ایمنی، چالش جدی سازندگان صنعتی و سنتی
صنعت ساختمان و در سطح خردتر پروژه‌های عمرانی، از حیث بکارگیری نیروی انسانی و سرمایه، یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور به‌شمار می‌روند و به همین دلیل هم صنعت ساختمان را صنعت پیشران در اقتصاد می‌دانند.
در پی تحولات عمیق در صنعت جهانی ساختمان، کاهش زمان ساخت و تحویل پروژه‌ها در عین بازگشت سریع سرمایه اولیه از مهم‌ترین پارامترهای مدنظر سازندگان و سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. باتوجه به این شاخص‌هاست که رعایت ایمنی در ساخت‌وساز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، این در حالی است که گاهی رعایت ایمنی می‌تواند مانعی برای کسب سود بیشتر شود. به‌ویژه با پیدایش ساخت‌وسازهای صنعتی رعایت ایمنی به‌ویژه ایمنی سازه در برابر بلایا و حوادث طبیعی مانند زلزله شکل دیگری به خود گرفت؛ با این حال در ایران هنوز صنعت ساخت‌وساز با الگوهای سنتی پیش می‌رود و با الگوهای صنعتی فاصله دارد.
صمت در این گزارش به‌مناسبت روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی به اهمیت ساخت‌وساز به روش صنعتی و تعامل دست‌اندرکاران صنعت ساختمان با فعالان این عرصه پرداخته است.
برگ برنده صنعتی‌سازی
با توسعه فناوری، اکنون در بسیاری از کشورهای جهان به مرحله پایانی رقابت میان شیوه‌های سنتی و صنعتی در ساختمانسازی رسیده‌ایم. در شیوه‌های صنعتی دستگاه‌ها با دقت عمل بیشتر جایگزین نیروی انسانی شده‌اند؛ به این ترتیب سرعت کار تا حد زیادی افزایش یافته و احتمال خطا نیز به صفر رسیده است. به‌علاوه حذف نیروهای انسانی غیرضروری در کنار رام کردن وقایع طبیعی، باعث شده گردونه کاملا به نفع شیوه صنعتی ساختمانسازی بچرخد؛ جایی که دیگر خبری از تعطیلی پروژه به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی یا دیگر عوامل تاثیرگذار نیست. با این همه معماران قدیمی همچنان از شیوه‌های سنتی حمایت می‌کنند. در کنار اینها به‌نظر می‌رسد هزینه راه‌اندازی یک پروژه با استفاده از شیوه‌های سنتی خیلی کمتر از هزینه تامین قطعات موردنیاز در سیستم صنعتی باشد، این در حالی است که خلاف چیزی که در نگاه اول به‌نظر می‌رسد، قطعات ساخته‌شده به روش صنعتی به‌دلیل دقتی که در ساخت و تعیین کیفیت آنها به‌کار رفته، در بسیاری از موارد نسبت به نمونه‌های سنتی مستحکم‌تر هستند؛ به همین دلیل بیشتر گروه‌های معماری و ساختمانسازی معروف و حرفه‌ای، مزایای استفاده از شیوه‌های صنعتی را به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ درک کرده و در تلاش هستند این شیوه‌ها را در ساختمانسازی نوین ایران گسترش دهند. به‌باور این گروه رعایت نکات ایمنی در سازه در مقابل بلایای طبیعی مانند زلزله یکی از مهم‌ترین شاخص‌های این نوع ساخت‌وساز است.
