جامعه با مطبوعات همیشه زنده است

ناصر بزرگمهر / مدیر مسئول

در همه حکومت‌های مدعی جمهوری و دموکراسی، ۴ اصل به‌عنوان اصول پایه‌ای هر حاکمیتی تعریف ‌شده است.

نخست پایداری قانون اساسی، دوم ایجاد نظام پارلمانی و داشتن مجلسی از نمایندگان منتخب مردم، سوم وجود احزاب سیاسی و چهارم مطبوعات آزاد به‌عنوان چرخ چهارم ماشین دموکراسی، حکومت‌های جمهوری را تشکیل می‌دهند. در کنار این چهار اصل، این روزها اصول دیگری نیز در بعضی کشورها برای آینده بهتر مانند (ارائه آمار واقعی) عنوان‌ شده است.

اما مطبوعات در اصل اول، به‌عنوان تریبون اصلی قانون اساسی و در اصل دوم، به‌عنوان بلندگوی بیان دردها و مشکلات ازسوی نمایندگان، واسطه مردم هستند؛ به‌ویژه زمانی که احزاب سیاسی در جایگاه واقعی خود قرار نداشته و ارتباط با سطوح مردمی را از دست ‌داده باشند.

دسترسی به اطلاعات و اخبار براساس قانون اساسی یک حق مهم از حقوق افراد در جامعه به‌شمار می‌رود. همه شهروندان یک سرزمین حق ‌دارند به اخبار و اطلاعات داخلی و خارجی دسترسی داشته باشند و محدود کردن این حق به‌معنی محروم کردن شهروندان از اطلاعات و معلومات و دانش بشری است.

مهم‌ترین وظیفه رسانه‌های همگانی در طول تاریخ، اطلاع‌رسانی به شهروندان و حرکت از حرف‌های درگوشی و جمع شدن در قهوه‌خانه‌ها و میدان ‌ده و حمام‌ها به سمت‌وسوی خبررسانی عمومی برمبنای اطلاعات درست در جهت آگاهی‌بخشی و رشد جوامع بوده است.

شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، هنری، علمی و هر آنچه به یک جامعه پویا مربوط می‌شود، در عنصری به‌عنوان آزادی رسانه‌ها در جوامع بشری نهفته است.

در طول تاریخ و حرکت روبه‌جلو دانش ارتباطات، خط پیشرفت و رسیدن به جهان بهتر و توسعه و پایبندی به حقوق بشر از راه دسترسی آزاد به اطلاعات و ایجاد فضای مناسب و امن برای مطبوعات گذشته است. دولت‌ها و حکومت‌ها گاهی به بهانه مصلحت عمومی، حفظ نظم، نگهداری خود به هر نرخ و تامین امنیت، مردم را در بی‌اطلاعی قرار داده و حقایق و واقعیت‌های اجتماعی را در جامعه به‌‌طور غیرواقعی جلوه می‌دادند. در حکومت‌های کمونیستی چند دهه با همین تفکر، میلیون‌ها انسان آزاداندیش را از دم تیغ گذراندند و در بسیاری از کشورهای غربی با شیوه‌های گوناگون هنوز فرهنگ پادشاهی دست از سر ملت‌ها برنداشته است.

در کشورهایی که در چند دهه گذشته از افریقای مظلوم تا امریکای لاتین که بااراده ملت‌ها به تغییرات و انقلاب دست زدند، از فروریختن دیوار برلین تا برچیده شدن تانک‌ها از خیابان‌های چک و یوگسلاوی، آزادی افراد با آزادی رسانه‌های همگانی و مطبوعاتی گره‌ خورده است.

در اصل آزادی در نشر افکار، دیدگاه‌ها، واقعیت‌های اجتماعی، رویدادها و اخبار با وسایل و ابزارهای گوناگون که هرروز هم درحال‌توسعه و دگرگونی است و در قانون همه کشورها هم به‌نوعی مطرح‌ شده، بر حذف سانسور تاکید می‌شود. نشریه‌ها و مطبوعات در بیان مطالب با رعایت موازین حقوقی و قانونی آزاد هستند؛ البته این آزادی‌ها مانع برخورد با مطالب نادرست نیست.

رسالت مهم مطبوعات روشن ساختن افکار عمومی و بالا بردن سطح آگاهی و دانش عمومی مردم است. مطبوعات باید نقش مفید و مؤثرشان را در جهت تحکیم وحدت ملی و ایجاد همدلی و همسویی در جامعه ایفا و از هرگونه اختلاف‌های قومی، نژادی، مذهبی و امثال آنها دوری کنند.

ایجاد جامعه مدنی عاری از ظلم، ستم، استبداد، تبعیض و خشونت و رعایت حقوق زنان و کودکان، عدالت اجتماعی، حفظ کرامت انسانی، تامین آزادی‌ها و حقوق اساسی مردم و رعایت قانون و تاکید دوباره بر قانون‌مندی از آرزوهای بشری بوده که به‌وسیله مطبوعات زنده می‌تواند تحقق یابد.

هیچ‌کس نمی‌تواند منکر این موضوع باشد که از زمانی که مطبوعات رکن چهارم دموکراسی شد تاثیرات شگرفی بر جوامع گذاشت و از یک ‌نهاد کاملا خبری، به نهادی که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مردم و حکومت بگذارد، تبدیل شد.

در همه دوره‌های تاریخ، مطبوعات با چالش‌ها و مشکلات زیادی روبه‌رو بودند و اصلی‌ترین مشکل آنها سانسور حکومتی بوده است؛ یعنی آنها باید چیزهایی را منعکس می‌کردند که موافق با منافع و مطابق با خواست و امیال حکومت‌ها باشد و خودبه‌خود چیزهایی که مطابق میل و ذوق حاکمان نبود، از مطبوعات حذف می‌شد.

