت رشد مثبت ۴۰ درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت، همچنین سهم گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳.۱ درصد بود که این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۴.۱ درصد افزایش یافت. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت صنعت گردشگری در کشور پرداخته است.

سهم ایران از جام جهانی ۲۰۲۲

باتوجه به آنکه قرعه‌کشی بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر انجام و رقبای تیم‌های مختلف مشخص شده و برنامه‌ریزی برای حضور گردشگران و تماشاچیان در حال انجام است، هرچند بسیاری از کشورهای همسایه قطر باتوجه به ظرفیت موجود از سال‌ها پیش رایزنی‌های لازم برای حضور تماشاچیان فوتبال را در جاذبه‌های گردشگری خود آغاز کرده‌اند، اما ایران نیز سعی دارد تلاش خود را برای جذب تعدادی از این تماشاچیان داشته باشد. به‌طورقطع ورود گردشگران و مسافران برای تماشای بازی‌های تیم محبوب خود به کشور میزبان مسابقات، می‌تواند هزینه‌های هنگفت صرف‌شده برای تدارکات و امکانات در کشور میزبان را جبران و از نظر اقتصادی آورده‌های زیادی برای قطر به‌ارمغان بیاورد. باوجود اینکه کشور قطر از نظر بعد مساحت از بسیاری استان‌های کشورمان هم کوچک‌تر است، اما ۲۰۰ میلیارد دلار برای ایجاد زیرساخت‌هایی چون امکانات پیشرفته در ورزشگاه‌ها و مراکز اقامتی همچون هتل‌ها و توسعه ناوگان حمل‌ونقل و ایجاد فرودگاه و... هزینه و بخش عمده‌ای از نیاز مسافران و تماشاگران بازی‌های جام جهانی را رفع کرده است. از سوی دیگر، وسعت سرزمینی قطر کوچک است و امکانات اقامتی کمی دارد، همچنین جاذبه‌های گردشگری آن یکسان و تنوع چندانی ندارد، تماشاگران کشورهای قدرتمند فوتبال که به‌طورمعمول تیم‌های‌شان تا مرحله نهایی حضور دارند و از روز اول بازی‌ها تا پایان دوره در قطر حضور دارند، تا چه اندازه می‌توانند با مراکز خرید و جاذبه‌های انگشت‌شمار این کشور سرگرم شوند، در نتیجه، علاقه‌مند هستند جاذبه‌های سزمین‌های دیگر را تجربه کنند که ایران و ترکیه از نظر جذابیت در این زمینه پیشرو هستند. با موارد یادشده هنوز نیز می‌توان به ورود گردشگران به ایران امیدوار بود. ایران آمادگی دارد در راستای برگزاری هرچه بهتر بازی‌های جام جهانی، در جزیره کیش و سایر جزایر نزدیک به قطر هرگونه مساعدت و کمک موردنیاز را ارائه کند.

گردشگری یک صنعت مادر است

علی‌اکبر عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران درباره پیشرفت صنعت گردشگری ایران باتوجه به جام جهانی قطر به صمت گفت: جام جهانی ۲۰۲۲ به میزبانی کشور قطر حدود یک ماه دیگر آغاز شده و سیلی از هواداران و گردشگران از سراسر دنیا برای مشاهده بازی‌های تیم‌های ملی حاضر در قطر عازم این کشور خواهند شد. وسعت و امکانات این کشور کوچک در خلیج‌فارس محدود بوده و بسیاری از مسافران این کشور برای تفریح به سایر کشورهای اطراف قطر خواهند رفت. در این بین، ایران با سرمایه‌های ناب و عظیم فرهنگی، گردشگری و تاریخی می‌تواند یکی از مهم‌ترین مقصدهای تماشاگران بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر باشد. باید اولویت اصلی مسافران جام جهانی قطر بازدید از ایران باشد نه قطر، اما برای تحقق این هدف باید برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری داشت. برای جام جهانی ۲۰۲۲ و ورود توریست به شهرهایی مانند قشم و کیش تلاش و سرمایه‌گذاری زیادی انجام شده، اما براساس شواهد ممکن است نتایج با آنچه انتظار داریم فاصله معناداری داشته باشد. با ادامه این روند ممکن است تمام زحمات صنعت گردشگری از بین رود.

