ترکیه و عربستان چراغ راه ایران شدند

ترکیه، با موج شهرنشینی و صنعتی‌سازی، طی دو دهه گذشته صنعت برق خود را متحول کرده است. این کشور با اصلاحات ساختاری، نه‌تنها مصرف برق را مدیریت کرد، بلکه به یکی از پیشگامان انرژی تجدیدپذیر در منطقه تبدیل شد. ویژگی‌های کلیدی رویکرد ترکیه عبارتند از:

• خصوصی‌سازی هوشمند: واگذاری نیروگاه‌ها و شبکه توزیع به بخش خصوصی، رقابت را تقویت و بهره‌وری را افزایش داد.

• جهش تجدیدپذیرها: بیش از ۴۵٪ برق ترکیه از منابع بادی، خورشیدی و برق‌آبی تأمین می‌شود، نتیجه سرمایه‌گذاری هدفمند برای کاهش وابستگی به انرژی وارداتی.

• شبکه‌های مدرن: پروژه‌های هوشمندسازی و بازسازی شبکه، تلفات انرژی را کاهش و پایداری توزیع را تضمین کرده است.

• تعرفه‌های پله‌ای: پرمصرف‌ها هزینه بیشتری می‌پردازند، سیاستی که مصرف بهینه را تشویق می‌کند.

با این حال، چالش‌هایی مثل نوسانات ارزی، افزایش قیمت برق و ضعف‌های مقطعی در نظارت بر بخش خصوصی، مسیر ترکیه را ناهموار کرده است. اما این کشور با اصلاحات تکمیلی، همچنان الگویی موفق در منطقه است.

عربستان: از یارانه‌های سنگین تا فناوری و فرهنگ‌سازی

عربستان سعودی، با چالش مصرف بی‌رویه و یارانه‌های کلان، رویکردی متمرکز بر فناوری و مدیریت دستوری را برگزید. این کشور با حذف تدریجی یارانه‌ها و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عظیم، در مسیر پایداری انرژی گام برداشت. اقدامات کلیدی عربستان شامل:

• اصلاح یارانه‌ها: کاهش یارانه‌های برق، پرمصرف‌ها را به مدیریت بهینه مصرف سوق داد.

• پروژه‌های عظیم تجدیدپذیر: طرح‌هایی مثل نئوم، عربستان را به سمت تبدیل شدن به قطب انرژی پاک منطقه هدایت می‌کند.

• استانداردسازی مصرف: ممنوعیت لوازم خانگی پرمصرف و الزام به برچسب انرژی، اتلاف را کاهش داد.

• هوشمندسازی شبکه: نصب میلیون‌ها کنتور دیجیتال، پایش لحظه‌ای مصرف و مدیریت پیک بار را ممکن ساخت.

• فرهنگ‌سازی هدفمند: کارزارهای ملی، مردم را به صرفه‌جویی و تغییر عادات مصرف تشویق کرد.

درس‌هایی از دو مدل برای ایران

مهدی زارع، پژوهشگر سیاست‌گذاری انرژی، معتقد است هر دو کشور از سر ضرورت به اصلاحات روی آوردند. ترکیه با تحریک بخش خصوصی و ایجاد بازار رقابتی، و عربستان با هدایت دستوری دولت و تمرکز بر فناوری، به موفقیت‌هایی دست یافتند. تفاوت‌ها در مدل حکمرانی آشکار است: ترکیه به سوی رقابت آزاد و بخش خصوصی پیش رفت، در حالی که عربستان رویکردی متمرکز و از بالا به پایین را حفظ کرد.

زارع می‌افزاید: «ایران می‌تواند از هر دو مدل درس بگیرد: اصلاح تدریجی قیمت‌ها، سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها، واگذاری هوشمند به بخش خصوصی، توسعه شبکه‌های هوشمند و فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه. اما مدل موفق، باید با ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران سازگار باشد.»

چرا مدیریت بحران برق حیاتی است؟

مدیریت بحران برق در خاورمیانه تنها با افزایش تولید ممکن نیست. ترکیه و عربستان نشان دادند که ترکیبی از سیاست‌های انگیزشی، فناوری پیشرفته و مشارکت مردمی، کلید پایداری انرژی است. ایران نیز، با چالش‌های مشابهی چون رشد مصرف و فرسودگی شبکه، نیازمند رویکردی بومی اما شجاعانه است. بدون اصلاحات ساختاری، بهره‌گیری از فناوری و جلب مشارکت عمومی، رویای مدیریت بحران انرژی دست‌نیافتنی خواهد ماند.