ایمنی فقط در برابر زلزله نیست
علی هدایتی، فعال عرصه دانش‌بنیان و رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی درای‌وال (ساخت‌وساز خشک) در گفت‌وگو با صمت می‌گوید چند سالی است که پیگیر گسترش روش ساخت صنعتی در ساخت‌وسازها به‌ویژه ساخت مسکن هستیم. به‌اعتقاد من، در شرایط فعلی مهم‌ترین اقدامی که باید در راستای ایمن‌سازی ساختمان‌ها به‌صورت فراگیر انجام داد، پیگیری روش صنعتی‌سازی ساختمان است، چراکه امروز بیشتر خانه‌ها با روش سنتی ساخته می‌شوند و از ایمنی کافی برخوردار نیستند. بسیاری معتقدند ایمنی تنها مقاومت ساختمان نیست. از آنجایی که کشور همیشه در معرض خطراتی نظیر زلزله بوده، به‌طور معمول مقاومت مکانیکی ساختمان از درجه اهمیت بالایی برخوردار است؛ در حالی که ایمنی، ابعاد دیگری نظیر حرارتی، حریق و صوت هم دارد. در کل، روش ساخت‌وسازها تعیین‌کننده مقاومت ساختمان است.
شواهد حاکی از آن است که در تمامی کشورهای پیشرفته، بیشتر از روش ساخت‌وساز صنعتی بهره می‌برند. هدایتی در مقایسه میزان مقاومت این دو روش اظهار می‌کند: در هر دو حالت می‌توانیم سطحی از مقاومت را به‌دست بیاوریم، اما مقاومت ساختمان در روش‌های سنتی بسیار کمتر از روش‌های صنعتی است. برای مثال، اگر میزان مقاومت در ساخت‌وساز سنتی برای زلزله تا ۴ ریشتر است، با همان هزینه می‌توان با روش ساخت‌وساز صنعتی یک ساختمان را در برابر زلزله‌ای تا ۸ ریشتر مقاوم کرد.
ایمنی بیشتر با ساخت صنعتی
مدت زمان ساخت یک ساختمان در کشور ما به‌طور میانگین دو سال است که این میزان حدود ۱۰ درصد عمر ساختمان را می‌گیرد، اما در روش‌های صنعتی می‌توان زمان کمتری را صرف ساخت ساختمان‌هایی کرد که عمر زیر ۲۰ سال دارند. هدایتی در این‌باره می‌گوید: به‌طور معمول در همه کشورهای پیشرفته به‌ندرت از سیمان یا ملات برای ساخت‌وساز استفاده می‌شود؛ یعنی از ماده تر و ملات استفاده نمی‌شود. آنها از فناوری‌های مدرن بهره کافی می‌گیرند، به‌همین دلیل از ساخت‌وساز خشک یا درای‌وال استفاده می‌کنند. این روش ساخت، زمان بسیار کمتری برای ساخت یک ساختمان می‌گیرد. در این روش تمامی مواد اولیه خشک است و سازه‌ها به یکدیگر پیچ و مهره می‌شوند که این نوع ساخت‌وساز ایمنی بالایی به ساختمان می‌بخشد.
تمایل مهندسان مشاور به‌شیوه‌های سنتی
هدایتی با اشاره به همکاری دولتی در توسعه این روش ساخت می‌گوید: به‌تازگی موفق شدیم دستورالعملی از وزارت بهداشت مبنی بر ساخت تمامی بیمارستان‌ها با روش صنعتی و درای‌وال دریافت کنیم و به‌دلیل رعایت مولفه‌های بهداشتی، سازندگان ساختمان بیمارستان‌ها ملزم شدند از این فناوری برای ساخت‌وساز بهره بگیرند. همان‌گونه که اشاره شد، این نوع ساخت‌وساز از مقاومت حریق، رطوبت و آب، صوت و صدا و مکانیکی بالایی برخوردار است، اما در حوزه مسکن عمومی، مشکل عمده در نگرش مهندسان مشاور است. این فعال دانش‌بنیان معتقد است در واقع دو مانع اصلی وجود دارد؛ یکی مهندسان مشاور که در حوزه طراحی بهشکل عادی از ساخت‌وساز سنتی پیروی می‌کنند و هنوز هم با سیستم‌های نوین آشنایی و در اصل اطلاعی از فرآیند کار ندارند و بیشتر تصور می‌کنند با جابه‌جایی‌های عظیم فرآیند کار اجرا می‌شود. در همین راستا تلاش می‌شود با همکاری یکی از دانشگاه‌های غیرانتفاعی مطرح کشور، رشته‌ای به‌نام صنعتی‌سازی ساختمان را راه‌اندازی کنیم که یکی از اصلی‌ترین زیرشاخه‌های آن «درای‌وال» است، همچنین کاربرد فناوری‌های نوین ساختمانی هم قرار است در بطن این رشته آموزش داده شود تا از پایه به آموزش و فرهنگ‌سازی بپردازیم.
