آب انبار باسیلیکا؛ زیرزمینی رازآلود در دل استانبول

در میان مکان‌های تفریحی و جاذبه‌های دیدنی شهر استانبول، نام آب انبار باسیلیکا نیز به چشم می‌خورد. این اثر تاریخی که در قلب شهر شلوغ و پرهیاهوی استانبول قرار دارد، بنایی زیبا و اسرار آمیز است که تلفیقی از تاریخ، راز و معماری باشکوه را به نمایش می‌گذارد. آب‌انبار باسیلیکا، به عنوان بزرگ‌ترین آب‌انبار سرپوشیده‌ی باقی‌مانده از دوران امپراتوری بیزانس در دل زمین پنهان شده است. در این مطلب می‌خواهیم بیشتر درباره این آب انبار رازآلود صحبت کنیم.

تاریخچه آب انبار باسیلیکا

آب‌انبار باسیلیکا (Basilica Cistern) بین سال‌های ۵۶۵-۵۲۶ میلادی و به فرمان ژوستینیانوس یکم امپراتور روم شرقی در دوران امپراطوری بیزانس احداث شد. تهیه و تامین آب مورد نیاز برای کاخ امپراتوری، حمام‌ها و سایر بناهای عمومی از جمله اهداف اصلی ساخت این بنای تاریخی و مهم به شمار می‌رود. مردم محلی و ساکنین استانبول این آب انبار بسیار بزرگ را به زبان محلی "Yerebatan Sarinci" به معنای آب انبار یا یخچالی که در زمین دفن شده است، می‌نامند. اما در گذشته در محل بنای این مخزن آب بزرگ، کلیسای کاتولیک وجود داشته است. در زبان رومی به کلیسای کاتولیک یا خانه پادشاه باسیلیکا (Basilica) گفته می‌شود و در نتیجه این بنای جدید با اقتباس از این واژه آب انبار باسیلیکا نام گرفته است.

این بنای قدیمی و تاریخی که در نزدیکی مسجد ایاصوفیه قرار دارد، نقش مهمی در پایداری شهری استانبول داشته است زیرا با دارا بودن ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از ۸۰ هزار متر مکعب، آب‌هایی که از طریق قنات‌های والنس (Valens Aqueduct) که از جنگل‌های بلگراد در شمال غربی شهر می‌آمدند، را جمع‌آوری و ذخیره می‌کرد.

سرگذشت این آب انبار در گذر زمان دچار تغییر و تحول شده است. با سقوط امپراتوری بیزانس و ورود عثمانی‌ها به قسطنطنیه در قرن پانزدهم، استفاده از این آب‌انبار به تدریج کاهش یافت. امپراتوری عثمانی سیستم آب رسانی مخصوص خود را جایگزین قنات‌ها کرد. به تدریج این مکان از مرکز توجه خارج شد و تا قرن نوزدهم، این مکان تقریباً به فراموشی سپرده شده بود، تا اینکه جهانگردان اروپایی و نویسندگان آن را دوباره کشف کردند.

در کتب تاریخی از پتروس گیلیوس، جغرافی‌دان فرانسوی در قرن شانزدهم، به عنوان یکی از اولین کسانی یاد شده است که درباره این بنای زیبا یاد کرده‌اند. او اشاره کرده است که مردم محلی از زیرزمین خانه‌های خود، با استفاده از طناب و سطل، آب استخراج می‌کنند و حتی گاهی صید ماهی را نیز مشاهده کرده است.

در دهه‌ی ۱۹۸۰، به همت دولت ترکیه پروژه بازسازی و نورپردازی آب‌انبار باسیلیکا آغاز شد. در این پروژه کف این مخزن پاک‌سازی و به منظور رفاه و سهولت تردد بازدیدکنندگان گذرگاه‌هایی ایجاد شد.

معماری شگفت انگیز آب انبار باسیلیکا

این سازه‌ی تاریخی، فراتر از کارکرد ساده‌اش به‌عنوان مخزن آب، شاهکاری از معماری بیزانسی به شمار می‌رود.

آنچه آب ‌انبار باسیلیکا را از دیگر مخازن تاریخی متمایز می‌کند، معماری منحصر‌به‌فرد و ابعاد گسترده‌ آن است. در این بنا 336 ستون از جنس مرمر به ارتفاع ۹ متر به کار رفته است. هر یک از این ستون‌ها به سرستون‌های به سبک‌های دوریک، یونیک و کورینت مزئین شده‌اند. آرایش ویژ‌ه‌ای برای ستون‌ها در نظر گرفته شده است و هر یک در ۱۲ ردیف ۲۸ تایی و به فاصله‌ حدود ۴ متر و ۸۰ سانتی‌متر از یکدیگر قرار گرفته‌اند.

