گردشگری؛ از سرمایه اندک تا اشتغال پایدار

طاهره خواجه گیری - روزنامه نگار و فعال گردشگری

۵۰سال از زمانی که بانک جهانی نخستین پروژه «گردشگری برای توسعه» خود را در دو کشور افریقایی یعنی مراکش و تونس آغاز کرد، می‌گذرد اما هنوز هم بحث نقش گردشگری در توسعه پایدار جوامع همچنان داغ باقی مانده است. توجه به نقش گردشگری در ایران یعنی توجه به منابع درآمدی جدید؛ منابع درآمدی جدیدی غیر از نفت و گاز و روش‌های سنتی.

اما چه منابع درآمدی جدید برای اقتصاد ایران وجود دارد؟ برای رسیدن به این پرسش باید به الگوهای جهانی نگاه کنیم. باید بررسی کنیم که اقتصاد کشورهای رو به رشد طی سه چهار دهه اخیر چه چرخش‌هایی را تجربه کرده است؛ آیا کماکان صنایع سنگین انرژی‌بر، زیرساخت‌های اقتصادی کشورهای پیشرفته را تشکیل می‌دهد؟ نکته مهم این است که زیربنای اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته از صنایع سنگین به سمت دنیای جدیدی از درآمدزایی و اشتغازایی حرکت کرده است؛ یعنی به سمت کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری و دانش‌محور و کسب‌وکارهای متصل به صنعت گردشگری.

اگر زمانی بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی چون شل و بریتیش پترولیوم در صدر ارزشمندترین شرکت‌ها و کمپانی‌های جهان قرار داشتند، اکنون شرکت‌های فناوری و فناوری محور جای‌شان را گرفته‌اند. شرکت‌هایی چون گوگل، آمازون و... همچنین کسب‌وکار بزرگی چون ایربی‌ان‌بی (airbnb)، به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین کسب‌وکار گردشگری در حوزه اقامت در امریکا شکل می‌گیرد و امروزه محل درآمدزایی بزرگی برای صاحبان این کسب‌وکار و کشورش شده است. این شرکت اکنون بیش از ۳۰میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده و در ۱۹۱ کشور جهان حضور دارد و این تنها نمونه کوچکی از توانایی شرکت‌های مبتنی بر فناوری در ایجاد چرخه درآمدی پایدار است.

نکته دیگری که در ارتباط با صنعت توریسم و گردشگری می‌توان اشاره کرد، توزیع عادلانه ثروت است. ما در ابتدا باید این واقعیت را بپذیریم که اکنون توزیع درآمد و ثروت در ایران عادلانه صورت نمی‌گیرد. پس باید به سمت استفاده از صنعتی حرکت کنیم که توزیع عادلانه ثروت را در همه مناطق ایران به خوبی انجام می‌دهد و افسار اصلی چنین صنعتی هم در دست مردم همان منطقه و همان جامعه محلی است.

با کمی دقت تاریخی می‌بینیم که منشاء نارضایتی‌های کنونی جامعه ایران نه تنها در شهرهای بزرگ که در شهرهای بسیار کوچک و حتی روستاها بوده است. جوامع محلی جوانی که شغل‌های سنتی‌شان مانند کشاورزی بر اثر خشک‌سالی‌ها از بین رفته و با بحران‌های ناشی از نبود درآمد مواجه شده‌اند. بنابراین باید نسخه‌های شفابخشی که آب کمترین نقش را در آنها دارد، برای چنین مناطقی تجویز شود.

صنعت گردشگری در سطح جهان با تکیه بر فناوری و فناوری توانسته راهکارهای قابل‌توجهی برای ایجاد شغل در جوامع محلی هر منطقه ارائه کند. نکته مهم در این میان اشتغال پایدار است. اشتغالی که کاذب نبوده و مبتنی بر فصل یا یک دوره خاص با درآمدی ناچیز نیست.

گردشگری و رونق این صنعت در جوامع محلی راهی اساسی برای کاهش فقر و ایجاد اشتغال از طریق درآمدزایی پایدار است. نیاز به سرمایه اندک برای ایجاد شغل پایدار، ویژگی ناب این صنعت برای ایران است که با کمبود نقدینگی و عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی در کشور مواجه است. اگر در صنایع سنگینی چون فولاد و پتروشیمی بین ۱۰۰ تا ۳۰۰میلیون تومان برای ایجاد یک شغل پایدار باید هزینه شود، در صنعت گردشگری این رقم به کمتر از ۳۰میلیون تومان کاهش می‌یابد.

نمونه موفق ایجاد اشتغال محلی را می‌توان در حوزه اقامتگاه‌های بومگردی جست‌وجو کرد. این اقامتگاه‌ها با هزینه تقریبی تا ۲۵۰ میلیون تومان راه‌ا‌ندازی می‌شوند و به‌طور متوسط برای بیش از ۱۵نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد می‌کنند. همچنین افراد زیادی اعم از زن و مرد از جامعه محلی می‌توانند با فروش مواد غذایی، صنایع دستی و انجام کارهایی چون تورلیدری، به کسب درآمد بپردازند. این اقامتگاه‌ها محلی ارزان‌تر نسبت به هتل‌ها هستند و به همین دلیل مورد توجه جمع کثیری از جمعیت ایران و حتی گردشگران خارجی قرار گرفته‌اند.

هر چند هنوز هم بیش از ۷۰درصد از سفرها در ایران بدون پرداخت هزینه و به صورت اقامت در خانه دوستان و آشنایان صورت می‌گیرد اما رونق اقامتگاه‌های ارزان‌تر می‌تواند درصد سفرهایی را که بابت‌شان هزینه می‌شود، افزایش دهد. این امر موجب رونق اقتصاد جامعه محلی شده چون آنها نیز می‌توانند بخش‌هایی از خانه یا محل زندگی خود را برای پذیرایی از مهمانان آماده‌سازی کنند و بابت هر شب اقامت از هر نفر هزینه دریافت کنند. این هزینه با توجه به محل اقامت و امکاناتی که میزبان ارائه می‌کند، متناوب است و به‌طور متوسط بین ۴۰ تا ۳۰۰هزار تومان است. در واقع رونق این صنعت در جوامع محلی توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این جوامع را در پی دارد. حتی اگر حساب ویژه‌ای روی گردشگران ورودی باز نکنیم، بر سفرهای داخلی نیز می‌توان برای رونق گردشگری و رونق اشتغالزایی در جوامع محلی تکیه کرد.