ایران با جمعیتی بیش از ۸۵ میلیون نفر و موقعیتی استراتژیک در قلب خاورمیانه، نیاز مبرمی به توسعه و نوسازی زیرساخت‌های حمل و نقل دارد. حمل و نقل کارآمد نه تنها جریان زندگی شهری و بین‌شهری را تسهیل می‌کند، بلکه نقش کلیدی در رشد اقتصادی، تجارت داخلی و بین‌المللی و ایجاد اشتغال دارد. پروژه‌های عمرانی در این حوزه شامل راه‌آهن، بزرگراه‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر، سیستم‌های حمل و نقل عمومی شهری و زیرساخت‌های لجستیکی است که با سرمایه‌گذاری هدفمند می‌توانند تحولی بنیادین در اقتصاد و کیفیت زندگی مردم ایجاد کنند.

در شرایط کنونی منطقه قفقاز جنوبی، ایران با استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی خود فرصت منحصربه‌فردی برای تثبیت جایگاهش در شبکه تجارت بین‌المللی دارد. دیپلماسی ترانزیتی میان تهران و باکو نه تنها می‌تواند مانع از نفوذ رقبای منطقه‌ای شود، بلکه زمینه‌ای برای افزایش نفوذ اقتصادی ایران در مسیرهای حیاتی ترانزیت فراهم می‌کند. این همکاری‌ها، اگر به‌طور راهبردی مدیریت شوند، می‌توانند ایران را به هاب اصلی حمل و نقل کالا میان آسیا و اروپا تبدیل کنند و اهمیت ژئوپلیتیکی کشور را تقویت نمایند.

کریدور قفقاز (یا همان مسیر شمال–جنوب و شاخه‌های مرتبط با آن در منطقه قفقاز جنوبی) یکی از حیاتی‌ترین گذرگاه‌های ژئوپلیتیکی برای ایران به‌شمار می‌رود. این مسیر نه‌تنها ایران را به بازارهای روسیه، قفقاز، و شرق اروپا متصل می‌کند، بلکه نقشی کلیدی در راهبرد کلان ایران برای تبدیل شدن به مرکز ترانزیت منطقه دارد. اهمیت این کریدور را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد:

توسعه همکاری‌ها و توافق‌های دوجانبه یا چندجانبه با کشورهای همسایه در حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت، یکی از راهبردهای حیاتی برای رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای پایدار دولت ایران است. موقعیت ژئوپلیتیکی کشور در قلب خاورمیانه، ایران را به پلی طبیعی میان شرق و غرب تبدیل کرده است؛ ظرفیتی که در صورت بهره‌برداری درست، می‌تواند جایگاه ایران را در شبکه‌های ترانزیتی جهانی تثبیت کند.

درآمدهای ترانزیتی در شرایط کنونی اقتصاد ایران، نقشی راهبردی و تعیین‌کننده ایفا می‌کنند. با توجه به موقعیت جغرافیایی کم‌نظیر کشور که ایران را به پلی میان شرق و غرب و شمال و جنوب جهان تبدیل کرده، بهره‌برداری حداکثری از مسیرهای ترانزیتی می‌تواند به یکی از پایدارترین منابع درآمدی کشور بدل شود. این ظرفیت نه‌تنها به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کمک می‌کند، بلکه به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ایجاد اشتغال و افزایش تعاملات اقتصادی با کشورهای منطقه نیز منجر خواهد شد.

کریدور شمال–جنوب یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای است که ایران را به عنوان حلقه اتصال میان روسیه، آسیای مرکزی، قفقاز و هند قرار می‌دهد. این مسیر نه‌تنها از نظر اقتصادی برای ایران حیاتی است، بلکه از منظر ژئوپلیتیکی نیز جایگاه کشور را در معادلات منطقه‌ای و جهانی ارتقا می‌دهد. با توسعه زیرساخت‌های ریلی، بندری و جاده‌ای در این کریدور، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی حمل‌ونقل کالا در اوراسیا تبدیل شود و سهم قابل توجهی از تجارت جهانی را به خود اختصاص دهد.

بازگشایی مسیر راه‌آهن قفقاز از جلفا، نه‌تنها تکمیل‌کننده کریدور شمال–جنوب است، بلکه تهدید مسیر زنگزور را نیز خنثی کرده و ایران را به‌عنوان یک نقطه کلیدی به شبکه حمل‌ونقل میانی و کریدور شرق–غرب متصل می‌کند.

همکاری ایران با همسایگان در حوزه لجستیک تجاری می‌تواند به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی توسعه اقتصادی کشور مطرح شود. موقعیت جغرافیایی ایران در قلب منطقه، فرصتی بی‌نظیر برای تبدیل شدن به چهارراه تبادلات تجاری فراهم کرده است. اگر دولت بتواند با کشورهای همجوار در زمینه حمل‌ونقل، ترانزیت کالا و ایجاد شبکه‌های مشترک لجستیکی به توافق برسد، نه تنها هزینه‌های تجارت خارجی کاهش خواهد یافت بلکه سرعت و سهولت مبادلات نیز به شکل محسوسی افزایش می‌یابد.

تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران فشارهای اقتصادی و محدودیت‌های گسترده‌ای را بر کشور تحمیل کرده‌اند. در چنین شرایطی، تمرکز روی ظرفیت‌ها و منابع داخلی به‌عنوان یک راهبرد حیاتی برای خنثی‌سازی اثرات تحریم‌ها اهمیت پیدا می‌کند.