در انتهای یکی از راهروها دو سر سنگی مدوسا وجود دارد. این سرستون‌ها یکی وارونه و دیگری به‌صورت کج قرار گرفته‌اند و به‌عنوان پایه‌ ستون استفاده شده‌اند. مدوسا، به عنوانی نمادی از یک موجود افسانه‌ای در اساطیر یونانی یاد شده است که با موهایی از مار نگاهش انسان را به سنگ تبدیل می‌کرد. در نتیجه این دو سر به نمادی از رمز و راز و جاذبه‌ی هنری اسطوره‌ای آب‌انبار تبدیل شده‌اند.

در معماری سقف نیز گنبدی با استفاده از آجر و با قوس‌های سنگی برای تقسیم فشار در نظر گرفته شده است. به منظور مقاوم بودن کف در برابر آب نیز، آن را با لایه‌ای از آجر مقاوم و ملات آجری پوشش داده‌اند. معماران بیزانسی در ساخت برخی از ستون‌ها با کمبود منابع مواجه شده‌اند و برای رفع این چالش، در طی اقدامی هوشمندانه ستون‌های قدیمی را از بناهای دیگر به این سازه انتقال دادند.

طول آب انبار در حدود ۱۴۰ متر و عرض آن ۷۰ متر اندازه‌گیری شده است. برای رسیدن به این مکان تاریخی باید ۵۲ پله را تا زیرزمین پیمود.

مکان‌های تفریحی اطراف مخزن باسیلیکا

پیشتر اشاره داشتیم که در کنار این آب انبار قدیمی، مسجد ایاصوفیه نیز قرار دارد. شما می‌توانید از مکان‎های دیدنی دیگری مانند پارک سلطان احمد، حمام خرم سلطان، پارک مهمت اکیف ارسوی، چشمه آلمانی‌ها، ستون میلیون، عمارت طلعت پاشا، کاخ بزرگ قسطنطنیه، آب انبار بینبردیرک، موزه هنرهای ترکی و اسلامی، مدرسه جعفر آقا و موزه فرش در نزدیکی این آب انبار بازدید داشته باشید.

امکانات رفاهی آب انبار باسیلیکا

هتل‌ها و رستورانهای بسیاری در نزدیکی آب انبار باسیلیکا وجود دارد. هتل‌هایی مانند: هتل نِنا، هتل مینا، هتل تریا استانبول، هتل گلدن کراون و رستوران‌های لوکس و زیبایی از قبیل: رستوران کوفتجسی سلیم اوستا، رستوران مادو، رستوران مک دونالد، رستوران چیدم پاستانیسی و رستوران بسو بیسترو به آسانی قابل دسترس هستند. شما می‌توانید با رزرو هتل در قلب شهر استانبول به مکان‌های دیدنی مختلفی از جمله این مخزن آب باسیلیکا دسترسی داشته باشید.

ساعت بازدید از آب انبار باسیلیکا

ساعات کاری رسمی که برای این جاذبه توریستی تعیین شده است در دو تایم مختلف می‌باشد. شما می‌توانید از ساعت ۹ صبح تا ۶.۳۰ عصر و همچنین از ساعت ۷.۳۰ عصر تا ۱۰ شب بازدید داشته‌باشید. در خصوص هزینه ورودی این مجموعه باید به فصل و شرایط بازدید توجه داشته باشید. هزینه ورودی در فصول پربازدید بیشتر از فصول سرد خواهد بود و همچنین ممکن است تعرفه ورود برای گردشگران خارجی و داخلی متفاوت باشد. علاوه بر آن هزینه بلیط برای کودکان زیر ۸ سال نیز کاملا رایگان است.

مسیر دسترسی به آب انبار باسیلیکا

با طی فاصله حدود ۵۰ دقیقه‌ای و پیاده روی از میدان تقسیم می‌توانید خودتان را به آب انبار باسیلیکا برسانید. اگر قصد استفاده از اتوبوس را دارید می‌توانید در ایستگاه میدان تقسیم سوار اتوبوس شده و بعد از حدود ۲۳ دقیقه در ایستگاه سلطان احمد (Sultanahmet) پیاده شوید. همچنین می‌توانید با استفاده از تاکسی‌های که ایستگاه انها در میدان تقسیم هست، به این منبع آب برسید. در نظر داشته باشید که هزینه تاکسی در استانبول بسیار بیشتر از وسایل نقلیه عمومی خواهد بود. چنانچه می‌خواهید به ترکیه سفر کنید با توجه به شرایط کنونی، امکان تهیه بلیط هواپیما استانبول به تهران وجود ندارد و به جای آن میتوانید با استفاده از قطار یا ون به این شهر سفر کنید.

کلام آخر

آب‌انبار باسیلیکا تنها یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه نمادی زنده از مهندسی، معماری، فرهنگ و تاریخ است. این سازه‌ شگفت‌انگیز، زیر پوست شهر استانبول، رمز و راز و روایت‌های بسیاری در خود جای داده است. برای هر گردشگر یا علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ، بازدید از این بنای رازآلود تجربه‌ای فراموش ‌نشدنی خواهد بود.