باز هم رانت، باز هم توسعه‌نیافتگی
رانتی بودن و مافیا آفتی قدیمی است که دامن مسکن را هم گرفته است. هدایتی می‌گوید: معضل دیگری که در این حوزه وجود دارد، رانت موجود در بخش خصوصی‌سازی است. در جلسه‌ای با اعضای وزارت مسکن و شهرسازی درخواست تشکیل اتحادیه درای‌وال یا صنعتی‌سازی ساختمان داده شد، اما متاسفانه تایید نشد که علت آن را می‌توان خطری که اتحادیه مصالح‌فروشان احساس می‌کنند، دانست، زیرا با توسعه صنعتی‌سازی، کسب‌وکار آنها تا حدی از دور خارج
می‌شود. وی با اشاره به توان کشور در تامین مواد اولیه درای‌وال معتقد است تمام محصولات درای‌وال در سال ۱۳۵۵ در قالب یک کارخانه به کشور وارد شد؛ یعنی از حدود ۴۵ سال پیش، توانایی ساخت محصولات درای‌وال را داشتیم، اما هنوز به ظرفیت کامل نرسیده که این نشان از بی‌توجهی ۴ دهه‌ای دولت به توسعه ساخت‌وساز صنعتی دارد. امروزه تولیدکنندگان داخل، یکی یکی به تولید این نوع از محصولات می‌پردازند. گفتنی است تمامی مواد اولیه این نوع ساخت‌وساز از داخل کشور قابل‌تهیه است و نیازی به خارج نداریم. تاکنون کم از آلودگی‌های زیست‌محیطی و نخاله‌های ساختمانی نشنیده‌ایم، زیرا نزدیک ۱۰ تا ۱۵ درصد مصالح تبدیل به زباله‌های ساختمانی می‌شوند، همچنین سیمان یکی از پرآلاینده‌ترین صنعت در میان صنایع است. هدایتی بااشاره به یک درصدی بودن زباله‌های ساخت به روش صنعتی می‌گوید: در ساخت‌وساز صنعتی تنها یک درصد تبدیل به زباله می‌شود، از نظر اجرا هم آلودگی صوتی ندارد و برای شهروندان معضلی به‌وجود نمی‌آید، همچنین نیروی کاری که در این نوع از ساخت‌وساز فعالیت می‌کند، دارای مدرک کاردانی است، در حالی که بیشتر کارگردان ساختمانی بی‌سواد هستند و این در کیفیت ساخت بسیار اثرگذار است. مهم‌تر از همه اینها این است که وزن دیوار سنتی تا ۳۰۰ کیلوگرم است، اما وزن دیوار صنعتی حداکثر ۵۰ کیلوگرم است که در صورت تخریب در زمان زلزله آسیب کمتری وارد می‌کند. در زمان وقوع زمین‌لرزه، به‌طورمعمول دیوارهای خشک صنعتی لغزان هستند و این خود از نیروی زمین‌لرزه کم می‌کند. گفتنی است، در روش ساخت صنعتی تا ۳۳ درصد از حجم اسکلت و آهن‌آلات کم می‌شود که صرفه اقتصادی بالایی برای سازنده خواهد داشت. به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، اگر صفر تا ۱۰۰ ساختمان به‌صورت درای‌وال ساخته شود، می‌تواند ۱۰ تا ۲۰ درصد کمتر از ساخت‌وساز سنتی، مواد اولیه مصرف کند که این میزان صرفه‌جویی، سود میلیاردی برای سازنده به‌همراه خواهد داشت، همچنین در نرخ تمام‌شده به‌شدت تاثیرگذار خواهد بود، به این معنا که می‌تواند در کاهش نرخ مسکن هم موثر باشد.
