چرا شرکت‌های خصوصی از خیر داروسازی می‌گذرند؟

معاون تحقیقات و فناوری موسسه رازی گفت : در سال‌های اخیر در ارتباط با همکاری موسسه رازی و واگذاری دانش فنی در بعضی حوزه‌های فعالیت موسسه رازی، سخنانی مطرح شده است ولی هرگز در ارتباط با خصوصی شدن خود موسسه، صحبت نشده است.

گسترش‌نیوز: رازی یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های تولیدکننده دارو و واکسن است. این شرکت در حال حاضر در چه شرایطی به سر می‌برد و کم و کیفت تولید آن چگونه است؟ برای یافتن پاسخ سوالات خود با معاون تحقیقات و فناوری موسسه رازی، به گفت‌وگو بنشینیم. با گسترش‌نیوز همراه باشید.

دو دنیای متفاوت

گفته می‌شود که بیش از ۹۰ درصد دارو و واکسن دام، طیور و آبزیان، تولید داخل است. آیا این رقم واقع‌بینانه است؟ محمد حسین فلاح، معاون تحقیقات و فناوری موسسه رازی در پاسخ این سوال اظهار کرد: باید دانست که دو حوزه دارو و واکسن، دنیای متفاوت و خاص خود را دارند و نمی‌توان به یک چشم به آنها نگاه کرد و در یک طبقه قرار داد. واکسن از لحاظ اهمیت راهبردی، جایگاه برجسته‌ای دارد. حوزه دارو به سازمان دامپزشکی مربوط می‌شود اما در ارتباط با واکسن‌ها باید گفت که سه گروه واکسن مهم داریم: واکسن‌های انسانی، دام بزرگ و طیور. در گروه واکسن‌های انسانی از ۹ واکسن راهبردی که استفاده از آنها در کودکان اجباری است، 6 واکسن توسط موسسه رازی تولید می‌شود. واکسن فلج اطفال، سرخچه، اوریون، سرخک، دیفتری و کزاز از آن جمله است. واکسن‌هایی مثل ب‌ ث ژ و هپاتیت هم در پاستور ساخته می‌شود. مواردی مثل واکسن‌های چندگانه، هاری و آنفولانزای انسانی وارداتی؛ هستند. می‌توان گفت که درصد بالایی از واکسن‌ّهای انسانی در داخل تولید می‌شود.

واکسن‌هایی که بخشی از آنها وارداتی است

فلاح در ادامه به بحث واکسن دام پرداخت و آمار تولید موسسه رازی در این حوزه را تشریح کرد: در حوزه واکسنهای دامی هم تقریبا نیازهای اساسی کشور را تامین می‌کنیم و در این زمینه خودکفا هستیم.

در حوزه واکسن‌ دام هم حدود ۹۰ درصد واکسن‌ها در موسسه رازی تولید می‌شود. آنتروتوکسمی، آگالاکسی، قانقاریا، شاربن علامتی، پاستورلوز گاو و شاربن که به طور کامل داخلی هستند. واکسن تب برفکی از جمله واکسن‌هایی است که بخشی از آن وارد می‌شود. بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون دوز از نیاز سالانه کشور (۳۰ تا ۴۰ میلیون دوز نیاز سالیانه) توسط موسسه رازی تولید می‌شود و مابقی وارد می‌شود.

در حوزه طیور هم نیاز سالانه کشور به واکسن‌های طیور حدود ۸ میلیارد دوز است. سه تا سه و نیم میلیارد دوز تولید رازی است.

سه درصد مهم

معاون تحقیقات و فناوری موسسه رازی در ادامه افزود: این به آن معنا نیست که موسسه رازی توان تولید این واکسن‌های طیور را ندارد. دلایل عمدتا از جنس تجاری هستند. شرکت‌های خصوصی انگیزش‌های لازم را ایجاد می‌کنند اما موسساتی مثل رازی به واسطه دولتی بودن آن شاید نتواند در این زمینه به خوبی عمل کند. به هر حال نمی‌توان کلی صحبت کرد و در ارتباط با میزان تولید واکسن و دارو یک عدد قطعی ارائه کرد. باید حوزه‌ها را تفکیک کرد. در کل حدود ۳۵ درصد نیاز بخش طیور، ۹۰ درصد بخش انسانی و حدود ۸۵ درصد نیاز بخش دام در داخل تولید می‌شود.

