فاجعه در حوالی شهرها | آینده کره زمین ترسناک تر از همیشه شد

تحقیقات هبیتات نشان می‌دهد، بیش از دو سوم انتشار جهانی کربن از شهرهایی ناشی می‌شود که کمتر از ۲ درصد از سطح زمین را پوشش می‌دهند. امروزه نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود در بیش از ۲۰ سال آینده، ۲.۴‌میلیارد نفر دیگر به مناطق شهری نقل مکان کنند. شهرها باید برای این امر آماده باشند. در نتیجه، شهرها مجبور به گسترش کاربری زمین و افزایش ساخت‌وساز و فروش ساختمان‌ها می‌شوند. با این حال، این امر تهدیدهای قابل‌توجهی را برای آب و هوا، امنیت غذایی و اکوسیستم‌ها ایجاد می‌کند.

طبق گزارش سازمان ملل متحد، ۵۵درصد از جمعیت جهان در حال حاضر در مناطق شهری زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به ۶۸درصد افزایش یابد.

انتظار می‌رود بخش عمده‌ای از این افزایش شهرنشینی تنها از تعداد انگشت‌شماری از کشورها ناشی شود، به طوری که پیش‌بینی می‌شود چین، هند و نیجریه نزدیک به یک‌میلیارد نفر از جمعیت شهری را تشکیل دهند. با وجود پیشرفت با نرخ‌های نابرابر در سراسر جهان تا به امروز، شهرنشینی شاهد روند صعودی در گسترش خود در مناطق در حال توسعه است. محرک‌های اصلی مصرف و انتشار کربن در شهرها، مصرف برق، حمل‌ونقل و سیستم‌های گرمایش و سرمایش هستند.

دو ردپای شهرها بر زمین

با توجه به اینکه تنها یک ماه تا روز جهانی «کربن صفر»، (۲۱ سپتامبر) باقی مانده است، «هبیتات» با بررسی دو ردپای نامتقارن شهرها در محیط‌زیست که اگر متقارن نشود، «شدت آسیب‌پذیری مردم جهان از تغییرات اقلیمی» را افزایش خواهد داد، هشدارهایی را درباره «زندگی در شهرها» ارائه کرده است. مناطق شهری جهان تنها ۲ درصد از سطح زمین یعنی حدود یک‌میلیارد هکتار را اشغال می‌کنند و نیمی از جمعیت جهان در یک‌سوم از کل این منطقه شهری زندگی می‌کنند. بنابراین اگر نیمی از جمعیت جهان می‌توانند تنها در کمتر از یک درصد از سطح زمین زندگی کنند، پس چرا باید برای کل کره زمین، تهدید تلقی شوند؟

مشکل این است که شهرها دو رد پا دارند که توسط پاهایی بسیار نابرابر ایجاد شده‌اند. شهرها ممکن است تنها ۲درصد از کل مساحت زمین را اشغال کنند، اما در مناطقی با بهره‌وری اکولوژیک تکامل یافته و رشد کرده‌اند که در آن ۷۵ درصد از منابع را مصرف می‌کنند و ۵۰ درصد از کل زباله‌ها را تولید می‌کنند. یکی از این ردپاها توسط «ساختمان‌ها و زیرساخت‌هایی» ایجاد می‌شود که با اندازه‌گیری ابعاد ساختمان و تاسیسات شهری، این ردپا قابل اندازه‌گیری است و دیگری ردپای «اکولوژیک» است. ردپای اکولوژیک یک شهر می‌تواند صدها برابر ردپای فیزیکی یک شهر در نقشه باشد. برای مثال، مساحت لندن ۱۵۷.۲هزار هکتار است، اما ردپای اکولوژیک آن حدود ۲۵۰ برابر بیشتر و ۳۹.۳‌میلیون هکتار است، منطقه‌ای بزرگ‌تر از تمام جزایر بریتانیا.

ردپای اکولوژیک به این معناست که ساکنان یک شهر یا یک مجموعه شهری، برای زندگی و تامین نیازهایشان، چه میزان از منابع طبیعی و محیط‌زیست  را بهره‌برداری می‌کنند و آیا میزان اثرگذاری آنها بر محیط‌زیست، بیش‌از حد مجاز و باعث فشار به ظرفیت زمین می‌شود یا خیر؟ این هشدارهای هبیتات بیش از همه به کشورهایی بازمی‌گردد که ردپای اکولوژیک بیش از دیگر کشورها در آن مشاهده می‌شود. ایران نیز در چند سال اخیر با بحران فرونشست و تشدید خشکسالی مواجه شده است که می‌تواند یکی از مخاطبان هبیتات مبنی بر افزایش ردپای اکولوژیک و اثرات مخرب آن بر منابع طبیعی باشد.

روند فعلی برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی، مصداق بارز «ردپای اکولوژیک بزرگ و خطرناک» است. این رویه برداشت آب از چاه‌ها، باعث فرونشست زمین و خالی‌شدن سفره‌ها و برگشت‌ناپذیری آنها شده است. جنگل‌خواری و تغییرکاربری اراضی سبز نیز مصداق دیگر این ردپا است.

براساس داده‌های ارائه شده توسط مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، میزان بارندگی و تغییرات دمای هوای ایران طی ۵۰ سال اخیر با تغییرات بحرانی همراه بوده است. مطابق با روند ۵۰ ساله بارش در ایران، حجم بارندگی‌های سالانه از سال ۱۳۵۴ تاکنون، یک میلی‌متر در هر سال، کاهش یافته است.

