قیمت اقلام خوراکی زیر ذره بین

اواخر هفته گذشته مرکز آمار ایران گزارش تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده مربوط به تیرماه را منتشر کرد که بر اساس این گزارش، تورم ماهانه در ماه گذشته به ۶.۴ درصد افزایش یافته‌بود. به بیان ساده، در تیرماه خانوار برای تهیه سبد مصرفی مشابه می‌بایست ۶.۴ درصد پول بیش‌تری نسبت به خرداد پرداخت می‌کردند. اما همواره محل مناقشه در اعلام نرخ تورم این است که خانوار افزایش قیمت‌ها را بیش‌از آنچه که از سوی نهادهای رسمی اعلام می‌شود، حس می‌کنند و همین موضوع باورپذیری آمار اعلامی را برای عموم جامعه با تردیدهایی همراه می‌سازد. نخستین نکته‌ای که باید توجه داشت این است که نرخ تورم در حقیقت افزایش هزینه سبدی متشکل از کالاها و خدمات مختلفی را نشان می‌دهد، به گونه‌ای که هریک از این کالا و خدمات اهمیت و وزن متفاوتی دارد. دانستن این موضوع که سبد مورد نظر مرکز آمار طیف گسترده‌ای از کالا و خدمات همانند خدمات آموزشی، هتل و رستوران، بهداشت و درمان، حمل‌ونقل و... را علاوه بر کالاها و خدمات اساسی شامل می‌شود، (هرچند که اهمیت و وزن کم‌تری دارند) به درک بهتر این موضوع کمک می‌کند.

در میان تمامی کالا و خدمات موجود در سبد مصرفی خانوار، آنچه که بیش‌ترین شهود عینی را در زندگی روزمره افراد دارد، اقلام و مواد خوراکی می‌باشد. این موضوع به ویژه برای گروه‌های درآمدی پایین از اهمیت بالاتری نیز برخودار می‌باشد، چرا که گروه مواد خوراکی و آشامیدنی سهم بالایی از هزینه‌های ماهانه خانوار را تشکیل می‌دهد. به عنوان مثال این گروه کالایی برای دهک اول درآمدی بیش از ۴۳ درصد هزینه‌ ماهانه را شامل می‌شود. این در حالی است که این نسبت برای دهک دهم درآمدی تنها برابر با ۱۷.۲ درصد است. بنابراین شاید برای آنکه بتوان تصویر واقعی‌تری از شرایط تورمی که خانوار و به طور مشخص خانوارهای گروه درآمدی پایین با آن روبه‌رو هستند ارائه دهیم، بهتر است روند قیمتی گروه کالایی خوراکی و آشامیدنی را پیگیری نماییم. بر این اساس مرکز آمار ایران اطلاعات مربوط به آخرین تغییرات قیمتی اقلام خوراکی در مناطق شهری در تیر ماه امسال را منتشر کرد که بررسی آن می‌تواند پاسخ این پرسش را ارائه ‌دهد که چرا افزایش قیمت‌ها بیش‌از تورم ۶.۴ درصدی اعلامی از سوی مرکز آمار احساس می‌گردد.

یکی از اقلام خوراکی که طی یک ماه گذشته در صدر اخبار افزایش قیمت‌ها قرار داشت، مرغ و تخم‌مرغ بود. بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ یک کیلوگرم مرغ در مناطق شهری به بیش‌از ۱۷۲۰۰ تومان در تیر ماه رسیده‌است که حاکی از رشد ۳۹.۲۴ درصدی نرخ آن طی یک ماه می‌باشد. نرخ تخم‌مرغ نیز در ماه گذشته با افزایشی ۴۱.۷۷ درصدی نسبت به خرداد ماه، به ۱۵۴۰۰ تومان به ازای هر کیلوگرم افزایش یافت. این در حالی است که نرخ مرغ و تخم‌مرغ در تیرماه سال گذشته به ترتیب برابر با ۱۲۶۰۰ و ۹۳۰۰ بوده‌است که حاکی از رشدی ۳۶.۶۸ و ۶۵.۷۱ در نرخ این کالاها نسبت به ماه مشابه سال گذشته می‌باشد. نکته قابل تأمل این است که مقایسه نرخ این دو کالا که سهم بالایی در سبد مصرفی دهک‌های پایین درآمدی نیز دارد، نشان از افزایش تقریباً ۲.۵ برابری طی سه سال گذشته دارد. نمودار زیر روند نرخ مرغ و تخم‌مرغ را از ابتدای سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد.