مانعی بر سر راه شرکت‌های خصوصی وجود ندارد

دولتی بودن تولیدکنندگان بزرگ دارو مخالفانی دارد. به اعتقاد آنان این موضوع به ایجاد انحصار منجر می‌شود. محمدحسین فلاح در پاسخ این سوال اظهارکرد: درحال‌حاضر مجوز ورود و فعالیت شرکت‌های خصوصی داده می‌شود بنابراین نمی‌‌توان گفت این بازار انحصاری است. به عنوان مثال‌های شرکت‌های شناخته‌شده‌ای مثل پسوک و روناک خصوصی هستند. از طرف دیگر وضعیت خصوصی‌سازی در ایران و کشورهای دیگر متفاوت است. خیلی از کشورهای خصوصی حتی سیستم‌های امنیتی خود را خصوصی کرده‌اند ولی در کشور ما حتی صنعتی مثل خودرو که شاید به لحاظ امنیتی، برای کشور مسئله‌ساز نباشد همچنان خصوصی نیست. باید به این نکته توجه داشت که بحث واکسن استثناست و در دنیا یک موضوع امنیتی به شمار می‌آید چون با جان و سلامت انسان‌ها سروکار دارد. چه تضمینی وجود دارد که اگر کل حوزه به بخش خصوصی واگذار شد قیمت‌ها چند برابر نشود؟

تولید بعضی اقلام ضررده است

فلاح در تشریح بیشتر این موضوع گفت: اگر تولید فلان واکسن و داروی مهم برای بخش خصوصی مقرون به صرفه نباشد آیا تولید آن متوقف نخواهد شد؟ ممکن است تصور کنید که تولید هر دارو و واکسنی سودآور است اما این گونه نیست. به عنوان مثال تولید بعضی اقلام به شدت ضررده است اما به واسطه اهمیتی که دارند در موسسه تولید می‌شوند. برخلاف بخش دولتی، بخش خصوصی از تولید این گونه موارد اجتناب می‌کند. تولید واکسن در کشور ما شان حاکمیتی دارد و محاسبات اقتصادی، تعیین‌کننده نیست. تجربه نشان می‌دهد که بخش خصوصی دنبال گزینه‌های جذاب‌تر و سودآورتر است. علاوه بر این، تولید واکسن یک صنعت پیشرفته و ها‌ی‌تک به شمار می‌آید. با یک صنعت پیچیده و دشوار سروکار دارید که استانداردهای کنترل کیفی سخت‌گیرانه‌ای بر آن حاکم است. این در حالی است که بازده این صنعت ممکن است در درازمدت حاصل شود. در شرایط اقتصادی کشور ما سرمایه‌گذاری باید زودبازده باشد چون یک تورم ناگهانی ممکن است همه محاسبات شرکت‌های خصوصی را به هم می‌زند. بخش‌های خاصی از این حوزه برای بخش خصوصی جذابیت دارد اما اگر کل مجموعه را در نظر بگیریم باید گفت که جذابیت چندانی ندارد. حتی اگر دولت تصمیم به حمایت از بخش خصوصی در این حوزه بگیرد اما باید به ملاحظات گفته‌شده توجه شود.

آیا می‌خواهند موسسه رازی زمین بخورد؟

شنیده‌ها حاکی از آن است که شرکت‌های دولتی مثل رازی از جانب بعضی شرکت‌های خصوصی تحت‌فشار قرار گرفته‌اند. آیا موضوع واقعیت دارد؟ معاون تحقیقات و فناوری موسسه رازی در پاسخ این سوال اظهارکرد: این قبیل مطالب در حد حدس و گمان است و نمی‌توان با قاطعیت درباره آن سخن گفت. در سال‌های اخیر در ارتباط با همکاری با بخش خصوصی و واگذاری دانش فنی بعضی حوزه‌های فعالیت رازی، سخنانی مطرح شده است ولی هرگز در ارتباط با خصوصی شدن خود موسسه، صحبت نشده است. از طرف دیگر شرکت‌های خارجی که به این حوزه وارد می‌شوند ممکن است جهت رقابت، کارهایی انجام دهند که بعضا ممکن است ناسالم باشد اما هیچ یک از این‌ها باعث نمی‌شود که خواستار خصوصی شدن موسسه رازی شوند.

تامین بازار داخل در اولویت است

فلاح در ارتباط با صادرات محصولات این موسسه گفت: صادرات ما اندک است چون نیاز بازار داخل زیاد است. از طرف دیگر صادرات زمانی اتفاق می‌افتد که یک‌سری مقررات بین‌المللی رعایت شود. در مجموع انطباق با این مقررات برای موسسات دولتی کمی سخت است. چند مورد از محصولات ما بازار صادراتی خوبی دارند. سرم‌های درمانی از آن جمله است. به هر حال تا زمانی که تقاضای داخلی زیاد است اجازه صادرات نداریم.

نمایشگاه بین‌المللی دامپزشکی طیور عنوان بین‌المللی را یدک می‌کشد اما بررسی میدانی ما نشان داد که شاهد حضور شرکت‌های خارجی نیستیم. محمدحسین فلاح در ارتباط با این موضوع اظهارکرد: بیشتر شرکت‌های واکسن حاضر در نمایشگاه، نماینده شرکت‌های خارجی هستند چون تعداد شرکت‌های تولیدکننده داخلی محدود است.