در طرح مجلس و گزارش سازمان برنامه و بودجه از اصلاح ساختار بودجه، صحبت از تاسیس بانک جدیدی به نام بانک توسعه جمهوری اسلامی به میان آمده است اما هنوز سازوکار و ماهیت این بانک در ابهام است.
گسترشنیوز: نخستین بار خبر تاسیس بانک توسعهای در مرداد سال گذشته با عنوان "طرح تاسیس بانک توسعه جمهوری اسلامی" به در مجلس میان آمد. در ماده ۱ این طرح گفته شده است: بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه وابسته به بانک مرکزی است و بهموجب این قانون، برای تسهیل و تسریع در توسعه زیرساختها و صنایع حیاتی کشور و ایجاد رونق در فعالیتهای اقتصادی مولد و اشتغالزا تأسیس میشود.
همچنین در ماده ۴ این طرح پیشنهادی وظیفه بانک توسعهای را در ۲بند اعلام میکند:
الف- ایجاد اعتبار بلندمدت برای تأمین مالی «طرحهای کلان توسعهای»
ب- پشتیبانی از «بانکهای توسعهای بخشی» از طریق ایجاد اعتبار کوتاهمدت برای آنها، بهمنظور تأمین سرمایه در گردش ارزانقیمت مورد نیاز واحدهای تولیدی.
۲ویژگی منحصر به فرد بانکهای توسعه ای
طبق این طرح قرار بر این است که منابع مالی این بانک بر اساس انتشار انواع اوراق مشارکت تامین شود و مصارف و مخارج این بانک هم با وامهای ارزان نرخ به سرمایه در گردش بنگاههای تولیدی جهت رونق تولید اختصاص پیدا کند یا به طرحهای کلان توسعهای داده شود همچون طرحهای: احداث یا بازسازی زیرساختها و صنایع زیربنایی و گسترش زیرساختها و امکانات حملونقل دریایی، ریلی و جادهای؛ ایجاد و نوسازی بخشهای بالادستی و پاییندستی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، فولاد و... بهمنظور افزایش ارزش افزوده، ارتقای کیفیت و کاهش نرخ تمامشده محصولات در بخشهای مزبور و جلوگیری از صادرات فرآورینشده؛ توسعه صنایع دانشبنیان و تغییر ترکیب سبد صادرات کشور بهسمت کالاها و خدمات مبتنی بر دانش؛ بازآفرینی بافتهای فرسوده شهری و طرحهای مشابه.
اصولا بانکهای توسعهای در دنیا با دو ویژگی شناخته میشوند: ۱. منابع مالی خود را از محل سپرده تامین نمیکنند و معمولا از اوراق مشارکت یا بودجه دولتی تامین مالی میکنند. ۲. این بانکها به علت رویکرد حمایتی و تسهیلات ارزان قیمتی که پرداخت میکنند معمولا بانکهای زیان دهی هستند و معمولا سود آوری برایشان اهمیت آنچنانی ندارد. با بررسی بانکداری توسعهای در خارج میتوان فهمید که بانکهای توسعه امریکا و اروپا به علت حمایت خود از صنایع یا تجارت و... سالهاست که دارای زیان انباشته و بدهی هستند. متاسفانه در ایران بانک توسعهای به معنای اصلی و علمی خود نداریم و آنچه از بانکهای توسعهای مثل توسعه صادرات و تعاون و... (به جز صنعت و معدن) شناخته میشوند در حقیقت بانکهای تخصصی هستند.
تفاوت بانک توسعهای و بانک تخصصی
بانک تخصصی تنها در یک زمینه خاص فعالیت میکند و تسهیلات میدهد. بهطور مثال بانکی که در زمینه انرژی کار میکند فقط پروژههای خاصی را تحت پوشش قرار میدهد. اما بانک توسعهای میتواند در ابعاد مختلف کار کند. از طرف دیگر بانک توسعهای هم تامینکننده مالی است و هم در زمینه فنی پروژهها را تحت پوشش قرار میدهد. بنابراین در جایی که پروژهها به علت فقدان منابع مالی و دانش فنی با مشکل مواجه شدهاند این بانک توسعهای است که به کمک آن پروژه میآید و نمیگذارد به علت بروز مشکلات متوقف بماند.