درآمدهای حاصل از توسعه ترانزیت ریلی می‌تواند به یکی از پایه‌های پایدار اقتصاد کشور تبدیل شود، به‌ویژه در شرایطی که فروش نفت با محدودیت‌های خارجی و نوسان‌های جهانی همراه است. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استثنایی خود، در مسیر کریدورهای مهم تجاری قرار دارد و می‌تواند با توسعه شبکه ریلی و تسهیل ترانزیت، به پلی میان شرق و غرب و شمال و جنوب جهان بدل شود. این ظرفیت، درآمدی ثابت و قابل پیش‌بینی برای اقتصاد کشور به همراه دارد که وابستگی به نفت را کاهش می‌دهد.

نایب رئیس اتاق ایران گفت: راه‌اندازی بارانداز لجستیکی و احداث شهرک صنعتی مشترک ایران و آذربایجان از مصوبات کمیسیون مشترک اقتصادی و توافقات روسای جمهور دو کشور است که چشم انتظار پیگیری است.

افزایش توان ترانزیتی برای ایران به‌معنای استفاده حداکثری از موقعیت جغرافیایی خاص کشور است؛ کشوری که به‌عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب، شمال و جنوب آسیا و حتی اروپا عمل می‌کند. توسعه مسیرهای ریلی، جاده‌ای و دریایی می‌تواند ایران را به هاب اصلی ترانزیت کالا در منطقه تبدیل کند و علاوه بر افزایش مبادلات تجاری، زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری با کشورهای همسایه و شرکای استراتژیک شود.

کریدور زنگزور که به‌عنوان یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در قفقاز جنوبی مطرح شده، می‌تواند جایگاه ژئوپلیتیک ایران را تحت تأثیر قرار دهد. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه خود، در صورت بهره‌گیری صحیح از این کریدور، قادر خواهد بود حلقه ارتباطی میان شرق و غرب را تقویت کرده و نقش پررنگ‌تری در شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای و جهانی ایفا کند.

«کریدور زنگزور» گذرگاهی استراتژیک به طول ۴۳ کیلومتر است که در تاریخ هشتم آگوست امسال، با میانجی‌گری ایالات متحده، میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان مورد توافق قرار گرفت. این مسیر حیاتی، منطقه خودمختار نخجوان را به شهر باکو، پایتخت آذربایجان، متصل می‌کند و نقش مهمی در تسهیل حمل‌ونقل و ترانزیت کالا در منطقه ایفا می‌نماید.

پس از حدود چهل سال کشمکش و تنش‌های مداوم، سرانجام ارمنستان و آذربایجان در اقدامی تاریخی و با وساطت مستقیم ایالات متحده، به توافقی دست یافتند که می‌تواند نقطه پایانی بر جنگ فرسایشی بر سر منطقه ناگورنو-قره‌باغ باشد. این توافق در کاخ سفید و طی مراسمی رسمی با حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، امضا شد. آمریکا با این میانجیگری نه‌تنها نقشی کلیدی در آرام‌سازی قفقاز جنوبی ایفا کرد، بلکه توانست از میزان نفوذ سنتی روسیه در این منطقه بکاهد و جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری مؤثر در تحولات قفقاز تقویت نماید.

اجرای پروژه‌های مشترک در مناطق مرزی، نیازمند سطح بالایی از هماهنگی، درک متقابل و اعتماد میان کشورهاست. برای ایران، که با کشورهای متعددی دارای مرزهای زمینی و آبی است، تحقق این پروژه‌ها بدون همکاری مؤثر با کشورهای متحد و همسایه عملاً امکان‌پذیر نیست. هم‌افزایی میان دولت‌ها در زمینه‌هایی نظیر احداث خطوط ریلی، پایانه‌های صادراتی، جاده‌های ترانزیتی و مناطق آزاد مرزی، نه‌تنها توسعه اقتصادی را تسریع می‌کند، بلکه به تثبیت روابط دیپلماتیک نیز منجر می‌شود.

شمال‌غرب ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیک خود، یکی از مهم‌ترین کریدورهای ارتباطی و ترانزیتی منطقه به‌شمار می‌رود. این منطقه، مرز مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و عراق دارد و از دیدگاه حمل‌ونقل، نقطه اتصال ایران به بازارهای اروپا، قفقاز، مدیترانه شرقی و حتی آسیای میانه محسوب می‌شود.

رئیس اتاق ایران و آذربایجان گفت: مذاکره روسای جمهور دو کشور در یک ماه گذشته منتج به این شد که شرکت‌های ایرانی برای بازسازی مناطق آسیب‌دیده آذربایجان حضور پیدا کنند. مقدمات این کار انجام شده و در مراحل بررسی است.

ایران در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه توسعه راه‌ها و حمل‌ونقل داشته و این رویکرد، بخشی از راهبرد کلان کشور برای تبدیل‌شدن به یک هاب ترانزیتی در منطقه است. نزدیکی جغرافیایی با کشورهای همسایه، ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و اتصال به مسیرهای بین‌المللی نظیر کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق-غرب، ایران را به نقطه‌ای کلیدی در تجارت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل کرده است.

ضرورت همکاری‌های ایران با کشورهای همسایه در حوزه حمل‌ونقل و مسائل جاده‌ای، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، چرا که این همکاری‌ها می‌توانند به موتور محرک تجارت منطقه‌ای و منبعی پایدار برای درآمدهای ارزی تبدیل شوند. ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی بی‌نظیر خود، در چهارراه اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب قرار دارد و به‌عنوان پل ترانزیتی میان کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، خلیج فارس، شبه‌قاره هند و حتی اروپا ایفای نقش می‌کند. بهره‌گیری از این ظرفیت نیازمند هماهنگی‌های جدی و توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای، ریلی و مرزی مشترک با همسایگان است.