مغول‌ها ایران را برای تجارت فتح کردند!
صد و نوزده سال پس از فرمان مشروطیت، رسول رئیس‌جعفری، استاد تاریخ سیاسی، در نشستی با عنوان «ریشه‌های انقلاب مشروطه در شکل‌گیری ایران مدرن و درس‌هایی برای آینده» از اهمیت بی‌بدیل مشروطه در پایه‌ریزی ایران مدرن سخن گفت. او با تأکید بر اینکه قانون‌گرایی، اصلاحات مالی و نهادسازی‌های مشروطه نقطه عطفی در تاریخ ایران بود، هشدار داد که بی‌توجهی به جایگاه ایران در اقتصاد جهانی، کشور را در تله‌ای خطرناک گرفتار کرده است. رئیس‌جعفری بازگشت به روح مشروطه را کلید عبور از بحران‌های کنونی می‌داند.
رسول رئیس‌جعفری، استاد تاریخ سیاسی، در مراسم گرامیداشت صد و نوزدهمین سالگرد انقلاب مشروطه در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد، تأکید کرد که مشروطه یکی از مهم‌ترین تحولات نهادی و ساختاری ایران در دو قرن اخیر بوده است. او با اشاره به اختلاف‌نظرهای موجود در میان روشنفکران درباره مبدأ ایران مدرن، اظهار داشت: «اگر مبدأ تحولات ایران مدرن را تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی در سال ۱۳۰۴ بدانیم، نسخه‌ای متفاوت برای آینده ایران خواهیم نوشت. اما اگر انقلاب مشروطه را مبدأ قرار دهیم، به مسیری کاملاً متفاوت هدایت می‌شویم.» به باور او، مشروطه نه‌تنها یک رویداد سیاسی، بلکه سرآغاز تفکر مدرن و قانون‌گرایی در ایران بود.
مالیه، روح مشروطه
رئیس‌جعفری با تأکید بر اهمیت اصلاحات مالی مشروطه، خاطرنشان کرد که برخلاف تصور رایج، مالیه روح اصلی این انقلاب بود. او توضیح داد: «منابع درآمدی دولت از انحصار دربار خارج و به دست مردم سپرده شد. گمرکات و عوارض نیز بر اساس قانون تنظیم شدند.» این تحولات با تدوین قانون بودجه، تصویب بودجه یک‌ساله، تأسیس دیوان محاسبات و قوانین مالیاتی در مجلس، قدرت اقتصادی را از حاکمیت به نمایندگان مردم منتقل کرد و دست افراد بانفوذ را از دخالت در امور مالی کوتاه نمود.
چالش‌های مالی مشروطه در برابر قدرت‌های خارجی
رئیس‌جعفری به موانع خارجی پیش روی مشروطه‌خواهان اشاره کرد و گفت: «تنها یک سال پس از انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵، انگلستان و روسیه در سال ۱۲۸۶ (۱۹۰۷ میلادی) ایران را به دو منطقه نفوذ تقسیم کردند و استقلال مالی کشور را به چالش کشیدند.» او به ماجرای مورگان شوستر، مستشار آمریکایی که در سال ۱۲۹۰ برای ساماندهی مالیه ایران دعوت شد، اشاره کرد و افزود: «شوستر با مصادره اموال شعاع‌السلطنه به دلیل بدهی مالیاتی، با واکنش تند روسیه مواجه شد. روس‌ها با اولتیماتوم و لشکرکشی، ایران را وادار به اخراج شوستر کردند و حتی شرط گذاشتند که ایران بدون اجازه آنها حق استخدام مستشار خارجی ندارد.»
جاده ابریشم و نقش تاریخی ایران در اقتصاد جهانی
رئیس‌جعفری با استناد به کتاب «اژدهای هفت سر» باستانی پاریزی، به اهمیت تاریخی موقعیت جغرافیایی ایران در جاده ابریشم پرداخت. او گفت: «ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجارت جهانی، همواره کانون تحولات اقتصادی و سیاسی بوده است. مغول‌ها نه برای تصرف ایران، بلکه برای باز کردن مسیر تجارت به این سرزمین لشکرکشی کردند.» او افزود که ایرانیان با ابداع قنات، مسیر تجارت جهانی را کوتاه‌تر کردند و این نوآوری، نقش ایران را در اقتصاد جهانی تقویت کرد.
تله جغرافیایی ایران و ضرورت تعیین نقش در اقتصاد جهانی
این پژوهشگر تاریخ اقتصادی هشدار داد که ایران هنوز جایگاه خود را در نظام اقتصاد جهانی مشخص نکرده است. او گفت: «ایران در تله‌ای جغرافیایی گرفتار شده که خروج از آن به نفع قدرت‌های جهانی نیست. تا زمانی که نقش ایران در اقتصاد جهانی تعریف نشود، سیاست‌گذاری‌های داخلی نتیجه‌ای نخواهد داشت.» رئیس‌جعفری تأکید کرد که توسعه تنها با قانون‌گرایی، شفافیت و مشارکت مردم ممکن است و بازگشت به اصول مشروطه می‌تواند راهگشای عبور از بحران‌های کنونی باشد.
ارسال نظر