قیمت ارز چگونه تعیین میشود؟ (قسمت چهارم)
ناصر بزرگمهر / مدیر مسئول
در شماره‌های گذشته به موضوع برابری ریال با سنت اشاره کردم و نوشتم که چرا هر صد ریال ما با یک یورو یا دلار برابر نیست؟
و توضیح مختصری دادم که ارز چیست؟ و به موضوع دلار امریکا و چگونگی شکل گرفتن آن در جایگاه بین‌المللی اشاره کردم و گفتم قدرت واقعی دلار مربوط به ارتباط آن با تحریم‌ها است. واشنگتن از دلار به‌عنوان اسلحه پرداخت استفاده می‌کند. هنگامی‌که قدرت دلار با دسترسی امریکا به اطلاعات تراکنش‌های سوئیفت ترکیب میشود، امریکا کنترل فوق‌العاده‌ای بر فعالیت‌های اقتصادی جهانی پیدا می‌کند. داشتن اطلاعات سوئیفت این امکان را به امریکا می‌دهد که از هرگونه معاملات در جهان آگاه شود و بتواند ردیابی کند، به همین دلیل کشورهای چین، روسیه و به‌تازگی اتحادیه اروپا حرکت به سمت ذخیره ارزی جایگزین دلار را آغاز کرده‌اند تا خود را از زیر بار نگاه اطلاعاتی امریکا رها سازند.
تحریم‌ها می‌توانند اشخاص، بنگاه‌ها، سازمان‌ها یا تمام ساختار یک کشور را در برگیرند و در مرحله بعد، دسترسی ناقضان تحریم به سامانه‌‌های مالی را قطع کنند. هرگونه تراکنش دلاری در جهان، باید براساس مقررات و تحریم‌های امریکا انجام شود، زیرا امروزه در معاملات بزرگ کشورها امکان جابه‌جایی پول نقد وجود ندارد و همین مسئله باعث شده امریکا حتی روی کار طرف ثالث با تحریم‌شدگان نیز کنترل داشته باشد و آن را محدود یا قطع کند.
ریسک نقض تحریم‌ها کاملا واقعی است؛ مثال این موضوع نیز بانک‌هایی هستند که به‌خاطر معامله با کشورهای کوبا، ایران و سودان جریمه شدند. بانک‌های «اچ اس بی‌سی»، «کومرتس بانک»، «استاندارد چارترد» و «کلیر استریم» نیز جریمه‌های مشابهی را تجربه کرده‌اند.
در درجه بعدی تحریم‌ها، تامین مالی را برای تحریم‌شده بسیار دشوار می‌کنند. بسیاری از شرکت‌ها درنهایت ناچار به پرداخت جریمه به‌طرف امریکایی شدند تا از تحریم‌ها خارج شوند و دسترسی آنها به‌نظام مالی بین‌المللی برقرار شود. موضوع اطلاعات امریکا و تسلط بر سوئیفت موضوع ساده‌ای در نظام پولی دنیا نیست و سازکاری که فناوری و قراردادهای بین‌المللی در طول چند دهه به‌وجود آورده، امکان حذف آن را در کوتاه‌مدت ایجاد نمی‌کند.
تفاوت ارزها، توانمندی کشورها و نگاه دولت‌ها، مهم‌ترین بحث چگونگی تعیین نرخ ارز در جهان است. در سال ۱۳۲۳خورشیدی (۱۹۴۴میلادی) نمایندگانی از ۴۴ کشور در شهر بریتون وودز ایالت نیو‌همپشایر با هم دیدار کردند تا سامانه‌ای را برای معاملات خارجی ایجاد کنند که به ضرر هیچ کشوری نباشد. تصمیم گرفته شد که ارزهای جهانی روی طلا استوار نباشند اما می‌توانند به دلار که به طلا مربوط می‌شد متصل شوند. توافق شد که دلار ارز ذخیره جهانی باشد.
