شاهراه های ایران به جهان؛ رقبا باید نگران باشند
ایران در سال ۲۰۲۵ در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ نقطه‌ای که میان «بازیگر فعال منطقه‌ای» و «ناظر منفعل تحولات جهانی» باید یکی را انتخاب کند. آینده این مسیر، وابسته به اصلاحات ساختاری، جذب سرمایه خارجی و درک درست از روندهای جهانی خواهد بود.
گسترش نیوز: ایران با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، هم‌زمان به خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر دسترسی دارد؛ ویژگی‌ای که تنها در تعداد محدودی از کشورها دیده می‌شود. این موقعیت استراتژیک، ایران را به حلقه‌ای مهم در اتصال بازارهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و اروپا بدل کرده است. تنگه هرمز همچنان یکی از حیاتی‌ترین شریان‌های انرژی جهان محسوب می‌شود و نقش آن در امنیت و تجارت جهانی، جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را تثبیت کرده است.
اما اهمیت ایران در معادلات جهانی صرفاً به موقعیت جغرافیایی محدود نیست. روندهای نوظهور جهانی مانند کربن‌زدایی، دیجیتالی‌سازی زنجیره‌های تأمین و تغییر مسیرهای تجاری جهانی، چالش‌های تازه‌ای پیش روی کشورمان قرار داده‌اند. در چنین شرایطی، اگر ایران نتواند خود را با این تحولات هم‌راستا سازد، خطر کاهش سهم کشور از تجارت جهانی کاملاً واقعی خواهد بود.
چالش‌های ساختاری و فشار رقابت منطقه‌ای
طبق گزارش‌ها در سال ۲۰۲۵، تجارت دریایی جهان با بی‌ثباتی ژئوپلیتیک، نوسانات قیمت انرژی و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. ایران نیز در این چشم‌انداز پیچیده، با محدودیت‌های خاص خود روبه‌روست.
تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی، همچنان مانع جدی جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بنادر و ناوگان کشتیرانی کشور هستند. افزون بر این، رقابت تنگاتنگ با بنادر پیشرفته منطقه‌ای همچون جبل‌علی (امارات) و گوادر (پاکستان)، جایگاه ایران را زیر فشار قرار داده است.
از سوی دیگر، ناوگان کشتیرانی ایران برای هم‌سویی با استانداردهای جدید زیست‌محیطی و کاهش انتشار کربن، نیازمند نوسازی گسترده است؛ فرآیندی پرهزینه که بار مالی سنگینی را بر دوش دولت و بخش خصوصی می‌گذارد.
فرصت‌های استراتژیک؛ از چابهار تا تنوع صادراتی
در میان این چالش‌ها، فرصت‌های مهمی نیز در برابر ایران قرار دارد. رشد تقاضا برای انرژی در آسیا و اروپا، بار دیگر جایگاه ایران را به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عرضه نفت و گاز تقویت می‌کند. در همین حال، توسعه بنادر راهبردی چابهار و شهید رجایی می‌تواند ایران را به یکی از محورهای اصلی حمل‌ونقل کانتینری در منطقه بدل کند.
چابهار، به دلیل دسترسی مستقیم به اقیانوس هند، ظرفیت تبدیل شدن به مسیر جایگزین برای اتصال هند، افغانستان و آسیای مرکزی به اروپا را دارد. این موقعیت می‌تواند ایران را در کریدورهای نوین تجاری، به ویژه در پروژه‌های ترانزیتی نظیر کریدور شمال–جنوب، به بازیگری غیرقابل جایگزین تبدیل کند.
از منظر اقتصادی نیز حرکت به سمت صادرات محصولات پتروشیمی، فولاد و کالاهای صنعتی به‌جای نفت خام، می‌تواند ساختار تجارت دریایی ایران را متنوع‌تر و مقاوم‌تر کند. این تغییر، هم وابستگی به بازار انرژی را کاهش می‌دهد و هم جایگاه کشور را در زنجیره ارزش جهانی ارتقا می‌بخشد.
چشم‌انداز آینده؛ ضرورت اصلاحات و نوسازی دریایی
آینده تجارت دریایی ایران به میزان توانایی کشور در مدیریت هوشمندانه چالش‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌ها بستگی دارد. اگر ایران بتواند زنجیره‌های تأمین خود را مقاوم‌سازی کند، زیرساخت‌های بندری را توسعه دهد و ناوگان مدرن و کم‌مصرف‌تری وارد میدان کند، امکان افزایش سهم خود از تجارت جهانی وجود دارد؛ اما در صورت تعلل در نوسازی ناوگان، جذب سرمایه‌گذاری و هماهنگی با تحولات فناورانه جهانی، خطر عقب‌ماندن از رقبا و کاهش جایگاه منطقه‌ای بسیار جدی است.