با وجود اینکه، میزان بارش در سال گذشته، سالانه ۲۸۰ میلی‌متر بود، اما این میزان بارندگی، امسال به ۱۹۲ میلی‌متر رسیده است. در دهه ۷۰، میزان بارندگی‌های سالانه در مقاطعی تا ۳۶۹ میلی‌متر نیز افزایش یافته بود. طی ۵۰ سال گذشته، به تناسب آهنگ کاهشی بارندگی‌ها در ایران، دمای هوا رو به افزایش گذاشت. طی نیم قرن گذشته، میانگین دمای هوا در ایران ۰.۴ درجه سانتی‌گراد در هر دهه افزایش یافته است. مجموعه این دو اتفاق منجر به «تغییرات اقلیمی» در ایران شده است که یکی از آثار آن، امروز خود را به شکل «کاهش ورودی سدها» و تشدید بحران کم‌آبی نشان داده است.

۳ آسیب توسعه شهرها به ساکنانش

تغییرات اقلیمی یک پدیده جهانی است که تا حد زیادی بر زندگی شهری تاثیر می‌گذارد. افزایش دمای جهانی باعث بالا آمدن سطح دریاها، افزایش تعداد رویدادهای شدید آب و هوایی مانند سیل، خشکسالی و توفان و افزایش شیوع بیماری‌های گرمسیری می‌شود. همه اینها تاثیرات پرهزینه‌ای بر خدمات اساسی، زیرساخت‌ها، مسکن، معیشت انسان و سلامت شهرها دارند. در عین حال، شهرها از عوامل اصلی تغییرات اقلیمی هستند، زیرا فعالیت‌های شهری منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. برآوردها نشان می‌دهد که مناطق شهری مسوول ۷۰ درصد از انتشار جهانی کربن هستند و حمل‌ونقل و ساختمان‌ها از جمله بزرگ‌ترین عوامل موثر در این امر هستند.

بسیاری از شهرها در حال حاضر با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر، تکنیک‌های تولید پاک‌تر و مقررات یا مشوق‌هایی برای محدود کردن انتشار گازهای صنعتی، اقدامات زیادی انجام می‌دهند. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای همچنین آلودگی محلی ناشی از صنایع و حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد و در نتیجه کیفیت هوای شهری و سلامت ساکنان شهر را بهبود می‌بخشد. شهرها نقش عمده‌ای در بحران آب و هوا دارند.

آنها تنها ۲ درصد از سطح زمین را اشغال کرده‌اند، با این حال بیش از ۶۰ درصد از انتشار کربن جهانی را تشکیل می‌دهند. این امر هر توسعه جدید را برای کمک به جلوگیری از خطرات اقلیمی آینده بسیار مهم می‌کند. صنعت سیمان یکی از بزرگ‌ترین آلاینده‌های جهان است که ۸ درصد از انتشار جهانی کربن را تشکیل می‌دهد. محصولات فونداسیون و دال استفاده از بتن را تا ۳۰درصد کاهش می‌دهند و به طور قابل‌توجهی ردپای کربن پروژه شما را بهبود می‌بخشند.

همچنین، عایق‌بندی ضعیف علت اصلی هدر‌رفت انرژی در ساختمان‌ها است. سقف‌ها و دیوارهای سبز با ارائه عایق اضافی، اتلاف انرژی را به حداقل می‌رسانند. آنها همچنین سطوح سبز را افزایش می‌دهند تا دمای بیرون کاهش یابد در نتیجه مصرف انرژی  نیز بیشتر کاهش می‌یابد. علاوه بر این، محیط‌های شهری با آسفالت آب‌بندی شده‌اند و در تابستان مقدار زیادی گرما جذب می‌کنند. جایگزین کردن آسفالت با مناطق سبز برای رانندگی و عابر پیاده در هر کجا که ممکن باشد، دمای شهر را کاهش می‌دهد و به کاهش جزیره گرمایی شهری کمک می‌کند.

بررسی‌ها از منابع بین‌المللی نشان می‌دهد، تقریبا ۲۰۰میلیون هکتار سطح جاده (آسفالت شده و نشده) روی کره زمین وجود دارد. مشکل جاده‌ها فقط مساحت پوشیده شده توسط سطح آنها نیست، بلکه نفوذناپذیری آنها است. رانندگی در ۱۰۰ کیلومتر جاده به عرض ۱۰ متر از میان یک جنگل بارانی نه تنها منجر به آسیب ناشی از پاکسازی پوشش گیاهی برای ایجاد جاده می‌شود، بلکه اثرات آن بسیار مخرب است و آسیب‌های جانبی می‌تواند بسیار بیشتر از عرض جاده به محیط مجاور گسترش یابد. ساخت جاده و پاکسازی‌های مرتبط با آن در آمازون یک مثال کلاسیک است.

فاجعه سیل به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است و به عنوان یکی از نگرانی‌های اصلی بحران آب و هوا در مناطق شهری رتبه‌بندی می‌شود. نوآوری‌های هبیتات در زمینه آب به راحتی با هر فضای موجود سازگار می‌شوند و چرخه طبیعی آب را حفظ کرده و تاب‌آوری شهر را در برابر آب‌های سطحی افزایش دهند. همچنین به گفته هبیتات، زباله‌ها سریع‌تر از جمعیت در حال افزایش هستند. بخش بزرگی از این زباله‌ها به صورت پایدار مدیریت نمی‌شوند. بنابراین، با نزدیک شدن به ‌روز «زباله صفر»، زمان کاهش، استفاده مجدد و بازیافت فرا رسیده است. هر انتخابی مهم است. هر اقدامی مهم است. چرخش شهرها به سمت «دوستی با طبیعت» می‌تواند حجم انتشار کربن را ۴۴درصد کاهش دهد. با این اقدام شهرها مقاوم و آماده تغییرات اقلیمی می‌شوند.