در این توافق که آن را باعنوان قرارداد «بریتون وودز» می‌شناسند توافق شد بانک‌های مرکزی نرخ ثابتی برای تبادل ارزهای خود با دلار در نظر بگیرند. در مقابل امریکا دلار را در ازای طلا از گرو درمی‌آورد. کشورها هم یک نرخ ثابت را زمانی که ارزش ارزشان نسبت به دلار خیلی کم یا خیلی قوی می‌شد اعمال می‌کردند. آنها می‌توانستند پول خود را بخرند یا بفروشند تا موجودی پول را کنترل کنند.
براساس معاهده «بریتون وودز» کشورها ملزم به حفظ ارزش پول در برابر دلار با یک نسبت مشخص طلا شدند که به سیاست نرخ ارز ثابت شهرت داشت اما در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱) با اعلام متعهد نبودن ایالات‌متحده در حفظ، برابری و تعویض دلار و طلا ازسوی نیکسون، کشورها و در صدر آنها ژاپن نظام نرخ ارز شناور (مبتنی بر عرضه و تقاضا در بازار) را جایگزین کردند. مهم‌ترین نظام‌های ارزی، نظام ارزی ثابت و نظام ارزی شناور هستند؛ البته نظام‌های دیگری نیز به‌مرور زمان به‌وجود آمده‌اند و می‌توانند استفاده شوند که بسته به شرایط و نیاز کشورها به‌کار گرفته می‌شوند. نرخ ارز ثابت:
وضعیتی است که در آن نیروهای بازار بهطور کامل فعال هستند اما بانک مرکزی بسته به ملاحظات و ضرورت‌های موجود، نرخ معینی را به‌عنوان نرخ ارز هدف تعیین و با مداخله در بازار و از طریق سازکار ذخایر خود، از آن نرخ حمایت می‌کند.
بهطور مثال اگر ارز تمایل داشته باشد که از نرخ هدف بالاتر برود، بانک مرکزی با عرضه ذخایر ارزی خود به بازار از افزایش نرخ ارز جلوگیری می‌کند و اگر نرخ ارز تمایل داشته باشد از نرخ هدف کاهش یابد بانک مرکزی با خرید ارز از بازار و افزایش ذخایر خود از این کار جلوگیری می‌کند.
انتخاب نظام ارزی ثابت باعث میشود مردم و بنگاه‌ها بتوانند مادامی‌که نرخ ارز ثابت نگه داشته شده بدون نگرانی از نوسان نرخ ارز برای آینده برنامه‌ریزی کنند و این از مزایای نرخ ارز ثابت است و در این صورت در سطح خرد، ثبات وجود دارد، اما از آنجا که نوسان ارز به بخش عرضه پول منتقل میشود، ممکن است بی‌ثباتی به بخش کلان اقتصاد منتقل شود که از معایب این نرخ بهشمار می‌رود. نرخ ارز شناور:
به ترتیباتی از بازار گفته میشود که در آن نرخ ارز براساس تعامل نیروهای عرضه و تقاضا بدون مداخله مقامات پولی و بهطور آزاد تعیین میشود. انتخاب نظام شناور باعث میشود نرخ ارز متغیر باشد اما درنهایت ثبات اقتصاد کلان، به‌معنای ثبات در حجم پول و تثبیت نرخ تورم، در بلندمدت حاصل میشود که از مزایای آن بهشمار می‌آید. نرخ ارز ما:
درحال‌حاضر ما متاسفانه در حال تجربه نظام ارزی ثابت و شناور و ده‌ها عنوان گوناگون دیگر بهطور همزمان هستیم؛ در سال‌هایی که گذشت ارز جهانگیری، ارز سنا، ارز نیما، ارز کوچه‌های فردوسی، ارز صرافی‌های آزاد، ارز صرافی‌های دولتی، ارز کربلایی، ارز کشورهای نزدیک، ارز کشورهای دور، ارز هواپیمایی، ارز حیاتی شبکه خبر، ارز شهرستان‌های نامعلوم، ارز غذا و دارو، ارز دولت تدبیر و امید، ارز قاچاق، ارز سیف، ارز همتی و هزار ارز بی‌درمان دیگر را شناخته‌ایم و فعلا هم برای رسیدن به ارز ثابت، باید شناوری ماهر باشیم و دعا کنیم که فقط غرق نشویم.
ارسال نظر