وی بااشاره به وضعیت بد گردشگری در دوران شیوع ویروس کرونا بیان کرد: صنعت گردشگری بسیار حساس است، مانند گل رزی که در سرما یخ می‌زند و در گرما می‌پوسد. باید بدانیم با این صنعت چگونه رفتار کنیم تا آسیب‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از آن دور شود. همان‌طور که در دوران شیوع این ویروس، در کشور به روی توریست‌ها بسته بود. حال با عبور از دوران بد کرونا صنعت گردشگری می‌تواند به سمت‌وسوی خوبی برود تا به روزهای پررونق خود بازگردد.

سفر به ترکیه ارزان نیست

رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران باتوجه به منافع زیاد حاصل از صنعت گردشگری اظهار کرد: بنده معتقدم که همه‌چیز به گردشگری مربوط است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. گردشگری آن قدر لایه‌های زیادی دارد که منافع آن می‌تواند شامل حال تمام مردم شود. این منفعت تنها شامل حال آژانس‌های مسافرتی و تورهای مختلف نیست.

عبدالملکی بااشاره به پیشرفت خوب ترکیه در گردشگری گفت: گردشگری یک صنعت مادر است. ترکیه به‌وسیله توسعه صنعت گردشگری، پوشاک خود را در اروپا و آسیا برند کرد. در حال ‌حاضر شهروندان برخی کشورهای جهان برای خرید پوشاک به استانبول می‌روند. هزینه سفر به ترکیه برای ایرانی‌ها اصلا ارزان نیست. دولت ترکیه ۷۰ درصد هزینه‌های هتل، تاکسی و... را به صاحبان آن مشاغل پرداخت می‌کند تا از توریست کمتر پول دریافت کنند، در مقابل، مسافران این کشور برای خوردن غذا یا خرید پوشاک هزینه می‌کنند و این هزینه جبران می‌شود، اما متاسفانه ما نتوانستیم فرهنگ ایرانی و اسلامی خود را با این همه زیبایی در دنیا گسترش دهیم.

سوغات توریست برای ایران چیست؟

عبدالملکی بااشاره به دلایل ضعف کشور در این صنعت اظهار کرد: پیشرفت چشمگیری در صنعت گردشگری دیده نشده است، بلکه این مزیت و ظرفیت روز به روز ضعیف‌تر نیز می‌شود. این در حالی است که با ورود گردشگر به کشور علاوه بر معرفی بعد فرهنگی، درآمد اقتصادی قابل‌توجهی به‌همراه خواهد داشت، به‌عنوان نمونه، در ساده‌ترین مثال غذای ایرانی می‌خورد و بابت آن پول پرداخت می‌کند یا لباس مردم ایران را می‌بیند و علاقه‌مند می‌شود و شبیه آن را خریداری می‌کند، برای مثال، بسیاری از توریست‌ها هنگام خروج از کشور به روسری‌های رنگی ما علاقه‌مند شدند و برای سوغاتی آن را خریداری کردند.

وی با بیان راهکارهایی برای بهتر شدن وضعیت گردشگری افزود: باید از امکانات بی‌شماری که در کشور داریم؛ تنوع پوشش، خوراک، آداب و رسوم و آب‌وهوا استفاده کنیم. شهرهایی مانند شاهرود، سنگون، سیرجان و جاجرم که معادن بسیار غنی دارند، سهم این شهرها از این معادن چیست؟ باید گردشگری در مدارس آموزش داده شود. برای مثال باید همیار گردشگر را پرورش دهیم تا افراد از کودکی بدانند برای رشد این صنعت چه اقداماتی لازم است.

توسعه بوم‌گردی

رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران در رابطه با پیشرفت بوم‌گردی و تاثیر آن بر گردشگری بیان کرد: استقبال و اقامت در بوم‌گردی‌های کشور ایران به نسبت قبل چندین برابر شده است؛ حتی بیشتر توریست‌ها از کشورهای خارجی برای دیدن این بوم‌گردی‌ها به ایران سفر می‌کنند. بوم‌گردی فوق‌العاده است و می‌تواند تاثیر خوبی در توسعه گردشگری داشته باشد، اما به هر حال نباید منجر به از بین رفتن بافت روستایی شود.