معمای مجهول تاسیس بانک توسعهای و ۳ گمانه زنی
اما مبحثی که مطرح است که به احتمال زیاد به خاطر اینکه این طرح بار مالی برای دولت به بار میآورد و مورد ایراد شورای نگهبان قرار خواهد گرفت این طرح از مجلس به دولت واگذار شده است تا به شکل ارائه یک لایحه ازسوی دولت به مجلس، شاکله و محتوای تشکیل یک بانک توسعهای در کشور به تصویب و اجرا برسد. این موضوع از آنجا قابل حدس است که در گزارش سازمان برنامه و بودجه از برنامه اصلاح ساختار بودجه که در هفتههای گذشته منتشر شد طرح تشکیل بانک توسعهای نخستین بار از سوی یک نهاد دولتی به میان آمد که البته هیچ اشارهای به ساختار و چهارچوب این بانک در این گزارش نشده است. البته گفتهها حاکی از آن است که مهمترین نهادی که پیگیر و خواهان تاسیس بانک توسعهای است، وزارت اقتصاد است.
۱.گمانه هایی مطرح است درباره درآمدهای بانک توسعهای از طریق درآمدهای نفتی تامین شود و به نوعی جایگزین صندوق توسعه ملی با ماهیت جدید یک بانک بشود که البته بعید به نظر میرسد. ۲.همچنین گمانه هایی مطرح است که ممکن است مبلغ میزان ۱۰درصد مصوب صندوق توسعه ملی که ملزم است به بانکهای داخلی تسهیلات ریالی بدهد را به بانک توسعهای واگذار و تخصیص دهند تا به صورت مستقل این ۱۰درصد را مدیریت کند. ۳.گمان هایی هم مطرح هست که یکی از بانکهای توسعهای موجود مثل توسعه صادرات، تعاون و صنعت و معدن را تبدیل به بانک توسعهای مستقل با ویژگیها و کاکردهای خاص (یک بانک توسعه ایده آل مد نظر مجلس) تبدیل شود.
بانکهایی که به نام توسعهای در ایران شناخته میشوند در اصل بانک تخصصی هستند و نه توسعه ای. بنابراین بانک توسعهای که در طرح مجلس آمده است اگر تاسیس شود نخستین بانک توسعه واقعی در ایران خواهد چراکه اساسنامه قانونی آن کاملا از لحاظ علمی مطابق با بانک توسعهای است.
تاسیس بانک توسعهای به خاطرهها پیوست
محمد حسینی عضو کمیسون بودجه مجلس درباره سرانجام طرح بانک توسعه در مجلس گفت: حدود یک سال قبل در راستای تخصصی کردن بانکها، خواستند بانکی به نام توسعهای را تاسیس کنند اما تاکنون به فراموشی سپرده شده است.
وی درباره اینکه آیا احتمال این مطرح است که بانک توسعهای جایگزین صندوق توسعه ملی شود یا ۱۰درصد واریزی صندوق توسعه به بانکهای داخلی به یک بانک توسعهای محول شود، گفت: بر اساس قانون صندوق توسعه موظف است که ۱۰درصد از موجودی خود را به بانکها به شکل سپرده تحویل بدهد و از طریق این منابع بانکها وام دهی با سودهای کم و یارانهای به بخش کشاورزی و صنعت و گردشگری تزریق کنند. حسینی ادامه: الان حدود ۱۲بانک عامل برای این کار فعالیت میکنند اما با وجود اصرار مجلس مبنی بر اینکه تمام پولهای پرداختی صندوق توسعه باید در یک بانک و با یک شیوه نامه واحد صورت بگیرد اما از سوی نظام بانکی با بهانه گیری و اظهار ناتوانی مواجه است. بنابراین اینکه تصمیمی مبنی براینکه منابع صندوق توسعه به یک بانک جدید توسعهای اختصاص پیدا کند کمی بعید به نظر میرسد.
منبع: باشگاه خبرنگاران پویا