دولت روی خوش نشان می‌دهد
در ادامه، سراغ محمدمهدی حیدری، سرپرست مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی، رفتیم. وی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رویکردهای وزارت مسکن و شهرسازی به‌منظور همکاری با دانش‌بنیان‌ها و رفع معضلات موجود با توان آنها می‌گوید: باتوجه به شعار سال برای توسعه فعالیت دانش‌بنیان‌ها در ساخت‌وسازهای شهری، فرآیندی که در گام نخست به‌ثمر رساندیم، برگزاری دو همایش بزرگ در زمینه معرفی محصولات دانش‌بنیان بود. خوشبختانه در خلال این دو همایش، توانستیم محصولات دانش‌بنیان را شناسایی و در بانک اطلاعات خود ذخیره کنیم. ناگفته نماند که در حوزه ساختمان نمی‌توان با شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری گسترده داشت، زیرا ساخت مسکن مانند نفت و نانو های‌تک نیست.
در گام دوم، تدوین پیش‌نویس آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مدنظر و قرار است بعد از بررسی، در کمیسیون‌های هیات دولت ابلاغ شود. تفاهمنامه‌ای هم میان معاونت علمی با وزارت راه بسته شده که براساس آن از دانش‌بنیان‌های فعال در این حوزه حمایت می‌شود.
هدف اصلی از این اقدامات، شناسایی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال برای رفع معضلات در زمینه ساخت‌وساز است و در تلاش هستیم آنها را به دستگاه‌های مربوط وصل کنیم.
افزایش ۲۵ درصدی وام
روی خوش نشان دادن دستگاه‌های دولتی می‌تواند زمینه توسعه و رفع مشکلات اساسی را به‌همراه داشته باشد. حیدری در این باره معتقد است از آنجایی که در صنعتی‌سازی زمان ساخت کاهش می‌یابد، همچنین این روش، کاهش هزینه ساخت و افزایش کیفیت را به‌دنبال دارد، در تلاش برای توسعه آن هستیم و در وزارت راه و شهرسازی، به‌ویژه در مرکز تحقیقات به‌طور ویژه از موضوعات نوآورانه و فناورانه استقبال می‌کنیم. گواه و شاهد ما موردبررسی قرار دادن صنعتی‌سازی در پروژه جهش تولید مسکن است.
از طرفی هم، در یک مصوبه برای صنعتی‌سازان ۲۵ درصد تخفیف وام در نظر گرفته شده است؛ یعنی اگر سازندگان با روش صنعتی ساختمانسازی کنند، ۲۵ درصد وام بیشتری نسبت به سازندگان سنتی می‌گیرند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، در آینده‌ای نزدیک، ساخت مسکن با روش‌ها و مواد سنتی، صرفه اقتصادی ندارد و تحول در صنعت ساختمان تنها با بکارگیری دانش و فناوری‌های مدرن یا همان صنعتی‌سازی محقق خواهد شد. به‌همین سبب است که ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال، بدون توجه و بکارگیری نقش مثبت شرکت‌های دانش‌بنیان میسر نمی‌شود و برای جبران این عقب‌ماندگی از هدف که ناشی از سرکوب خلاقیت، نوآوری و ضعف فناوری است، باید از دانش و نیروهای بومی بهره گرفت. کارشناسان معتقدند در چنین شرایطی، اولویت اصلی، بهبود نظام اقتصادی، ورود شرکت‌های جدید و کوچک در شبکه‌های انتقال دانش، تقویت مهارت‌ها و بهبود محیط‌های سازمانی برای کارآفرینی اجتماعی است.
در نهایت، مفهوم دانش‌بنیان باید در راستای بهبود فرآیندهای صنعت ساختمان مورداستفاده قرار گیرد و از افزایش کمی موضوعات؛ امری که در کشورهای جهان سوم به‌وضوح به‌چشم می‌خورد، اجتناب کرد.
ارسال نظر