گوشت قرمز که پس از جهش قیمتی سال ۱۳۹۷، در سال گذشته با ثبات نسبی نرخ همراه بود، از ابتدای امسال دوباره روند صعودی به خود گرفته‌است. نرخ گوشت گوسفند در تیر ماه به بیش ‌از ۱۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم رسید که افزایش نرخ ۲.۱۳ درصدی را نسبت به خرداد ماه نشان می‌دهد. همچنین نرخ گوشت گوساله نیز با رشدی ۱.۹ درصدی به بیش از ۸۵ هزار تومان رسیده‌است. نمودار زیر روند قیمتی گوشت قرمز را در بازار خرده فروشی مناطق شهری از ابتدای سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد.

نگاهی به روند قیمتی گوشت قرمز طی سال‌های اخیر دوباره این پرسش را مطرح می‌سازد که آیا تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاها واقعاً موجب کاهش قیمت‌ها و حمایت از اقشار ضعیف جامعه می‌شود و یا تنها تضعیف تولید داخلی و توزیع رانت میان گروه خاصی از افراد را به همراه دارد. چرایی مطرح شدن این پرسش از آن جهت می‌باشد که از ابتدای سال ۱۳۹۸ تخصیص ارز به واردات گوشت قرمز متوقف شد، حال آنکه در سال ۱۳۹۸ با کاهش نرخ گوشت قرمز همراه بود و در سال ۱۳۹۷ که به واردات این کالا ارز دولتی اختصاص پیدا می‌کرد، نرخ گوشت قرمز بیش از ۱۲۶ درصد افزایش پیدا کرد. در حقیقت آنچه که به نظر می‌رسد این است که گروه خاصی کالاها را با ارز دولتی وارد و به نرخ بازار آزاد به فروش می‌رساندند و تنها بازنده این ماجرا مردم و تولیدکنندگان بودند.

در تیرماه، نرخ برنج خارجی افزایش بیش از ۱۸ درصدی را نشان می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که بر اساس اعلام مرکز آمار نرخ برنج خارجی درجه یک از ۱۳۸۰۰ تومان در خرداد امسال به بیش از ۱۶۴۰۰ تومان در هر کیلوگرم افزایش یافته‌است. نرخ برنج ایرانی نیز در این مدت با افزایش ۲.۴ درصدی به ۲۶۵۰۰ تومان در هر کیلو گرم رسیده‌است. نمودار زیر روند نرخ برنج را طی سه سال اخیر نشان می‎‌دهد:

محصولات لبنی نیز در تیر ماه با رشد قیمتی بالایی نسبت به ماه‌های گذشته همراه بوده‌اند. نرخ شیر در این ماه به ۶۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر رسیده که حاکی از رشد ۴.۵۷ درصدی نرخ آن در یک ماه گذشته است. همچنین ماست و پنیر نیز به ترتیب افزایش قیمتی ۷.۴ و ۳.۸ درصدی را طی این مدت تجربه کرده‌اند. نمودار زیر روند قیمتی این سه محصول لبنی را از ابتدای سال ۱۳۹۶ به تصویر می‌کشد:

با توجه به آنچه که در این گزارش بیان شد می‌توان مشاهده کرد که در گروه کالاهای عمده خوراکی که سهم بالایی در سبد هزینه خانوار دارند، افزایش نرخ در ماه گذشته قابل توجه بوده‌است، به طوری که مثلاً نرخ مرغ در این ماه بیش از ۳۹ درصد افزایش یافته‌است. بنابراین می‌توان تا حدودی پاسخ این پرسش را که چرا افزایش قیمت‌ها بیش از تورم اعلامی احساس می‌شود را تا حدودی متوجه شد و همان‌گونه که اشاره شد این افزایش نرخ بر روی دهک‌های پایین درآمدی که مواد خوراکی، سهم بیش‌تری از هزینه‌های ماهانه آنها را شامل می‌شود، بیش‌تر اثرگذار است. جدول زیر خلاصه تغییرات نرخ اقلام عمده خوراکی را نشان می‌دهد: