توسعه پایدار و معدنکاری سبز

معمولا تعریف چندان دقیقی از آسیب‌های زیست‌محیطی وجود ندارد و تعاریف موجود در این‌باره باید تا حدود زیادی اصلاح شود. به‌عنوان‌مثال، خودروهای معمولی از بنزین استفاده می‌کنند و مصرف بنزین خودرو برقی صفر است اما، آلایندگی یک خودرو برقی لزوما کمتر از خودرو بنزینی نیست. خودروهای برقی با باتری لیتیومی کار می‌کنند و برای تولید لیتیوم و دیگر فلزات به کار رفته در خودروهای برقی، باید صدها تن ماده معدنی استخراج شود.

طبق تحقیقات انجام‌شده در سال‌های اول فعالیت یک خودرو الکتریکی، میزان آلایندگی کلی، یعنی آلایندگی‌هایی که در فرآیند ساخت و استفاده از آن ایجاد شده است، کمتر از یک خودرو بنزینی نیست. در بلندمدت هم، شاید میزان آلایندگی این خودروها کمتر از اتومبیل‌های فعلی باشد، اما هرگز صفر نخواهد شد.

از اساس هیچ صنعت یا فعالیت اقتصادی دیگری بدون ایجاد آلودگی یا آسیب به محیط‌زیست امکان‌پذیر نیست. به‌طورکلی حیات انسان به‌‎ویژه انسان معاصر موجب با آسیب به طبیعت و محیط‌زیست عجین شده است.

نکته مهم اما تلخ ماجرا اینجاست که کشورهای پیشرفته، تلاش می‌کنند آلودگی را از خود دور کنند، حتی به نرخ اینکه بقیه نقاط دنیا روز به روز آلوده‌تر شود. آنها تخریب‌های زیست‌محیطی را در مناطقی دیگر ایجاد می‌کنند و نتیجه را به کشور خود می‌برند.

جالب توجه است که بدانیم ۱.۲ میلیارد نفر از مردم فقیر، فقط یک درصد از منابع کره زمین را استفاده می‌کنند و در مقابل یک میلیارد ثروتمند زمین، ۷۲ درصد منابع را به خود اختصاص می‌دهند.

میزان مصرف این ۲ طبقه اقتصادی قابل‌مقایسه نیست. پس پاسخ این پرسش که آیا می‌توان بدون آسیب به محیط‌زیست معدنکاری کرد، منفی است، اما این آسیب می‌تواند کمتر از آن مقداری شود که استفاده از گوشی آیفون به کره زمین آسیب وارد می‌کند.

باتوجه به اینکه بشر به مواد معدنی نیازمند است و نمی‌تواند از استخراج و استفاده از معادن چشم پوشی کند.

در این جایگاه، موضوع معدنکاری سبز مطرح می‌شود. این موضوع چند شاخه اصلی دارد؛ اول اینکه بشر باید تلاش کند نیاز خود را به معدنکاری و مواد معدنی تا حد امکان کاهش دهد. به این منظور، می‌توان به بهره‌برداری از از باطله‌های معدنی توجه بیشتری داشت. باطله‌های معادن قدیمی منبع بسیار خوبی برای استخراج مواد ارزشمند معدنی است یا برای دستیابی به فلزات می‌توان به بازیافت و استفاده مجدد از فلزات موجود بیشتر توجه کرد. البته همه این موضوعات نه در مقیاس کوچک منطقه‌ای بلکه باید در مقیاس جهانی موردتوجه قرار گیرد.

به این ترتیب، باید حتی‌الامکان از معدنکاری بیشتر اجتناب کرد تا مانع هدررفت آب و انرژی شویم.

مسلما لازمه این کار، برخورداری از تکنولوژی بهتر است. هرچقدر از فناوری‌های جدیدتری استفاده کنیم، راندمان بالاتر خواهد رفت و مصرف انرژی و آب کاهش می‌یابد، به‌ویژه در کشور ما که کم‌آبی و بحران‌های مربوط به آن بسیار جدی است.

جالب است که بدانیم معدنکاری با اثرات مخرب کمتر، لزوما گران‌تر از شیوه‌های رایج نیست. اتفاقا در بسیاری از مواقع، معدنکاری مدرن و استفاده از سیستم‌های اتوماتیک و تکنولوژی‌های پیشرفته در نهایت هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

اما چالشی که در بخش معدن کشور ما وجود دارد، ؛ موضوع کمبود سرمایه‌گذاری و تحریم است. این ۲ مانع بزرگ دست به‌دست هم داده‌اند؛ در نتیجه برای قدم گذاشتن در این مسیر با کمبود منابع مالی روبه‌رو هستیم. در مواردی هم که مشکل مالی وجود ندارد، به‌دلیل تحریم‌ها یا قوانین، اجازه ورود تکنولوژی‌های لازم به کشور را پیدا نمی‌کنیم.

به‌عنوان‌مثال، اگر از کامیون‌های مدرن در معدنکاری استفاده کنیم، مصرف سوخت کمتر خواهد شد، هزینه‌های تعمیر و نگهداری کاهش می‌یابد و در زمان صرفه‌جویی می‌شود که در نهایت به‌نفع معدنکار است. درحال‌حاضر معدنکاران به این مزیت آگاهی دارند و علاقه‌مند هستند که بهترین تکنولوژی را وارد کنند اما محدودیت‌های داخلی از یک‌طرف و تحریم‌ها از طرف دیگر، راه را سد کرده‌اند. درباره کارخانه‌ها هم، به همین ترتیب اگر تکنولوژی به‌روز را از وارد کنیم، هزینه‌های کلی تولید به‌مراتب کمتر از کارخانه قدیمی است که به‌عنوان‌مثال از کشوری مانند چین وارد می‌شود. این هزینه‌ها تنها مالی نیست و بخش زیادی از آن، هزینه‌های زیست‌محیطی است که نسل‌های بعد هم باید تاوان آن را بپردازند. محیط‌زیست تنها دغدغه معدنکاری سبز نیست و برای مسائل و مشکلات جامعه، به‌ویژه مشکلات جوامع انسانی اطراف معدن هم اهمیت فراوانی قائل است. بنابراین، ایفای نقش در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی یکی از اصول معدنکاری سبز است و مجموعه این موارد در کنار هم، تعریف توسعه پایدار است.

توسعه پایدار به این معنا است که وقتی فعالیتی اقتصادی انجام می‌شود و می‌دانیم که به محیط‌زیست آسیب می‌رساند، باید سود و زیان آن را در کنار هم سنجید و کار را به‌گونه‌ای انجام داد که در برآیند نهایی، منافع کار در مقایسه با آسیب‌ها بیشتر باشد و در نهایت، به‌نفع جامعه تمام شود.

پس توجه به مفاهیم توسعه پایدار بسیار مهم است، از این‌رو که همه فعالیت‌های بشر برای کل بشریت است، بنابراین اگر بشریت با آلودگی دست به گریبان شود، آب نداشته باشد و نسل‌های بعدی به این سبب گرفتار چالش‌های متعددی شوند، فعالیت اقتصادی امروز ما به بیراهه رفته است و این توسعه در واقع چیزی جز سودجویی یک نسل یا فقط تعداد معدودی از افراد نیست که در پی تامین منافع کوتاه‌مدت اقتصادی خود بوده‌اند./روزنامه صمت