جایگاه بد صنعت گردشگری

محمود تهی‌‎دست، نایب رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در رابطه با صنعت گردشگری و پیشرفت آن در کشور به صمت گفت: صنعت گردشگری یک صنعت مادر است و در هر گوشه‌ای از کشور این صنعت می‌تواند معنی پیدا کند. این صنعت می‌تواند برای بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و معدنی ایجاد منفعت کند. گردشگری آن‌طور که باید و شاید در کشور ما موردتوجه قرار نگرفته است و به جایگاهی که موردانتظار است، نرسیده است.

تهی‌دست بااشاره به توجه کمتر برخی استان‌ها برای بهبود صنعت گردشگری ابراز کرد: دلیل دیده نشدن برخی شهرها باوجود ظرفیت‌های خوبی که دارند، در ابتدا تبلیغات ضعیف در این حوزه است. از سوی دیگر، سیستم حمل‌ونقل هوایی به برخی استان‌ها باعث این اتفاق شده است. باید وزارتخانه مربوطه برای معرفی هر نقطه‌ای از کشور به دنیا تلاش کند. گردشگری از نوع کویرگردی و محیط‌زیستی یکی از مواردی است که بسیاری از مردم دنیا به آن علاقه‌مند هستند. کویرهای ایران بخش وسیعی از کشور را در برگرفته است. ۲ کویر بزرگ آن؛ دشت کویر و لوت (کویر لوت) به وسعت ۳۶۰۰۰۰ کیلومترمربع و از شگفت‌انگیزترین بیابان‌های جهان هستند. تور کویر می‌تواند در مقاصد مختلفی مانند استان‌های سمنان، کرمان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، یزد و خراسان انجام شود.

توسعه گردشگری با بوم‌گردی

نایب رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در رابطه با توسعه بوم‌گردی در کشور بیان کرد: در حال‌ حاضر بسیاری از مردم به آداب و رسوم گذشته علاقه‌مند شدند. به‌دلیل فضای مجازی و کرونا مدت‌ها است که از رسم و رسوم‌های قدیمی عبور کردیم، اما باوجود توسعه بوم‌گردی می‌توان امیدوار بود که مردم با سبک قدیم آشنا شوند. پیشرفت بوم‌گردی برای جوانان روستاها شغل ایجاد می‌کند و به آنها فرصت کسب درآمد می‌دهد و مردم شهرنشین نیز با سبک زندگی روستایی آشنا می‌شوند. این موضوع در آینده برای روستاهایی که ظرفیت پیشرفت دارند باعث رشد خواهد شد. امیدوارم در تمام روستاها با حمایت مسئولان ذی‌ربط و ارائه تسهیلات به پیشرفت این سیستم کمک شود که به‌طورقطع هزینه کمتر و اشتغال بیشتری در پی خواهد داشت.

سخن پایانی

صنعت گردشگری باوجود اینکه می‌تواند ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد، در حال ‌حاضر نادیده گرفته می‌شود. کشوری که دارای آب و هوای مختلف و چهار فصل است با تمام آداب و رسوم‌های خود به جایی تبدیل شده که برای دیده شدن باید دست به دامان کشوری دیگر شوند! از سوی دیگر، ترکیه که به‌طورقطع جاذبه‌های گردشگری کمتری نسبت به ایران دارد، درآمد ارزی حوزه گردشگری آن از یک استان دو برابر درآمد نفتی ایران است! به‌عقیده برخی کارشناسان نیز فاصله ایران و ترکیه از نظر میزان بهره‌برداری از صنعت گردشگری در اقتصاد کلان ملی، رشد و توسعه این صنعت بسیار زیاد است. علت عقب‌ماندگی ایران یا به بیان بهتر، شکاف ایجادشده، به‌علت وجود خلأهای قانونی و تلاش نکردن برای ایجاد بستر و شرایط لازم برای جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم در این صنعت بوده است.