باگذشت زمان و انقلاب‌های مردمی و گسترش مفاهیمی چون آزادی بیان، حقوق بشر و امثال آن، کم‌کم مطبوعات هم از قیدوبندهای سخت رهایی یافتند و به نشر و اشاعه واقعیت‌های جامعه پرداختند و با آمدن فناوری‌های مدرن و تبدیل‌شدن هر شهروند به خبرنگاری ماهر با موبایلی در دست و ارسال خبر در دنیای مجازی، مطبوعات هم از فضای جدید بهره بردند.

وجود فناوری موبایلی و آنلاین بودن و ده‌ها برنامه نرم‌افزاری دیگر باعث شد سیل اخبار به روی جامعه و مردم روانه شود. شرایط جدید، کم‌کم جامعه را از مطالعه عمیق و مراجعه به مطبوعات برای مدتی دور نگه داشت. فناوری جدید تلفن همراه مانند هر فناوری دیگر، مدتی است توجه مردم به مطبوعات را کم کرده، اما مگر آمدن تلویزیون، جذابیت‌های پرده بزرگ سینما را برای همیشه نابود کرد؟ ویدئو که آمد همه نگران تلویزیون و سینما شدند؛ امروز سینمای خانگی کار خود را می‌کند و سینمای پرده هم حرف خود را می‌زند و به یکدیگر کمک می‌کنند.

من معتقدم این روزهای سخت هم می‌گذرد و مطبوعات، مانند کتاب باقی می‌مانند، خواندن سطحی و دنیای شایعه‌ساز و فرهنگ هتاک و اتهام‌زنی در دنیای مجازی به پایان می‌رسد و دیری نمی‌گذرد که مردمی که سربه‌زیر انداخته و همدیگر را نمی‌بینند، به خاطر نیازهای واقعی، برای عاشق شدن، برای عمیق فهمیدن، برای لذت بردن، موبایل‌ها را در جیب می‌گذارند و از این وسیله ارتباطی استفاده درست‌تر خواهند کرد.

مطبوعات و همه رسانه‌ها در جامعه مسئولیت‌هایی دارند که بازسازی فرهنگی و سوق دادن مردم وطن‌شان به‌سوی فرهنگ غنی یکی از اصلی‌ترین آنهاست. رسانه‌ها می‌توانند با رهنمون ساختن جوانان به راه درست، فرهنگ یک کشور را ناب و غنی سازند.

نقش پررنگ سیاسی مطبوعات را نباید فراموش کرد و دست‌کم گرفت. حکومت‌ها و جریان‌های سیاسی برای نشر افکار و عقاید سیاسی خویش از مطبوعات مدد می‌گیرند. با نگاهی به تاریخ می‌توان قدرت مطبوعات را در جریان‌های سیاسی و انقلاب‌ها دریافت؛ نمونه آن نقش مطبوعات در انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ و تیترهای ماندگار (شاه رفت و امام آمد) را همه به یاد دارند.

مطبوعات در یک جامعه کارکردهای دانش افزایی، اطلاعاتی، تفریحی، علمی، هنری، اقتصادی و ده‌ها موضوع دیگر دارد؛ به همین دلیل است که امروز در کوچک‌ترین موضوعات نشریه‌های تخصصی متولد شده‌اند.

بااین‌وجود، مطبوعات امروز در کشور از مشکلات زیادی رنج می‌برند و متاسفانه شرایط بحرانی کاغذ، گرانی ارز و بی‌کفایتی مدیریتی دست‌به‌دست هم داده و از تعداد نشریه‌ها به‌شدت کاسته است و خواهد کاست. رکود و ایستایی مطبوعات در کشور به عوامل گوناگون مربوط است که باید در یادداشت‌های دیگر همه تکه‌های پازل از تولید تا توزیع را توضیح دهم.

اما بدون شک حکومت و نهادهای مسئول به‌ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد و معاونت مطبوعاتی باید کوشش کنند تا از رکود، ایستایی و تعطیلی مطبوعات در کشور جلوگیری شود. کمک به مطبوعات کشور از لحاظ اقتصادی و تامین ابزار ارزان چاپ و کاغذ می‌تواند هم بر کیفیت مطالب مطبوعات بیفزاید و هم استقلال مطبوعات را فراهم کند.

در قسمت دیگر می‌توان با آموزش‌های لازم به خانواده مطبوعات و رسانه‌ها، تعریف درستی از آزادی بیان ارائه و حدومرزهای معقولی برای آن بیان کرد تا رسانه‌ها با خودسانسوری روبه‌رو نشوند. نمی‌شود یک جمله و تیتر و خبر و گزارش برای نشریه‌ای آزاد باشد و برای نشریه‌ای دیگر ممنوع.

کمک به پررنگ شدن رسانه‌های تخصصی وظیفه ملی میهنی همه مدیران و مسئولان سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و نهادهای تصمیم‌گیر است.

یادمان نرود که جامعه بدون چرخ چهارم ماشین دموکراسی امکان حرکت نخواهد داشت.

از همه ‌کسانی که در سال ۱۳۹۷ هم در کنار خانواده مطبوعاتی صمت ماندند و ما را در انتشار آخرین شماره سالی که می‌گذرد یاری دادند، ممنونم و سپاس خود و همه خبرنگاران و کارکنان را به‌عنوان نخستین و تنهاترین روزنامه سهامداری ایران عزیز تقدیم شما می‌کنم.

می‌دانم بهار خجسته و کمی سخت خواهیم داشت، اما با یاری شما از این گردنه (حیران) هم عبور می‌کنیم. جسم‌تان سالم، دل‌تان شاد و نوروزتان پیروز.