چشم‌انداز روشن رشد بخش صنعت

اهمیت رشد مثبت و پایدار اقتصادی بر همگان ثابت شده و تقریبا همه می‌دانند کشورها با داشتن یک نرخ رشد مثبت ادامه‌دار چگونه می‌توانند به توسعه‎یافتگی برسند. با این همه، در میان بخش‌های گوناگون یک اقتصاد که تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند، همه مولفه‌ها از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند.

در میان مولفه‌هایی که رشد اقتصادی را شکل می‌دهند، رشد صنعت از مهم‌ترین بخش‌هاست، زیرا با جذب سرمایه‌گذاری و نرخ بالای اشتغالزایی که رشد بخش صنعتی به همراه دارد، اثرات پیشرفت آن فوری خود را در جامعه نشان می‌دهند. به همین دلیل، مهم‌تر از مثبت شدن احتمالی رشد اقتصادی در کشور، نرخ رشد احتمالی ۶.۴ درصدی صنعت است.

طی سال‌های گذشته و پس از اعمال تحریم‌های ایالات متحده، فشار سنگینی بر بخش صنعت کشور وارد شد. در این میان، شیوع کرونا هم مزید بر علت شد تا بخش‌های گوناگون اقتصادی با فشاری مضاعف مواجه شوند. با این همه، فشاری که تحریم‎ها به بخش صنعت وارد کرد به مراتب بیش از فشاری بود که از ناحیه کرونا به این بخش وارد شد.

درنتیجه از دو سال پیش، بخش صنعت ایران با مشکلات و محدودیت‌های گسترده‌ای مواجه شد که پیامدهای آن تا اوایل امسال هم قابل مشاهده بود. اما شیوع کرونا باوجود تعطیلی و رکودی که به اقتصاد کشور وارد کرد، تاثیرات بیشتری بر بخش خدمات داشت تا صنعت. دولت نیز با وجود تعطیلی گسترده بخش‌های مختلف کشور، کارگاه‌های و کارخانه‌های کشور را مشمول تعطیلی نکرد. به همین دلیل، در شرایطی که بخش‌های گوناگون اقتصاد ایران زیر فشار تعطیلی‌های وسیع به رکودی عمیق‌تر می‌رفتند، صنعت توانست به آرامی رکود را کنار بزند و به سمت رونق حرکت کند. با توجه به همین شرایط است که می‌توان ادعا کرد هم برای سال ۱۳۹۹ و هم برای سال ۱۴۰۰ بخش صنعت نسبت به بخش‌های دیگر کشور رشد چشمگیرتری داشته باشد.

به عبارت ساده‌تر، بخش‌های بلااستفاده مانده صنعت ایران در کنار زیرساخت‌های مساعد موجود در کشور، صنعت را در شرایطی قرار می‌دهد که از زیر فشار تحریم‌ها کمر راست کند. گرچه باید توجه داشت اکنون چشم‌انداز مثبتی برای پایان کرونا وجود دارد و اگر اتفاق خاصی نیفتد، واکسن‌های فعلی می‌توانند بشریت را از این ویروس نجات دهند. از سوی دیگر، تغییرات گسترده در کاخ سفید و شنیده‌ها بیانگر آن است که سال آینده می‌تواند به پایان تحریم‌های هسته‌ای منجر شود. چنانچه این اتفاق هم رخ دهد، نه‎تنها رشد بخش صنعتی چشمگیرتر می‌شود، بلکه برای ۵ سال پی‎درپی احتمال رشد دو رقمی در این بخش محتمل خواهد بود.

زیرساخت بخش صنعت در ایران تا حدود زیادی کارمحور بوده و این حُسن این بخش به بخشی مانند نفت است. نفت بیشترین متکی به فناوری است و با وجود ارزآوری گسترده آن در شرایط غیرتحریمی اشتغال محدودی را ایجاد می‌کند. کافی است توجه شود از میان ۲۳ میلیون کارکن در ایران، فقط ۲۰۰ هزار نفر در بخش نفت فعال هستند. در مقابل، صنعت ایران اغلب متکی به کارگاه‌های متوسط و کوچک است که فناوری‌های روز در آنها به کار نمی‌رود و به همین دلیل کارگرمحور هستند و رشد آنها با سرعت چشمگیری میزان اشتغال را در کشور بالا می‌برد. به بیان دیگر، در بخش صنایع ایران، بنگاه‌های بزرگ بیشتر تولید ناخالص داخلی و شاخص‌های اصلی رشد را تشکیل می‌دهند و بنگاه‌های کوچک و متوسط اشتغالزایی وسیعی را به همراه دارند. اهمیت اشتغالزایی این بخش از آن‌جایی مهم‌تر جلوه می‌کند که فراموش نکنیم شیوع کرونا به‎شدت بیکاری در کشور را افزایش داده و سونامی بیکاری می‌تواند یکی از تهدیدات بالقوه کشور در آینده شود. با این همه، اگر نظام تحریم‌ها هم باقی بماند و صنعت کشور با همین سرعت به حرکت خود ادامه دهد، در یکی دو سال آینده هم این بخش رشد مناسبی خواهد داشت.

در اینجا می‌توان به این نکته توجه کرد که بخش‌هایی مانند صنعت، خیلی زود نسبت به محدودیت‌های ایجادشده بر سر راه خود واکنش نشان می‌دهند. مثلا با اعمال تحریم‌ها علیه ایران، بخش صنعت پس از نفت با سرعت بسیار زیادی با رشد منفی مواجه شد. این وضعیت تا دو سال هم ادامه یافت اما همان‌طور که اکنون مشخص شده این دو بخش خیلی سریع هم با تخلیه فشار مواجه شدند و توانستند پس از ۲، ۳ سال تحریم دوباره به سمت رشد و توسعه حرکت کنند. گرچه لغو احتمالی تحریم‌ها می‌تواند سرعت رشد و توسعه این بخش را دو چندان کند.